در ایران نیز مانند همه نقاط جهان، شکلات کالایی محبوب است و کسانی که به‌اصطلاح دستشان به دهنشان می‌رسد، به خرید انواع خارجی شکلات به دلیل طعم و کیفیتش، با وجود قیمت گران، علاقه نشان می‌دهند. البته آنچه این روزها به‌عنوان شکلات خارجی در ایران به فروش می‌رسد، بیشتر در کشور ترکیه و چین تولید شده است. اما با این حال، برای میلیاردرهای ایرانی که مشتری‌ خرید مارک‌های تجاری خاص شکلات با قیمت‌های باور نکردنی و میلیونی هستند، همچنان بازار سفارشی این محصولات از هر نقطه جهان پر رونق و داغ است.

روزگار پایان رونق شکلات‌های سوئیسی، آمریکایی و فرانسوی در ایران

تا پیش از انقلاب انواع شکلات‌های سوئیسی، آمریکایی، و فرانسوی در بازار ایران به‌وفور قابل تهیه بود. ولی با پیروزی انقلاب و در ادامه آن، شروع جنگ، شکلات نیز جزو کالاهایی شد که واردات آن آزاد نبود. در آن دوران ورود شکلات خارجی به‌صورت موردی و از طریق مسافرانی انجام می‌شد که سوغات می‌آوردند.

پس از پایان جنگ، آرام‌آرام انواع شکلات‌های تولید شده در کشور ترکیه وارد بازار ایران شدند. «هوبی» اولین شکلات خارجی بود که به‌سرعت محبوب کودک و بزرگسال شد. قیمت هوبی آن روزها نسبتاً مناسب بود و طعمش برای علاقه‌مندان ایرانی شکلات، تازگی داشت.

در طول سال‌های جنگ، کارخانه‌های بزرگ شکلات‌سازی عموماً در آذربایجان شرقی فعالیت داشتند. اما آن کارخانه‌ها به دلیل بحران‌های آن دوره، تنوع خاصی در شکل و طعم محصولات خود به‌کار نمی‌بردند و به‌صورت موردی و محدود، می‌کوشیدند شکلات‌هایی از نظر ظاهری شبیه مارک‌های تجاری مطرح خارجی تولید کنند. اما دست‌کم در آن دوره، این شکلات‌های وطنی از نظر طعم و از نظر بسته‌بندی و کیفیت، تفاوت فاحشی با نمونه اصلی نداشتند.

دهه هفتاد آغاز رونق دوباره بازار شکلات

در دهه هفتاد، با رونق گرفتن روابط تجاری ایران با کشورهای خارجی، موج ورود شکلات‌های سرعت گرفت و مارک‌های تجاری مختلف در مغازه‌های تهران و مناطق مرزی شمالی، غربی، و جنوبی عرضه شد. در آن دوران مغازه‌هایی در تهران و دیگر شهرهای بزرگ باز شدند که مشخصا به فروش قهوه و شکلات وارداتی مشغول شدند.

خیابان میرزای شیرازی از جمله خیابان‌های تهران بود که از آن دوره، مغازه‌های شکلات‌فروشی در آن یکی پس از دیگری افتتاح شدند. یکی از دلایل آن که این خیابان بدل به پاتوق عشاق شکلات در تهران شد، بافت ارمنی‌نشین منطقه بود که از مشتریان پروپاقرص شکلات‌های خارجی بودند.

تحریم‌، گرانی، و شکلات‌های رویایی

اما طی چند سال گذشته، تحریم و گرانی ارز باعث شده است که با کاسته شدن از مشتریان این مغازه‌ها، بسیاری از آن‌ها تعطیل شوند یا تغییر کاربری دهند، یا ضمن فروش شکلات و قهوه، بیشتر قفسه‌ها و ویترین این مغازه‌ها به‌جای شکلات، از عروسک و لیوان و فنجان قهوه‌خوری و زیرسیگاری و فندک پر شوند.

همان‌طور که اشاره شد، در اواخر دهه هفتاد و اوایل هشتاد، در پی استقبال مردم از شکلات‌های خارجی، کارخانه‌های شکلات‌سازی داخلی نیز کوشیدند با تنوع در بسته‌بندی و تولید شکلات با طعم‌های مختلف، بخش مهم بازار را که مشتریان آن توان خرید شکلات‌های خارجی را نداشتند، در اختیار بگیرند.

