روز هفتم شهریور ۱۴۰۰ برابر با ۲۹ اوت ۲۰۲۱، یک فروند پهپاد رزمی اِم کیو-۹ ریپِر (MQ-9 Reaper) نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا با شلیک دست‌کم یک تیر موشک هوا به سطح هلفایر (Hellfire) یک خودرو حامل سرنشین را در یک منطقه مسکونی در غرب کابل مورد هدف قرار داده و در نتیجه آن ۱۰ نفر را به قتل رساندند. دیری نپایید تا اعضای خانواده‌های قربانیان این حمله هوایی شواهد و مدارک مربوط به قتل اشتباهی ۱۰ غیرنظامی را در این حمله هوایی در اختیار خبرنگاران نیویورک تایمز و واشینگتن پست قرار دادند.
در پی آن چندین گزارش در رابطه با خطای انسانی در این حمله پهپادی در تاریخ ۱۹ شهریورماه در این رسانه‌ها منتشر شد. خطایی که می‌توان آن را در نتیجه اقدامات شتابزده دولت کنونی ایالات متحده آمریکا در راستای خروج سریع و غیر حساب‌شده نیروهای نظامی‌اش از افغانستان دانست که تا به‌حال منجر به قتل صدها نفر از غیرنظامیان افغان و چندین نظامی آمریکایی شده است.
با وجود انتشار شواهد مربوط به اشتباه نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا در حمله هوایی خود که تصاویر و فیلم‌های دوربین‌های مداربسته‌ای بود که صاحب خودروی هدف قرار داده شده، یعنی زمری احمدی کارمند یک موسسه خیریه آمریکایی را در حین جابه‌جایی بشکه‌های آب نشان می‌داد، ستاد فرماندهی ارتش مرکزی ایالات متحده آمریکا از پذیرش این اشتباه خودداری کرد. اما سرانجام ساعاتی پیش، ژنرال کِنِت اِف. مکنزی، فرمانده ستاد فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا در یک نشست خبری به این اشتباه اقرار کرد و برای آن معذرت‌خواهی کرد. اشتباهی که ۱۰ غیر نظامی، شامل هفت کودک که کودکام این امدادرسان و برادرش بودند را به کام مرگ فرو برد.
این نخستین بار نیست که نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا در عملیات‌های نظامی غیرنظامیان، هم‌پیمانان نظامی و حتی نیروهای نظامی خود را به اشتباه مورد هدف قرار می‌دهند و حملات اشتباهی و قتل ناخواسته غیرنظامیان نیز محدود به ایالات متحده آمریکا نبوده و در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران نیز رخ داده است، از مورد هدف قرار گرفتن هواپیماهای نظامی و غیرنظامی از طرف سامانه‌های پدافند موشکی و تیربارهای ضدهوایی ارتش و سپاه در مدت جنگ ایران و عراق و پس از آن قتل اشتباهی مرزبانان نیروی انتظامی به دست نیروی زمینی سپاه و بالعکس در مناطق جنوب شرق و شمال غرب ایران در سال‌های اخیر.
در این گزارش به عوامل دخیل در خطای انسانی در مدت عملیات‌های هوایی که منجر به تخریب تجهیزات و اماکن و همچنین قتل ناخواسته غیرنظامیان و نظامیان شده، پرداخته و به بررسی حمله هوایی روز هفتم شهریور نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا که در آن گروهی از غیرنظامیان با اعضای گروه تروریستی داعش خراسان اشتباه گرفته شدند می‌پردازیم.
عوامل تاثیرگذار در بروز خطای انسانی در حملات هوایی
تلفات غیرنظامیان بخشی جدانشدنی از نبردهای نظامی و به خصوص حملات هوایی‌اند. با پیشرفت فناوری و ساخت تجهیزات نظامی پیشرفته در سال‌های اخیر، میزان تلفات غیرنظامیان در نبردهای نظامی و به خصوص حملات هوایی کاهش چشمگیری داشته است. ساخت سامانه‌های هدفگیری پیشرفته برای هواپیماهای نظامی، بمب‌ها و موشک‌های هدایت تلویزیونی، فروسرخ و نقطه‌زن دقیق و همچنین کسب داده‌های دقیق از طریق هواپیماهای جاسوسی به افزایش دقت حملات هوایی و کاهش شدید تلفات غیرنظامیان کمک به‌سزایی کرده است.
