روز چهارشنبه پنجم ژانویه، جوزپ بورل، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در جریان سفر خود به شرق اوکراین، به روسیه هشدار داد که اگر اوضاع نظامی در آن منطقه بالا بگیرد، کرملین با عواقب گسترده‌ای روبه‌رو خواهد شد. این در حالی است که افزایش نیروهای نظامی روسیه در نزدیکی مرزهای اوکراین در هفته‌های گذشته، باعث نگرانی‌های بسیار شده است. 

قریب هشت سال است که مناطق شرقی اوکراین درگیر غائله‌‌ای نظامی هستند که تا کنون بیش از ۱۴ هزار نفر در آن کشته شده‌اند. دو جمهوری خودخوانده و جدایی‌طلب در مناطق روس‌‌زبان‌نشین شرق آن کشور، با حمایت نیروهای نظامی روسیه درگیر با دولت مرکزی هستند. آقای بورل در سفر به خط مقدم جنگ در شرق اوکراین، می‌خواست عزم اتحادیه اروپا را برای مقابله با روسیه نشان دهد. اوکراین که عضو اتحادیه اروپا نیست، با تقدیر از سفر آقای بورل آن‌ را نشان همبستگی در مقابل خطر حمله از سوی روسیه دانست. 

بورل گفت: «تخاصم نزدیک مرزها در آستانه عمیق‌تر شدن است و تنش‌ها در رابطه با کل مسئله امنیت اروپا در حال افزایش است.» او تاکید کرد که اتحادیه اروپا موضعی مستحکم دارد و قویا تعهد می‌دهد که «هرگونه تهاجم نظامی علیه اوکراین عواقبی وسیع و هزینه‌هایی شدید دربر خواهد داشت.»

سفر دوروزه بورل به اوکراین روز سه‌شنبه، ۴ ژانویه، آغاز شد. وزرای خارجه ناتو روز جمعه جلسه‌ای ویژه در مورد فعالیت‌های روسیه و مسایل امنیتی منطقه برگزار می‌کنند. رویداد بعدی تقویم دیپلماتیک، مذاکرات آمریکا و روسیه است که روز ۱۰ ژانویه در ژنوِ سوئیس برگزار می‌شود، سپس مذاکرات روسیه و ناتو در روز ۱۲ ژانویه از راه می‌رسد.

رئیس سیاست خارجه اتحادیه اروپا روز چهارشنبه به شهر استانیتسیا لوهانسکا در استان لوهانسک واقع در شرق اوکراین سفر کرد؛ استانی که بخش عمده آن در سیطره جدایی‌طلبان مورد حمایت روسیه است. خود آن شهر نیز در روزهای اول جنگ در بهار سال ۲۰۱۴ به دست جدایی‌طلبان افتاده بود اما دولت مرکزی چند ماه بعد آن ‌را پس گرفت. آن شهر اکنون در خط مقدم جنگ دونباس قرار دارد و نیروهای «جمهوری خلق لوهانسک» طی سال‌های اخیر بارها به آن حمله برده‌اند.

دیمیترو کولبا، وزیر خارجه اوکراين، در استانیتسیا لوهانسکا با بورل نشست خبری مشترک برگزار کرد که ارزش نمادین بالایی داشت. به گزارش تارنمای «اوکرینفورم»، آقای کولبا در آن نشست خبری تاکید کرد که کی‌یف و بروکسل هر دو باور دارند که روسیه حقی برای جدا کردن اروپا به مناطق نفوذ مختلف ندارد و ماهیت روابط اتحادیه اروپا و اوکراین ربطی به آن کشور ندارد. دولت اوکراین خواهان پیوستن به اتحادیه اروپا و ائتلاف ناتو است. 

کولبا تاکید کرد: «روسیه حق ندارد تصمیم بگیرد که اتحادیه اروپا کجا، چگونه، و در چه زمانی کشورهای جدیدی را به عضویت می‌پذیرد و روابط مابین اوکراین و اتحادیه اروپا باید چگونه باشند. این رابطه‌ای است انحصارا بین کی‌یف و بروکسل، و مسکو هیچ حق رایی در این‌جا ندارد.»

