جنون در بازارهای مالی
در ماه‌های اخیر، نوسان‌های شدید قیمت منحصر به بازار نفت نبود و کلیه بازارهای مالی نوسان‌های شدیدی داشتند؛ قیمت سنگ‌آهن که زمانی ۶۰ دلار بود، با رشد شدید قیمتی به حدود ۲۲۰ دلار به‌ازای هر تن رسید، البته در چند روز اخیر، قیمت آن تا نزدیک ۱۱۰ دلار کاهش داشته است. سایر اقلام نیز از جمله گروه غذایی و گروه فلزی سقف‌های تاریخی قیمت خود را در ماه‌های اخیر فتح کردند و به اوج رسیدند. این جنون البته به بازار نفت نیز سرایت کرده است.
نوسان‌های نفت در دو سال گذشته
در حالی که قیمت نفت در سال ۲۰۰۸ به حدود ۱۴۰ دلار در هر بشکه رسید، بعد از گذشت نزدیک به ۱۵ سال و کاهش تقاضا در پی بحران کرونا، قیمت آن به ۲۰ دلار در هر بشکه رسید و حتی در سررسید آتی و به‌دلیل مشکلات مرتبط با ذخیره‌سازی، قیمت نفت برای اولین بار در تاریخ اعداد منفی را نیز آزمود. پیش از این، در مقالات متعدد در مورد سایه سنگین عرضه در بازار نفت و نبود امکان ثبت رکوردهای جدید در این بازار صحبت شده است. اما بسیاری از تحلیلگران ادعا می‌کنند در روزهای آتی قیمت نفت به بالای ۱۰۰ دلار خواهد رسید. در این مقاله، به این موضوع پرداخته می‌شود که چرا بهای نفت ممکن است به‌طور موقت اعداد بسیار بالایی را ثبت کند.
چرا قیمت نفت رشد کرد؟
در این مقاله، به سه دلیل عمده رشد قیمت نفت در بازارهای جهانی می‌پردازیم.
۱) عدم رشد تولید نفت شیل
تولید نفت شیل آمریکا که در مارس سال ۲۰۲۰ به حدود ۱۳.۱ میلیون بشکه رسیده بود و انتظار می‌رفت تولید نفت رشد بیشتری داشته باشد، بعد از همه‌گیری کرونا و کاهش شدید قیمت نفت و فشار بر تولیدکنندگان نفت شیل، تولید نفت شیل هیچ‌گاه نتوانست به سقف خود برسد. بر اساس آمار، تولید نفت شیل در هفته اول و دوم ماه سپتامبر سال جاری به عدد ۱۰ و ۱۰.۱ میلیون بشکه در روز رسیده است که همچنان با سقف تولید فاصله زیادی دارد. البته، طوفان مکزیک نیز در این زمینه اثر داشته و تولید نفت آمریکا تحت فشار طوفان با مشکلاتی رو‌به‌رو شده است. بر اساس گزارش دفتر ایمنی و اجرای محیط زیست آمریکا، تولیدکنندگان نفت روز جمعه ۵۹ درصد از ظرفیت تولید نفت و ۴۹ درصد از ظرفیت تولید گاز طبیعی خلیج مکزیک را در آستانه نزدیک شدن طوفان قدرتمند آیدا تعطیل کردند.
۲) بازگشایی اقتصاد و رکوردشکنی قیمت انرژی
پس از همه‌گیری کرونا و در دو سالگی شروع قرنطینه‌های بین‌المللی، سفرها بار دیگر آغاز شده است و اقتصاد در مرحله بازگشایی کامل قرار دارد. بازگشایی معادن و نیاز به افزایش تولید فولاد باعث شده است که قیمت زغال‌سنگ در روزهای اخیر رکوردهای جدیدی را ثبت کند؛ اخیرا قیمت زغال‌سنگ به حدود ۱۷۷ دلار در هر تن رسیده است، این در حالی است که این رقم در سال گذشته حدود ۵۰ دلار در هر تن بود و اوج قیمت آن در سال ۲۰۱۲، حدود ۱۳۰ دلار بوده است. همچنین اروپا با کمبود گاز و زغال‌سنگ دست به گریبان است و در حال حاضر، قیمت انرژی در اروپا آن‌قدر بالا رفته است که دو تولیدکننده کود شیمیایی اعلام کرده‌اند کارخانه‌هایشان را تعطیل می‌کنند یا میزان تولیدشان را در منطقه کاهش می‌دهند. این روند رو به افزایش قیمت انرژی سبب شده است که بهای گاز و زغال‌سنگ نسبت به قیمت نفت بسیار پایین باشد و بسیاری از تحلیلگران انتظار رشد قیمت گاز را می‌کشند. افزایش قیمت گاز نیز می‌تواند زمینه‌ساز رشد بیشتر قیمت نفت در آینده باشد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
۳) انحصار در اوپک پلاس
با وجود صحبت از دنیای لیبرال، جهان همچنان در مورد بسیاری از محصولات تولیدی رویکرد انحصاری دارد. با توجه به اینکه منابع نفت تنها در دست کشورهای محدودی قرار دارد، نوعی انحصاری طبیعی در سمت عرضه نفت شکل گرفته است و از این رو، شرکت‌ها در تعامل با یکدیگر تولید را تثبیت و قیمت را از این طریق کنترل می‌کنند. در واقع، وضعیت تولید نفت در دنیا به‌صورت یک کارتل بزرگ است، به همین دلیل است که رشد قیمت نفت در بازارهای جهانی به رشد شدید عرضه در جهان منجر نشده است و عرضه اوپک پلاس تحت کنترل کامل است. به نظر می‌رسد در صورتی که بازار نفت بازاری رقابتی بود، رشد قیمت نفت با رشد عرضه تا حد خوبی کنترل می‌شد.