در آن دوران شکلات‌های خارجی مارس، اسنیکرز، مرسی، و کیت‌کت از پرطرف‌دارترین شکلات‌های وارداتی بودند. به‌ویژه شکلات مرسی که به دلیل نوع بسته‌بندی، به شکلات عشاق شناخته می‌شد و معمولاً جوان‌ترها آن را به یکدیگر هدیه می‌دادند.

با روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد و آغاز تحریم‌ها، هرچند هنوز بازار شکلات‌های خارجی داغ بود، ولی به‌مرور قیمت این محصولات سیر صعودی گرفت.

کپی‌کاری مارک‌های تجاری شکلات خارجی در ایران

در این دوره بود که کارخانه‌های شکلات‌سازی داخلی توانستند با ارتقای محصولات خود نه‌تنها شکلات‌های داخلی خوش‌طعم و محبوبی تولید کنند، بلکه وارد سبد خرید کسانی شوند که علاقه به خرید انواع خاص شکلات داشتند. البته میل و علاقه مردم به مارک‌های تجاری خارجی سبب شده بود این کارخانه‌ها با دقتی بالا محصولاتی تولید کنند که از لحاظ بسته‌بندی، رنگ و طعم، دقیقاً کپی محصولات خارجی بودند.

اما با وجود قیمت مناسب انواع شکلات‌های کپی شده، هنوز بازار شکلات خارجی در ایران بسیار داغ است. فروشندگان شکلات در ایران پیرامون این موضوع نظرات جالبی دارند.

شکلات کالای لوکس

خانم «میم» که سال‌ها در حوالی ونک شکلات‌فروشی دارد، به ما گفت: «درصدی از علاقه مردم به خرید شکلات خارجی به کیفیت و طعم آن برمی‌گردد. مشتریان احساس خوشایندتری هنگام خرید مارک‌های تجاری جهانی شکلات دارند. در واقع شکلات خارجی بدل به کالایی کادویی و لوکس شده است؛ به‌خصوص در چند سال گذشته که با رشد قیمت ارز، قیمت برخی از شکلات‌های خارجی رشدی چندصد درصدی داشتند. ما شکلات‌هایی داریم که از طریق مسافران و به‌صورت چمدانی و موردی از کشورهای مختلف اروپایی و حتی خود سویس وارد شده و قیمت آن‌ها گاه به بیشتر یک میلیون تومان نیز می‌رسد و مشتریان خاص خود را دارد که در مناسبت‌ها به‌عنوان هدیه‌ای لوکس آن‌ها را خریداری می‌کنند.»

اما یکی از مورادی که اکثر شکلات‌خارجی‌فروشی‌های تهران در آن مشترک هستند، عرضه محصولاتی چون سیگارهای برگ و فندک‌های گران‌قیمت است که نشان می‌دهد این مغازه‌ها با توجه ‌به شرایط موجود، تلاش دارند علاوه بر از آن که شکلات‌فروشی هستند، به‌عنوان کادویی‌فروشی شناخته شوند.

ارمنی‌ها، علاقه‌مندان شکلات‌های خارجی

روبرت، از ارامنه قدیمی تهران که شکلات‌فروشی را در کنار پدرش آغاز کرده است و خودش از چند دهه پیش به این شغل مشغول است، می‌گوید: «جامعه ارامنه ایران علاقه عجیبی به شکلات دارند. از دوران پهلوی و با ورود متفقین و لهستانی‌های مهاجر تا دوران رونق توریسم در ایران، شکلات یکی از کالای مورد علاقه ایشان بود. همین موضوع سبب شد تا ایرانی‌ها با تجربه طعم آن‌ها، علاقه‌مند به خرید این محصولات خوش‌طعم شوند»

او می‌افزاید: «البته در دوران جنگ و سال‌های نخست بعد از جنگ، تنوع مارک‌های تجاری خارجی به‌شدت کم شده بود، ولی چون جزو کالاهای مسافری بود و برخی آن را در بازار عرضه می‌کردند، همچنان شکلات خارجی در بازار موجود بود. در سال‌های اخیر، افزایش قیمت ارز صرفه واردات شکلات را، حتی به‌صورت همراه مسافر برای مصرف مردم عادی، از بین برده است، چرا که بازهم قیمت تمام شده آن به ریال به‌قدری گران است که هرکسی توان خرید آن را ندارد. از سوی دیگر، در یک دهه گذشته شکلات‌های داخلی از نظر طعم و کیفیت تنوع زیادی پیدا کرده‌اند، اما همچنان مرعوب مارک‌های تجاری ترک هستند.»