وزیر خارجه اوکراین گفت آقای بورل در سفر خود موفق شده است عواقب ویران‌گر جنگ دونباس را از نزدیک ببیند و روسیه را مقصر آغاز آن جنگ دانست. کولبا گفت، بورل به چشم خود دیده است که کی‌یف برای پایان آن جنگ تلاش می‌کند و فرماندهان ارتش اوکراین به این دیپلمات اروپایی در مورد نقض نظام‌مند پروتکل مینسک از سوی روسیه، گزارش داده‌اند. «پروتکل مینسک» توافقی برای پایان جنگ دونباس با میانجی‌گری فرانسه، آلمان و روسیه است. 

کولبا گفت: «اتحادیه اروپا و اوکراین اکنون یک وظیفه واحد دارند: کمک به آرام ساختن اوضاع از راه‌های دیپلماتیک و این‌که مسکو تنش‌ها را کاهش دهد و مقاصد تهاجمی خود را کنار بگذارد. ما منظما مشغول تلاش برای بازداری روسیه هستیم، و صدالبته یکی از عناصر این بسته بازدارنده، تدارک تحریم‌های جدید و دردآور علیه روسیه است.»

وادیم پریستایکو، سفیر اوکراین در لندن، پیش از این خواهان تحریم‌های بیشتر دولت‌های غربی علیه روسیه شده و آن ‌را وسیله‌ای برای جلوگیری از حمله روسیه به اوکراین خوانده بود. آقای پریستایکو مشخصا حذف روسیه از سیستم پرداخت‌های بانکی «سوئيفت» را پیشنهاد داده است؛ اتفاقی که قبلا برای ایران افتاده است. 

تنش‌ها در منطقه از ماه پیش زمانی شدت گرفت که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، فهرستی از خواسته‌های امنیتی خود را منتشر کرد. ناتو بلافاصله با آن خواسته‌ها مخالفت کرد. از جمله خواست‌های مسکو این است که اوکراین هرگز به ناتو نپیوندد و در مرزهای شرقی خود نیز نیرو و تسلیحات نداشته باشد. این در حالی است که روسیه، با وجود اعتراض اتحادیه اروپا و آمریکا، هزاران نفر از نیروهای خود را در نزدیکی مرزهای اوکراین مستقر کرده است. 

دیدار روز دوشنبه مقامات آمریکا و روسیه در ژنو، همان شهری که پوتین سال پیش در آن با جو بایدن دیدار کرد، تلاشی است برای کاهش تنش‌ها. دو روز پس از آن، «شورای روسیه و ناتو» تشکیل جلسه می‌دهد. فردای آن روز، ۱۳ ژانویه، نوبت جلسه سازمان همکاری و امنیت اروپا است  که آمریکا، کشورهای عضو ناتو، روسیه، و سایر کشورهای شوروی سابق در آن حضور دارند.

اتحادیه اروپا قصد دارد در میان این تقویم شلوغ دیپلماتیک، منزوی نشود. آقای بورل هفته‌ گذشته به روزنامه «دی ولت» آلمان گفت: «ما نمی‌خواهیم و نباید تماشاگری غیردرگیر باشیم که تصمیم‌ها پشت سر او گرفته می‌شود.» او تاکید کرد که پیش از عید کریسمس با آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، گفت‌وگو کرده و نظر واشنگتن نیز همین است. 

مقامات آمریکا و متحدان اروپایی‌اش در روزهای گذشته با زبانی مشابه و سخن گفتن از «عواقب وسیع» و «هزینه‌های شدید»، در مورد حمله احتمالی به اوکراین، به روسیه هشدار داده‌اند. با این حال، برخی نگران موضع آلمان، بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا، هستند که روابط گسترده‌ای با روسیه دارد. آقای بلینکن روز چهارشنبه در واشنگتن با آنالبا بئرباک، وزیر خارجه جدید آلمان، دیدار می‌کند. بایدن در دو هفته گذشته گفت‌وگوهایی تلفنی با پوتین و نیز ولودیمر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، داشته است.

