گزارش‌ها در ایران یکی پس از دیگری از وخامت حال و روز مسکن حکایت دارد و به نظر می‌رسد وعده‌‌های دولت برای خروج از چنین وضعیتی تاکنون کارساز و کارگر نبوده است.

تازه‌ترین گزارش مرکز آمار ضمن تایید هشت ساله شدن رکود مسکن در ایران، نشان می‌دهد ساخت مسکن در سال ۱۴۰۰ در مقایسه با سال ۱۳۹۹، حدود ۲۰ درصد کاهش داشته است. در سال ۱۴۰۰ در مجموع، ۳۹۵ هزار واحد مسکونی در ایران ساخته شد که با میانگین ساخت ۳۷۵ هزار مسکن در هشت سال اخیر تفاوت چندانی ندارد. این میزان از کف ضروری نیاز به ساخت مسکن در ایران حدود ۲۰۰ هزار واحد کمتر است.

نتایج مطالعات طرح جامع مسکن نشان می‌دهد که در ایران باید سالانه ۹۰۰ هزار واحد مسکونی ساخته شود و کف ضروری برای تامین نیاز بازار هم ۵۶۰ هزار واحد است؛ اما بر اساس واقعیت‌های آماری، میزان ساخت‌وساز در هشت سال اخیر ۳۰ درصد کمتر از این پایین‌ترین حد بوده است.

این رکود در شرایطی ادامه دارد که از سال ۱۴۰۰، طرح خانه‌‌سازی دولتی برای احداث سالانه یک میلیون واحد مسکونی در ایران آغاز شد و آمار‌های رسمی از تحقق نیافتن کامل این وعده‌ دولت حکایت دارد.

یک سند مربوط به میزان ساخت‌و‌ساز در شهر تهران نشان می‌دهد که در بهار ۱۴۰۱، کمتر از ۱۰ هزار پروانه ساخت واحد مسکونی صادر شد که این میزان کمترین تیراژ تولید مسکن از ابتدای دهه ۹۰ تاکنون در این شهر است.

روزنامه دنیای اقصاد علت بروز چنین رکودی را «کاهش شدید میل سازنده‌ها و سرمایه‌‌گذاران ساختمانی برای فعالیت در این بازار» اعلام کرده است. این روزنامه در گزارشی مفصل، به هشت عامل که تداوم رکود ساخت‌وساز و عرضه مسکن در ایران را رقم زده‌اند، اشاره می‌کند.

کاهش انگیزه «اجاره‌‌‌داری» برخی سازنده‌‌‌ها یکی از همین عوامل است که از «تعیین سقف رشد اجاره‌‌‌بها با فاصله زیاد از سطح تورم عمومی» ناشی می‌شود. فعالان ساختمانی می‌گویند اجاره تعیین‌شده با تورم موجود فاصله زیادی دارد و این سقف منافع آن‌ها را تامین نمی‌کند.

خودداری این فعالان ساختمانی از اجاره دادن واحد‌های مسکونی هم به اخذ مالیات از واحد‌های مسکونی آن‌ها منجر می‌شود که در نهایت، آنان را به این نتیجه می‌رساند که در حوزه ساخت‌وساز فعالیت چندانی نداشته باشند.

دومین عامل این رکود آن‌طور که دنیای اقتصاد می‌نویسد، این است که خانه گران است، وام‌ها تنها ۱۵ درصد قیمت یک خانه را پوشش می‌دهد و قدرت خرید مردم نسبت به سال‌‌های قبل به‌شدت کاهش یافته است و همگی این عوامل دست به دست هم داده‌اند تا ساخت‌وساز به این حال‌وروز بیفتد.

در این واکاوی، تورم قیمتی مصالح ساختمانی را هم البته نباید دور از نظر داشت؛ زیرا هم هزینه‌های ساخت‌وساز را افزایش می‌دهد و به یکی از مهم‌ترین عوامل گرانی خانه در ایران تبدیل می‌شود و هم به نوبه خود نیز در تشدید رکود ساختمان‌سازی نقش دارد.

روزنامه دنیای اقتصاد «مجوزهای ساختمانی و روند بوروکراتیک صدور مجوز ساخت» را یکی دیگر از چالش‌های ساختمان‌سازی در تهران و سایر شهرهای ایران برمی‌شمارد. افزایش نرخ عوارض صدور پروانه ساختمانی، رکود آتی مسکن و کاهش صرفه فعالیت ساختمانی از دیگر عوامل رکود در عرصه ساخت‌وساز اعلام شده‌اند.

نتایج یک تحقیق مرکز مطالعات و برنامه‌‌‌ریزی شهرداری تهران نشان می‌دهد که در دو سال گذشته، سود ساختمان‌ساز‌ها در مناطق شمالی تهران به ۲۸ درصد کاهش یافته که از کف حداقلی موردانتظار سازنده‌‌‌ها یعنی ۳۰ ‌درصد، پایین‌‌‌تر است و انگیزه آن‌ها برای فعالیت را کاهش داده است.

رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی، هم این شرایط را «بحرانی» توصیف کرد و گفت که اگر سالی یک میلیون خانه ساخته شود، باز هم کم است؛ چرا که در حال حاضر پنج میلیون و ۴۰۰ هزار نفر متقاضی مسکن‌اند که تنها سه میلیون و ۲۰۰ هزار نفر آن‌ها اطلاعاتشان احراز شده‌ است.