بازرس ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار) در یک‌رشته توییت تازه گفت سیستم بانکی در افغانستان فلج شده است و بانک مرکزی این کشور دیگر کارایی ندارد.

سیگار همچنین در این توییت‌ها نوشت در نبود حمایت بانک‌های جهانی، هیچ بانکی در افغانستان به شرکت‌های کوچک و خصوصی اعتبار نمی‌دهد.

توییت‌هایی که سیگار روز شنبه و یکشنبه منتشر کرد‌، بخشی از گزارشی‌ است که این نهاد بازرس در مورد وضعیت اقتصادی در افغانستان، به دولت امریکا ارائه کرد.

در این گزارش سیگار گفته است که بحران نقدینگی، هسته اصلی چالش اقتصادی در افغانستان است. افغانستان در نیمه اول سال ۲۰۲۲ با مشکل بزرگ نبود نقدینگی روبه‌رو شد و این مشکل باعث شد که بانک‌ها نتوانند به مشتریانشان خدمات ارائه کنند. در نتیجه اعتماد به بانک‌ها، به‌ویژه بانک مرکزی افغانستان کاملا کاهش پیدا کرد.

از سوی دیگر بانک‌ها در افغانستان به تمام سرمایه‌شان دسترسی ندارند. در طول سال‌ها فعالیت بانک‌ها در افغانستان، تقریبا ۶۰ درصد از ذخایر ارزی آنان در خارج از کشور قرار داشته است و این مسئله باعث شد تا با سقوط دولت جمهوری، دسترسی بانک‌ها به این ذخایر ارزی قطع شود. بانک مرکزی در یک سال گذشته به‌شدت سرگرم بحث و جدل با مقام‌های آمریکایی برای آزادسازی ذخایر ارزی افغانستان بود.

دولت آمریکا هرچند به تازگی‌ها برای آزادسازی و تحویل ذخایر ارزی افغانستان به بانک مرکزی این کشور تمایل نشان داده است، اما با توجه به تحریم گروه طالبان، ایالات متحده نمی‌خواهد این پول‌ها در دسترس این گروه باشد و طالبان هم به کمتر از کنترل بی‌چون‌وچرای این ذخایر ارزی رضایت نداده‌اند‌. در نتیجه با گذشت ماه‌های متوالی هنوز دسترسی به این پول میسر نشده است.

علاوه بر آن، چاپ پول افغانی که در گذشته در یکی از کشورهای اروپایی صورت می‌گرفت، با سقوط حکومت جمهوری متوقف شده است و پول‌های موجود در بازار هم به‌شدت کهنه شده‌اند؛ بانک مرکزی در تلاش برای چاپ اسکناس‌های تازه، با کشورهای مختلف تماس می گیرد، اما به‌نظر می‌رسد تاکنون کشوری برای چاپ اسکناس‌ افغانی اعلام آمادگی نکرده است.

چالش‌های بانکداری در افغانستان حتی سازمان‌های بین‌المللی را نیز سردر‌گم کرده است. رابرت ماردینی، رئیس کل کمیته بین‌المللی صلیب سرخ گفت مشکلات مالی بانک‌ها و نبود رابطه بین بانک‌های افغانستان با بانک‌های جهانی باعث شده است که آنان نتوانند حقوق ۱۰ هزار معلم و کارمند بهداشت در این کشور را پرداخت کنند و ناگزیر شده‌اند از سیستم حواله غیرمستقیم برای انتقال پول به این کشور استفاده کنند.

تنها اقدامی که باعث می‌شود فعالیت بانک‌ها به‌صورت کامل متوقف نشود، تزریق فیزیکی دلار به سیستم بانکی افغانستان است. بر اساس توافق سازمان ملل متحد، کمک‌های مالی برای مردم افغانستان به‌صورت نقدی وارد این کشور می‌شود. بانک مرکزی  با فروش هر‌از‌گاهی این پول‌ها می‌تواند ثبات اقتصادی را در افغانستان ایجاد کند. در ماه‌های نخست سلطه طالبان، ارزش پول افغانی در مقابل دلار به بیشتر از ۱۲۰ افغانی در هر دلار رسید، درحالی‌که ارزش افغانی در مقابل دلار در زمان حکومت پیشین، بین ۸۰ و ۸۵ در نوسان بود.

با این حال، با تزریق پول و فشار طالبان به صرافی‌های خصوصی و ملزم کردن آنان برای فعالیت در چهارچوب قوانین بانکی، ارزش افغانی دوباره افزایش یافت و به مرز ۸۵ و ۹۰ افغانی در مقابل هر دلار رسید. طالبان با فروش ماهانه دلار در بازار اجازه ندادند ارزش افغانی کاهش پیدا کند، اما تاثیر این روش موقتی است و در نبود فعالیت بانکی مستمر، بالاخره این سیستم ناکارآمد خواهد شد.

سیگار به دولت امریکا پیشنهاد کرد تا تنها به تزریق پول به بانک‌های افغانستان بسنده نشود، زیرا نمی‌تواند اثری بر رشد اقتصادی داشته باشد، بلکه باید از فعالیت بانک‌ها حمایت شود، به‌ویژه سیستم وام‌دهی که ضامن رشد اقتصادی‌ست و در یک سال گذشته تقریبا متوقف شده است.

بحران اقتصادی در افغانستان که در نبود نقدینگی شکل گرفت‌، می‌تواند بزرگ‌ترین مانع برای رفع چالش اقتصادی و همچنین کاهش فقر باشد. نبود نقدینگی، همه فعالیت‌های اقتصادی را در افغانستان تحت تاثیر قرار داده است تا جایی که طالبان مجبور شدند حتی اسکناس‌های ‌بی‌مصرف و باطله را نیز در بازارها قابل ‌استفاده اعلام کنند. اگر فکری برای چاپ اسکناس و افزایش نقدینگی در افغانستان نشود، تا چند وقت دیگر این کشور به معامله کالا با کالا روی خواهد آورد.