بورل ۷۴ ساله، که خود اسپانیایی است و روزگاری وزیر خارجه دولت سوسیالیست اسپانیا بود، خواهان همکاری نظامی بیشتر کشورهای اتحادیه اروپا با یکدیگر است. او در گفت‌وگو با روزنامه آلمانی گفت: «امنیت اروپا یعنی امنیت ما. این موضوع ما است. دو طرف، آمریکا و روسیه یا ناتو و روسیه، حتی اگر مسکو چنین تصوری داشته باشد، نمی‌توانند در این مورد با هم مذاکره کنند و کار را تمام کنند. دوران پس از پایان جنگ جهانی دوم دیگر تمام شده است. برخی از دولت‌های اروپا عضو ناتو نیستند. ما نباید بگذاریم یالتای دومی رخ دهد.» اشاره بورل به «نشست یالتا» است که در ماه‌های پایانی جنگ جهانی در شبه‌جزیره کریمه با حضور جوزف استالین، فرانکلین روزولت، و وینستون چرچیل (رهبران وقت شوروی، آمریکا و بریتانیا) برگزار شد و در آن رهبران غرب سیطره شوروی بر اروپای شرقی را پذیرفتند و عملا اروپا را به دو حیطه نفوذ غرب و شرق تقسیم کردند.

آقای بورل همچنین گفت که طی سفرش به اوکراین، پیشنهادهایی از سوی اتحادیه اروپا برای برپایی یک مرکز تعلیماتی و مستشاری نظامی اتحادیه اروپا در خاک اوکراین ارائه می‌کند. بورل گفته بود: «ما هم‌اکنون نیازهای اوکراینی‌ها را تخمین زده‌ایم و می‌دانیم که چه می‌توان کرد، هزینه‌اش چقدر می‌شود، و چه کسی می‌تواند در آن مشارکت کند. به زودی پیشنهادی را با دولت‌های عضو اتحادیه اروپا در میان می‌گذارم.»

اتحادیه اروپا در سال‌های اخیر میلیاردها دلار کمک‌های مختلف مالی به اوکراین کرده است. این اتحادیه اخیرا ۳۱ میلیون دلار به ارتش اوکراین برای بهبود مهارت‌های سایبری کمک کرد. بروکسل مقری غیرنظامی نیز در اوکراين دارد که بیش از ۸۰ نفر در آن فعالیت می‌کنند و در زمینه‌هایی مانند اصلاحات در نیروهای انتظامی و قضایی به آن کشور یاری می‌رسانند.

افزایش تنش‌ها در منطقه باعث شده است که کشورهای اروپایی که عضو ناتو نیستند و در زمان جنگ سرد بی‌طرف بودند، نیز مواضعی جدید بگیرند. مثلا فنلاند تاکید کرده است که حق دارد سیاست امنیتی خود را برگزیند. سائولی نینیستو، رئیس‌جمهوری فنلاند، در پیغام سال نو خود گفت هلسینکی حق خود را برای پیوستن احتمالی به ناتو محفوظ می‌دارد. سانا مارین، نخست‌وزیر آن کشور، نیز با تاکید بر این امر گفت: «فنلاند گزینه عضویت در ناتو را حفظ کرده است. ما باید آزادی انتخاب داشته باشیم.»

ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه، ماه گذشته گفت اگر فنلاند و سوئد به ناتو بپیوندند، «عواقب جدی نظامی و سیاسی در میان خواهند بود و روسیه می‌بایست پاسخی مناسب دهد.»

جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، روز سه‌شنبه با پنج نفر از همتایان خود از کشورهای اسکاندیناوی (سوئد، فنلاند،‌ نروژ، دانمارک و ایسلند)‌ جلسه‌ای تلفنی داشت. به گفته کاخ سفید، سالیوان و همتایان او «درباره آمادگی خود برای تحمیل عواقب شدید بر روسیه در صورت تهاجم بیشتر علیه اوکراین از سوی آن کشور» گفت‌وگو کردند.