فرش دستباف ایرانی که در سال‌های اخیر رونق صادرات و فروش خود را در بازارهای خارجی از دست داد، اکنون در بازارهای داخلی نیز وضعیت مناسبی ندارد و در حال واگذاری این رقابت به فرش‌های دستباف افغان است.

مسعود سپهرزاد، رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف، از رونق افتادن فرش‌های ایرانی در بازار داخلی را تایید کرد و گفت: «قیمت فرش افغان نسبت به فرش ایرانی ارزان‌تر است اما از نظر کیفیت، با فرش ایرانی فرقی ندارد. به همین دلیل استقبال برای خرید این فرش‌ها نسبت به فرش داخلی بیشتر است.»

به گفته رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف، فرش‌های دستباف افغان در بازار به وفور موجودند و بدون پرداخت عوارض گمرکی به ایران وارد می‌شوند.

سپهرزاد با اشاره به شباهت‌های ظاهری فرش‌ افغان با فرش‌ ایرانی گفت: «موقع خرید این فرش‌ها، فروشنده به خریدار اعلام نمی‌کند که این فرش را بافندگان افغان بافته‌اند و زمانی‌ که خریدار بعد از چند سال می‌خواهد فرش را بفروشد، متوجه می‌شود که باید پایین‌تر از نرخ فرش ایرانی آن را به فروش برساند.»

وضعیت نامناسب فرش‌های ایرانی در بازار داخلی فقط به فرش‌های دستباف محدود نیست و فرش‌های ماشینی را نیز شامل می‌شود؛ محمدهادی کمالیان رئیس اتحادیه فرش ماشینی و موکت، نیز به خبرگزاری ایلنا گفت که برخی تولیدکنندگان فرش ماشینی روی محصول خود نام یک نشان تجاری ترک را حک می‌کنند.

به گفته او، در شرایط فعلی و با نوسان‌های نرخ ارز، واردات فرش مقرون‌به‌صرفه نیست اما فرش ترک از سال‌ها پیش در بازار موجود است و در بازار ایران به‌راحتی خریدوفروش می‌شوند.

آن‌طور که رئیس اتحادیه فرش ماشینی و موکت می‌گوید، در حال حاضر تولید فرش ماشینی در داخل بیش از تقاضا است؛ با این‌ حال «صادرات این محصول مدیریت‌شده نیست زیرا تجار کشورهای همسایه از جمله عراق مستقیم به کارخانه‌های کاشان مراجعه و به ریال فرش می‌خرند که بر این نحوه خریدوفروش نمی‌توان نام صادرات گذاشت.»

شهرت فرش ایرانی در جهان چنان زیاد است که تا همین چند سال پیش، کارشناسان صادرات آن را یکی از جایگزین‌های مناسب و جدی درآمدهای نفتی می‌دانستند اما در سال‌های اخیر، صادرات فرش دستباف ایرانی به‌تدریج کاهش یافت و تقاضا برای آن در بازارهای جهانی روز‌به‌روز کمتر شد. بسیاری از فرش‌باف‌های ایرانی و صنعتگران این حوزه نیز به کشورهایی مانند ترکیه مهاجرت کردند.

حالا کار به‌ جایی رسیده است که فعالان این حوزه هشدار داده‌اند که صادرات فرش ایران نفس‌های آخر را می‌کشد. بر اساس آمار رسمی، در سال ۱۳۷۲ درآمد ایران از محل صادرات فرش حدود دو میلیارد دلار بود اما این رقم در سال ۱۴۰۰ به حدود ۶۴ میلیون دلار رسید.

فعالان این صنف می‌گویند تحریم‌های بین‌المللی، قطع بیمه قالی‌باف‌ها و مشکلات مربوط به تمدید کارت‌ بازرگانی از جمله مشکلات صادرات فرش دستباف‌اند.

پیش‌تر، مرتضی میری، عضو هیئت‌مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران، گفته بود که در حال حاضر، رتبه ایران در صادرات فرش چهارم و پنجم است؛ در حالی‌ که تا چند سال پیش، همیشه رتبه اول را در اختیار داشت.

غلامحسین شافعی، رئیس اتاق بازرگانی ایران، نیز پاییز سال ۱۴۰۰ درباره مهاجرت فرش‌باف‌های ایرانی به کشورهای دیگر هشدار داد و گفت: «با کمال تاسف، در طول ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته، بسیاری از فرش‌باف‌ها و متخصصان ما را به برخی از کشورها از جمله چین و پاکستان بردند و می‌توان گفت صنعت فرش دستباف ایران را ربودند.»