روبرت به نکته دیگری هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «امروز قیمت برخی از شکلات‌های داخلی شبیه قیمت شکلات خارجی در چند سال گذشته است. یعنی به میزان رشد قیمت شکلات خارجی، محصولات ایرانی نیز گرانی را تجربه کرده‌اند. تنها تفاوت در این است که سیر صعودی قیمت شکلات‌های ایرانی، با قیمت دلار روزانه تغییر نمی‌کند. درحالی‌که ما شکلات‌هایی داریم که گاه قیمت امروزش با فردا متفاوت است. هرچند، در فروشگاه‌های خاص شکلات‌های سفارشی خاص همچنان برای پولدارها به هر قیمتی عرضه می‌شوند.»

قهوه، مکمل بازار شکلات در ایران

یکی دیگر از دلایل رونق بازار شکلات، میزان و شیوه مصرف قهوه در ایران است. امروزه نسبت به دو دهه پیش، تعداد مغازه‌هایی که قهوه آسیاب نشده و آسیاب شده می‌فروشند، رشدی چند ده برابری یافته است. اگر تا اواخر دهه هفتاد مغازه‌های قهوه‌فروشی در تهران به تعداد انگشتان دو دست بود، امروز در اکثر خیابان‌ها و محلات تهران مغازه‌های کوچک قهوه‌فروشی دایر شده‌اند. در این مغازه‌ها شکلات هم یکی از کالاهایی است که معمولاً کنار قهوه سرو می‌شود.

سهند که در خیابان انقلاب قهوه‌فروشی دارد، می‌گوید: «معمولاً خریداران قهوه زمان خرید قهوه شکلات هم خریداری می‌کنند. یکی از مواردی که سبب شده است هنوز شکلات‌های خارجی مورد استقبال باشند، امکان خرید دانه‌ای و وزنی شکلات است.»

شکلات تقلبی خارجی

اما مسئله‌ای بسیاری از مردم نمی‌دانند، این است که بسیاری از این شکلات‌های خارجی که به‌صورت وزنی و کیلویی به فروش می‌رسند، در داخل ایران یا در چین تولید شده‌اند.

در واقع، برخی از شکلات‌هایی که با نام و مارک تجاری اروپایی یا ترکیه‌ای در ایران به فروش می‌رسند، گاه تولید چین یا خود ایران است و تولیدکنندگان آن‌ها حتی زحمت تغییر نام را هم به خود نداده‌اند با همان طرح و نام مارک تجاری اصلی تولید می‌شوند و به قیمت شکلات اروپایی به فروش می‌رسند.

قیمت‌های نجومی شکلات

برای آن که بدانیم قیمت برخی شکلات‌های خارجی در ایران به چه ارقام عجیبی رسیده است، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

انواع شکلات‌های مارک تجاری کرال از ۳۰۰ هزار تومان تا ۶۰۰ هزار تومان، شکلات کادویی فوندانت ۱۹۰ تا ۲۳۰ هزارتومان، آبنبات بیم‌بوم از ۱۳۰ تا ۱۷۰ هزار تومان، شکلات مرسی از ۱۵۰ تا ۱۹۵ هزار تومان، محصولات مارک لینت از ۳۲۰ تا ۳۷۰ هزار تومان، کیت‌کت ۷۰ هزار تومان، شکلات بسته‌ای نسکوییک ۴۲۰ هزار تومان، شکلات بسته‌ای و کادویی کوآلیتی‌استریت ۹۰۰ گرمی ۴۹۰ هزار تومان، و شکلات هابز ۲۰۰ هزار تومان.