آیا صادرات نفت ساده‌تر می‌شود؟
نکته‌ای که در این تحلیل در مورد صادرات نفت ایران اهمیت دارد، ساده‌تر شدن احتمالی صادرات نفت ایران همگام با افزایش قیمت نفت است. در واقع، نفت ۷۰ دلاری را می‌توان با ۲۰ تا ۳۰ درصد تخفیف در بازارهای جهانی عرضه کرد و افرادی نیز در ازای این تخفیف عظیم، خطر تحریم را می‌پذیرند. اما در مورد نفت ۲۰ دلاری چنین دستاوردی را نمی‌توان کسب کرد. از این رو، با افزایش قیمت نفت، احتمالا نه تنها درآمدهای نفتی ایران در نتیجه رشد قیمت نفت افزایش خواهد یافت، بلکه در حجم صادرات نیز احتمالا رشد خواهد داشت.
درآمدی که از کشور دریغ شد
در حالی که قیمت نفت به ۷۰ دلار رسیده است و کشورهای منطقه در حال صادرات گسترده نفت و کسب درآمد ارزی‌اند و زیرساخت‌های خود را از این طریق توسعه می‌دهند، ایران به‌دلیل تحریم‌های گسترده امکان صادرات کامل نفت خود را ندارد. در صورتی که فرض کنیم ایران به‌دلیل تحریم‌ها روزانه فقط یک میلیون بشکه کمتر صادرات داشته باشد، این عدد در سال معادل ۳۰ میلیارد دلار می‌شود. البته میزان کاهش صادرات نفت ایران از این عدد بیشتر بوده است و درآمد فروش نفت ایران نیز به‌دلیل تحریم‌ها میزان کمتری است. می‌توان به زبان ساده گفت که با حفظ سطوح قیمتی فعلی، ایران بدون احتساب گاز، فقط از جانب تحریم صنعت نفت رقمی معادل ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلار در سال جاری از منافع فروش نفت محروم خواهد بود.
این پنجره فروش پایدار خواهد بود؟
توافق‌نامه پاریس و حرکت کشورها به سمت کاهش تولید کربن و وضع مالیات بر سوخت‌های فسیلی سبب شده است که بسیاری از تحلیلگران رشد قیمت نفت را پدیده‌ای کوتاه‌مدت تلقی کنند. به نظر می‌رسد ماشین‌های برقی با سرعت بسیار زیادی در سراسر دنیا در حال جایگزینی خودروهای بنزینی‌اند. بر اساس گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۲۰، حدود ۳ میلیون خودروی الکتریکی پلاک شده‌اند که از رکورد جدیدی در استفاده از خودروهای الکتریکی در جهان خبر می‌دهد. مهم‌ترین گلوگاه توسعه خودروهای الکتریکی مسئله باتری است که به نظر می‌رسد در سال‌های آتی، این مشکل فناوری همچون سایر مشکلات حل شود. از این رو، با کاهش تقاضای نفت و بنزین و البته جایگزینی نفت با انواع دیگر انرژی، تقاضای جهانی نفت کاهش پیدا می‌کند و بهای نفت در محدوده‌های بالای قیمتی خیلی دوام نخواهد آورد. مهم‌ترین نکته این است که ایران فرصت محدودی برای صادرات این ماده ارزشمند دارد که با تعلل و در شرایط تحریم، در حال فرصت‌سوزی است. در شرایط کنونی، درآمد ارزی ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلاری می‌تواند زمینه‌های توسعه زیرساخت‌های کشور را فراهم کند که به نظر می‌رسد این فرصت برای همیشه دارد از دست می‌رود.
چه خواهد شد؟
ادامه روند رو به رشد قیمت نفت تا حد زیاد به تصمیم‌های اوپک پلاس وابسته است، با توجه به رشد شدید بهای زغال‌سنگ و گاز طبیعی و کاهش سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های فسیلی، قیمت نفت می‌تواند به ارقام بسیار بالاتری برسد. به نظر می‌رسد در صورتی که اوپک پلاس اقدام به افزایش تولید نفت نکند، قیمت نفت می‌تواند ارقام بسیار بالاتری را ثبت کند و شاید نفت ۱۰۰ دلاری را بار دیگر مشاهده کنیم. در صورتی که در ماه‌های آتی، زمستانی سرد در پیش داشته باشیم، احتمالا رکوردشکنی‌های بهای انرژی همچنان ادامه خواهد داشت.