با وجود پیشرفت فناوری، در سال‌های اخیر شماری از حملات نیروی هوایی ایالات متحده در افغانستان کشتار ناخواسته غیرنظامیان را به همراه داشته است. بر اساس داده‌های سازمان ملل متحد در سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹، ۲۱۲۲ غیرنظامی در حملات هوایی ائتلاف به رهبری آمریکا در افغانستان کشته شدند و ۱۸۵۵ نفر دیگر نیز مجروح شدند. از میان کشته‌ها ۷۸۵ نفر کودک بودند.
سه عامل اصلی دخیل در تلفات ناخواسته نظامیان و غیرنظامیان در حملات هوایی، اشتباهات در استقرار نیروهای خودی، اشتباهات در شناسایی موقعیت دشمن و واکنش اشتباه نیروهای خودی به حضور هواگردهای نظامی خودی است. آموزش، پیشرفت فناوری‌های نظامی و بهبود تاکتیک‌های نبرد هوایی تاثیر چشمگیری در کاهش تلفات ناخواسته نظامی و غیرنظامی دارد.
از عوامل تشدیدکننده اشتباه نیروهای نظامی دخیل در حملات هوایی که می‌تواند به تلفات ناخواسته غیرنظامیان و نظامیان منتهی شود عجله در تصمیم‌گیری فرماندهان نظامی در انجام عملیات‌های نظامی یا ماموریت‌های جنگی در نتیجه فقدان تجربه کافی است. در چنین شرایطی فرصت کافی برای برنامه‌ریزی درست به منظور طراحی کامل عملیات‌های نظامی وجود نداشته و شرایطی را برای تصمیم‌گیری غلط نیروهای نظامی با درجات نظامی کمتر فراهم می‌کند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
خروج حساب‌نشده نیروهای نظامی آمریکایی از افغانستان، تضعیف قوای نظامی افغانستان به خصوص نیروی هوایی این کشور، خودداری از تامین آتش پشتیبانی نزدیک هوایی برای نیروهای اردوی ملی افغانستان در نبرد با طالبان از سوی نیروی هوایی آمریکا در نهایت منجر به سقوط دولت افغانستان و تسلط طالبان بر این کشور شد. در نتیجه آن، فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا روند عملیات تخلیه شهروندان آمریکایی و افغان از کابل را در جریان عملیات «پناه به متحدان» تسریع کرد.
تعجیل در خروج نیروها در کنار تلاش برای جلوگیری از هرگونه درگیری نظامی با طالبان که مجبور به باقی نگه‌داشتن نیروهای نظامی آمریکایی در این کشور شود شرایط را برای اشتباه برخی از فرماندهان نظامی فراهم کرد و در نتیجه آن صدها غیر نظامی در نتیجه ضعف‌های امنیتی و اشتباهات عملیات نظامی کشته شدند که شامل دست‌کم ۱۷۰ غیرنظامی افغان و ۱۳ نظامی آمریکایی کشته‌شده در حمله انتحاری داعش به فرودگاه کابل در روز چهارم شهریور و در نهایت کشته شدن اشتباهی ۱۰ غیرنظامی در حمله پهپادی روز هفتم شهریور شد.
فرماندهی بی‌تجربه عاملی موثر در کشتار ناخواسته ۱۰ غیرنظامی در آخرین حمله پهپادی آمریکا به افغانستان
پس از حمله انتحاری داعش خراسان به فرودگاه بین‌المللی کابل در روز چهارم شهریورماه که جان ۱۷۰ غیرنظامی و ۱۳ نظامی را گرفت، نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا با استفاده از پهپادهای شناسایی و رزمی در کنار هواپیماهای شنود رادیویی و الکترونیکی تلاش کرد تا با جمع‌آوری داده‌ها در رابطه با فعالیت‌های داعش خراسان از تکرار حمله‌ای مشابه به فرودگاه جلوگیری کند.
در راستای جمع‌آوری داده‌ها، یک فروند هواپیمای آرسی ـ ۱۳۵دبلیو ریوِت جوینت (RC-135W Rivet Joint) با شماره ۴۱۳۹-۶۲ از اسکادران ۳۸ شناسایی نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا و اعزامی به پایگاه هوایی العدید در قطر بر فراز افغانستان و به خصوص شهر کابل به طور روزانه به پرواز در آمد تا با شنود تماس‌های تلفنی و رادیویی اطلاعاتی درباره حملات احتمالی داعش خراسان به فرودگاه کابل جمع‌آوری کند. سامانه‌های شنود رادیویی و تلفنی این هواپیما، کلمات ردوبدل شده در مکالمات ده‌ها هزار نفر را ضبط، تجزیه و تحلیل و در صورت کشف کلمات حساس خدمه هواپیما را مطلع کرده تا به طور زنده تماس رادیویی یا تلفنی را شنود کنند. شنودی که از جانب افسران مسلط به زبان‌های پشتو و همچنین دری صورت می‌گیرد.