قیمت برخی از شکلات‌های ایرانی نیز که نمونه مشابه خارجی را از لحاظ بسته‌بندی تولید کرده‌اند، در بازار ایران به‌این‌ترتیب است: شکلات تلخ ورقه‌ای آیدین ۶تایی ۱۵۰ هزار تومان، شکلات مون‌لایت شیرین‌عسل ۱۲۰ هزار تومان، شکلات هیس (مشابه کیت‌کت) بسته‌ای ۵۰۰۰ تومان، اَفتر تِن که مشابه افتر اِیت طراحی شده است، بسته‌ای ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان، و انواع شکلات‌هایی که شبیه اسنیکرز، مغرس، هوبی، و مترو طراحی شده‌اند، از سه تا ده هزار تومان در بازار فروخته می‌شوند.

میلیاردرها مشتریان شکلات‌های خاص 

اما شاید بد نباشد بدانیم درحالی‌که وضعیت اقتصادی ایران بحرانی است و سفره‌های مردم روزبه‌روز کوچک‌تر می‌شود، در برخی از «مال»‌ها و مجتمع‌های تجاری تهران مغازه‌هایی هستند که شکلات‌های دست‌ساز به سبک شکلات‌فروشی‌های پاریس و سویس ارائه می‌کنند؛ شکلات‌های که گاهی تا دانه‌ای ۲۰۰ هزار تومان نیز به فروش می‌رسند.

یکی از خدمات این مغازه‌ها غیر از شکلات‌های دست‌ساز گران‌قیمت و لوکس، بسته‌بندی خاص و شیک است که از انواع شکلات‌های خارجی پر شده و به‌عنوان جعبه‌های کادویی، به‌ویژه در روزهای نزدیک به «ولنتاین»، به فروش می‌رسند.

در تماسی که با یکی از مغازه‌ها داشتیم، مسئول آن گفت: «بسته‌بندی شکلات فاقد قیمت پایه است. یعنی مشتریان رقمی را تعیین می‌کنند و ما بر مبنای رقم مدنظر آن‌ها، محصولات مختلف را در یک بسته‌بندی خاص ارائه می‌کنیم. باتوجه‌ به این که خود هزینه بسته‌بندی چیزی بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومان است، با قیمت شکلات‌های خریداری شده، گاهی بسته‌های کادویی تا مبالغی نزدیک به دو میلیون تومان نیز می‌رسد که البته در مناسبت‌های مختلف مثل ولنتاین، تولدها، جشن‌های مختلف، و حتی گاهی برای هدیه دادن در قرارهای عاشقانه خریداری می‌شود.

دلیل آن که این بسته‌بندی‌ها بیشتر از خود شکلات‌های کادویی مورد استقبال قرار می‌گیرد، تنوع محصولاتی است که در آن‌ها قرار داده می‌شوند. 

شکلات در بسته‌های چند ده میلیونی

او در ادامه می‌گوید: «ما بسته‌های بسیار ویژه پنجاه و شصت میلیون تومانی شکلات هم آماده می کنیم. این‌ها هم مشتری خاص دارد و از مدتی قبل سفارش داده می‌شوند و نمونه‌های خاص شکلات را برایشان از خارج از کشور وارد می‌کنیم و آماده می‌کنیم.»

به این ترتیب، این روزها شکلات خارجی هم از کالایی خوشمزه و باب‌طبع، بدل به کالایی خاص و لوکس شده است. برخی از مارک‌های تجاری مشهور شکلات سویسی و فرانسوی در حالی در تهران به فروش می‌رسند که در خود پاریس نیز اکثریت جامعه توان خرید آن را ندارند. اما در تهران این شکلات‌ها به‌صورت سفارشی از کشورهای اروپایی تهیه می‌شوند تا در مناسبتی ویژه هدیه داده شوند.

شکلات‌های خاص، هدایایی گران‌قیمت هستند که به قول احسان، از فروشندگان شکلات در بازار تهران، افراد برای آن که «فوق‌العاده و ویژه» به نظر آیند که این روزها دغدغه میلیاردرهای ایرانی است، آن‌ها را سفارش می‌دهند و خریداری می‌کنند.