برای زندگی در زمین هیچ‌چیزی بیشتر از آب اهمیت ندارد؛ اما اکنون جهان با بحران بزرگ کمبود آب رو‌به‌رو است که افزون بر محیط زیست، میلیاردها انسان و سایر جانداران نیز از آن رنج می‌برند. بحران کمبود آب بیشتر به سوء‌مدیریت منابع آبی برمی‌گردد. پیش‌بینی می‌شود که تا ۵۰ سال آینده، جمعیت جهان حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد افزایش پیدا کند که در کنار توسعه فناوری و صنعت سبب افزایش میزان تقاضا برای آب می‌شود و نتایج خطرناکی در پی دارد. البته بحران آب منحصر به منطقه مشخصی در جهان نیست و کشورهای زیادی در جهان دچار این چالش‌اند که اگر به گونه درست و عاقلانه مهار نشود، به منازعات و جنگ‌های خونین و گسترده‌ای منجر خواهد شد.
تحقیقات نشان می‌دهد اگر در قاره آفریقا سد بزرگ «النهضه» که در اتیوپی در نزدیکی یکی از سرچشمه‌های مهم رود نیل احداث شده است پر شود، میزان آب رود نیل تا بیش از یک‌سوم در مصر کاهش خواهد یافت و ۷۲ درصد زمین‌های کشاورزی در این کشور از کشت بازخواهد ماند که در نتیجه، اقتصاد و درآمد ملی مصر آسیب سختی خواهد دید و ۲۴ درصد از مردم مصر مجبور به مهاجرت خواهند شد.
البته چندین سال است که مذاکرات میان مصر و اتیوپی برای حل این بحران جریان دارد، اما تاکنون پیشرفت قابل‌توجهی نداشته است. زندگی ۲۸۰ میلیون نفر در ۱۱ کشور به آب رود نیل وابسته است از جمله ۹۰ درصد آب مصر از همین رود تامین می‌شود. بر اساس پیش‌بینی‌‌‌ها تا ۳۰ سال آینده جمعیت این کشورها ۲۵ درصد افزایش می‌یابد که در این صورت، تقاضا برای آب نیز افزایش خواهد یافت و آب موردنیاز مصر از آنچه ذکر کردیم کمتر خواهد شد؛ بنابراین احتمال درگیری‌های مسلحانه بر سر آب بیشتر می‌شود.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
نمونه دیگری از منازعات آبی اختلاف بر سر آب رودهای دجله و رود فرات است که از ترکیه سرچشمه می‌گیرند و به عراق و سوریه سرازیر می‌شوند. بخشی از دجله و فرات که در عراق جریان دارند، در مرز ایران به هم می‌پیوندند و با رود کارون یکی می‌شوند و اروندرود که رودی مشترک میان عراق و ایران است را تشکیل می‌دهند. از دهه ۱۹۶۰ که برنامه‌ریزی‌های آبیاری یک‌جانبه در مقدار ریزش آب این رودها تغییرایجاد کرد، تنش‌های سیاسی میان این کشورها آغاز شد و تاکنون به یک مدیریت مشترک برای بهره‌برداری درست از این رودها نرسیده‌اند. گرچه در دهه نخست قرن ۲۱ تلاش‌هایی برای رسیدن به همکاری مشترک صورت گرفت، اما اختلاف بر سر مدیریت و بهره‌برداری از تالاب مشترک رودهای یاد شده همچنان بین کشورهای عراق، ترکیه و سوریه ادامه دارد.
به همین ترتیب کشمکش بر سر آب سبب تشدید منازعه میان اسرائیل و فلسطینیان شده است؛ چنانچه هر یک از دو طرف برای به دست آوردن آب بیشتر تلاش می‌کند به ضرر طرف دیگر تمام می‌شود. این کشمکش و تقابل زمانی شروع شد که این منطقه در اثر خشکسالی و جاری شدن سیلاب‌ها با کمبود آب مواجه شد به‌ویژه فلسطین که به دلیل گرمای شدید، خشکسالی و بالا آمدن آب رودخانه‌ها، کشاورزی‌اش کاملا نابود شد.
کمبود آب در تشدید بحران میان هند و پاکستان نیز تاثیرگذار بوده است. هند پس از حمله تروریستی سال ۲۰۱۹ در کشمیر، تهدید کرد که مجرای رود راوی را تغییر خواهد داد. درحالی که این اقدام به معنای زیر پا گذاشتن معاهده رود سند است که بر مبنای آن، اختلاف‌های آبی میان هند و پاکستان باید با تشکیل یک کمیته حقیقت‌یاب حل‌وفصل شود. گفتنی است که رود سند از پنج رود فرعی که شامل رود راوی هم می‌شود، تشکیل شده است و آب موردنیاز پاکستان را تامین می‌کند. ازاین‌رو اگر هند مجرای رود راوی را تغییر دهد، کشاورزی در پاکستان به‌شدت آسیب خواهد دید.
مثال دیگر از مشکل کمبود آب، منطقه ناگورنو قره‌باغ است که به دلیل جنگ میان آذربایجان و جدایی‌طلبان ارمنی در این منطقه به وجود آمد. این منطقه که در گذشته از لحاظ منابع آب غنی بود، پس از جنگ‌های ۱۹۹۲ – ۱۹۹۴ سیستم لوله‌کشی آب در آن به‌شدت آسیب دید. در جنگ ۲۰۲۰ بسیاری از جنگل‌ها آتش گرفت و درنتیجه منطقه با کمبود آب مواجه شد که تاکنون نیز ادامه دارد.
مثال دیگر کشور یمن است که از سال ۲۰۱۵ که آتش جنگ‌های داخلی در آن شعله‌ور شد، به‌شدت با کمبود آب دست‌وپنجه نرم می‌کند. گزارش‌های سال ۲۰۱۹ حاکی از آن است که ۱۸ میلیون نفر در این کشور به آب آشامیدنی و امکانات بهداشتی دسترسی ندارند. جنگ‌های ویرانگر داخلی، شیوع وبا، خشکسالی و تغییر آب‌وهوا منجر به یک فاجعه بزرگ انسانی در یمن شده است.
با توجه به این‌که مشکل کمبود آب یکی از عوامل عمده کشمکش‌ها و منازعه‌ها در جهان است، لازم است که سازمان ملل متحد موضوع آب را جدی بگیرد و توجه ویژه‌ای به آن معطوف کند. هرچند این سازمان در سال ۲۰۱۱ اعلام کرد که دسترسی به آب یک حق اصلی از حقوق بشر است، بخش زیادی از منازعه‌ها و جنگ‌های ناشی از کمبود آب بوده است و هنوز هم شماری از کشورها به انحصار آب و خصوصی‌سازی آن ادامه می‌دهند.
اگر بخواهیم به منازعات بر سر آب پایان دهیم، باید آب را به سرمایه مشترک همه بشریت تبدیل کنیم؛ در صورتی که این کار میسر نباشد، بهترین گزینه سیاست‌‌گذاری بهینه برای مدیریت و توزیع عادلانه آب است تا به اختلاف و جنگ مسلحانه منجر نشود. هرچند انجام این ماموریت به هزینه مالی هنگفتی نیاز دارد، از آن‌جا که این امر سبب نجات جان انسان‌های زیادی می‌شود، ارزش هزینه کردن دارد.