داده‌هایی که ریوِت جوینت شماره ۴۱۳۹-۶۲ جمع‌آوری کرد نشان داد که داعش برای حمله دوباره به فرودگاه کابل در روز هفتم شهریورماه، یک روز پیش از پایان عملیات «پناه به متحدین» و تخلیه شهروندان افغان و آمریکایی برنامه‌ریزی کرده است. پس از آن شماری از پهپادهای رزمی ام‌کیو-۹ نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا بر فراز شهر به پرواز در آمدند و به رصد فعالیت‌های صورت‌گرفته در منطقه‌ای که اعضای داعش خراسان از آنجا تماس تلفنی گرفته بودند، می‌پردازند.
در پی آن پهپادهای آمریکایی زمری احمدی، یک امدادگر ۴۳ ساله افغان را که در حال فعالیت‌های مربوط به موسسه خیریه آمریکایی که با آن همکاری داشت را مشاهده می‌کنند. زمری احمدی یک مهندس برق بود که به مدت ۱۴ سال برای موسسه عام‌المنفعه تغذیه و آموزش بین‌المللی مستقر در کالیفرنیا کار می‌کرد. او و یکی از همکارانش روزانه با استفاده از خودروی تویوتای سفیدش به نقاط مختلف شهر کابل می‌رفتند و بین مردم و به خصوص جنگ‌زدگان غذا پخش می‌کردند. در آن روز، احمدی پس از پخش غذا با استفاده از خودرویش چندین بشکه آب آشامیدنی را برای استفاده خانواده‌اش به خانه منتقل کرد. ممکن است بشکه‌ها از دریچه دوربین پهپادهای آمریکایی مواد منفجره به نظر آمده باشند.
در همین راستا یکی از فرماندهان رده‌پایین نیروی هوایی آمریکا فرمان شلیک موشک هلفایر را صادر کرده و خودروی تویوتا او را مورد هدف قرار می‌دهد. در نتیجه انفجار موشک و سپس خودرو، احمدی و ۹ عضو خانواده‌اش به قتل می‌رسند. رمیل احمدی، برادر زمری رسانه‌ها را از قتل او و همچنین فرزندانشان مطلع کرد.
ابتدا مقامات دفاعی آمریکا در تلاش برای انکار فاجعه برآمده و احمدی را یک رابط داعش معرفی کردند. آن‌ها مدعی شدند که خودروی او پر از مواد منفجره بود. مساله‌ای که یک تهدید جدی برای نیروهای آمریکایی در فرودگاه کابل محسوب شده و حمله هوایی و کشتن او را برای فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا توجیه می‌کرد. در نهایت چندین روز پس از واقعه، شب گذشته، در یک نشست خبری، کِنِت اِف. مکنزی این اشتباه فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا را پذیرفت و در این رابطه اظهار تاسف کرد و از خانواده احمدی پوزش خواست.
از مهم‌ترین عوامل دخیل در تصمیم اشتباهی که منجر به کشته شدن احمدی و ۹ عضو خانواده او در این حمله هوایی شد، تعجیل در تصمیم‌گیری یکی از فرماندهان رده‌پایین نیروی هوایی آمریکا برای انجام حمله هوایی بود. پیشتر، برای انجام چنین حملاتی، فرماندهان رده‌بالا از جمله ژنرال کنت اف. مکنزی فرمان آتش صادر می‌کرد اما به دلیل حمله داعش به فرودگاه کابل و شرایط اضطراری به‌وجود آمده پس از آن، مقامات دفاعی آمریکایی تصمیم گرفته بودند تا مسئولیت تصمیم‌گیری نهایی در رابطه با انجام حملات هوایی از جمله پهپادی را بر عهده فرماندهان رده‌پایین بگذارند.
با وجود ابراز شرمساری و معذرت‌خواهی فرماندهان نظامی ایالات متحده به دلیل کشته شدن ۱۰ غیرنظامی در آخرین حمله پهپادی نیروی هوایی آمریکا به افغانستان، به نظر نمی‌رسد همچون حملات پیشین که در آن جان غیرنظامیان به اشتباه گرفته شد، افسران دخیل در آن تحت پیگرد قانونی قرار گیرند. اگر چنانچه حمله پهپادی منجر به قتل اشتباهی نیروهای نظامی آمریکایی یا دیگر کشورها می‌شد ممکن بود شرایط تغییر کرده و کارکنان نظامی دخیل در آن حمله علاوه بر تنزل درجه یا حتی اخراج با پیگرد قانونی و مجازاتی چون زندان مواجه شوند.
