همزمان با خیزش‌های سراسری مردم ایران علیه نظام جمهوری اسلامی، آمار مهاجران افغان نیز که از ایران اخراج می‌شوند یا به به افغانستان بازمی‌گردند، افزایش یافته است. برخی از مهاجران افغان به ایندیپندنت فارسی گفتند که روند بازداشت و اخراج مهاجران از ایران، شدت گرفته است و حتی برخی از آنان به ظن شرکت در اعتراض‌های ضددولتی در ایران، بازداشت می‌شوند. 

طبق آمار وزارت مهاجران طالبان، تنها در روزهای هشتم و نهم آبان سال جاری خورشیدی، سه هزار و ۱۱۳ مهاجر افغان از طریق مرزهای «اسلام‌قلعه» و «پل ابریشم»، از ایران وارد افغانستان شده‌اند. 

این وزارت در حساب کاربری خود در توییتر نوشت که در میان این مهاجران بازگشته به افغانستان، زنان و کودکان نیز به چشم می‌خورند. این وزارت مشخص نکرده است که چه تعدادی از این مهاجران داوطلبانه برگشته‌اند، یا از ایران اخراج شده‌اند.

جلیل‌احمد، مهاجر فغان و ساکن اصفهان است. او هفته پیش هنگام کار در یک «کارواش» به دست نیروهای جمهوری اسلامی ایران و به ظن شرکت در خیزش‌های مردمی، بازداشت شده بود. وحید، از بستگان جلیل، به ایندیپندنت فارسی می‌گوید که جلیل‌احمد پس از سپری کردن چهار شبانه‌روز در زندان، رها شده است: «وقتی ثابت کرده که در اعتراض‌ها نقشی ندارد و کارت اقامت خود را نشان داده، از زندان رها شده، اما حالا به‌ دلیل شوک زندانی شدن در خانه است و سر کار نمی‌رود؛ مبادا که دوباره بازداشت شود.»

 محمد، از نظامیان سابق حکومت پیشین افغانستان، از حدود یک ‌سال در شهری در استان مازندران ایران زندگی می‌کند. او به ایندیپندنت فارسی می‌گوید که اعتراض‌های مردم علیه نظام جمهوری اسلامی ایران شدید است و مردم با دست خالی شعارهای ضد حکومتی سر می‌دهند: «با اعتراضات مردم، بیکاری در ایران هم زیاد شده و بیشتر کارگران افغان بیکارند و اخراج مهاجران هم به دست نیروهای ایرانی زیاد صورت می‌گیرد. معترضان ایرانی شعار زن، آزادی، و شعار علیه حکومتشان سر می‌دهند.»

او تصریح می‌کند که بیشتر مهاجران افغان از ترس خطر اخراج، از اتاق‌های خود بیرون نمی‌روند و نمی‌توانند سر کار حاضر شوند: «وقتی مهاجران سر کار نروند، چگونه پول به خانواده‌های خود بفرستند؟ شرایط زندگی در ایران برای ما خیلی سخت شده.»

همزمان، برخی از مهاجران اخراج‌شده از ایران مدعی‌اند که نیروهای انتظامی و مرزی ایران آنان را توهین و تحقیر کرده و کتک زده‌اند. 

بصیراحمد، ۱۵ ساله، ساکن شهرستان «پشتون‌زرغون» در شرق استان «هرات» هم‌مرز با ایران است. گسترش فقر و گرسنگی در دوران حاکمیت طالبان باعث شده است که بصیراحمد برای تامین نیازهای خانواده‌اش قاچاقی به ایران سفر کند.

این نوجوان افغان به استان «نیمروز» در جنوب‌غرب افغانستان رفته و از آنجا با کمک قاچاق‌بر‌های انسان وارد پاکستان، و متعاقبا با دشواری‌های زیادی وارد خاک ایران شده است: «در پاکستان گرمی هوا زیاد بود و قاچاق‌بر آب و نان خشک را گران می‌فروخت. از مرز ایران به سختی رد شدیم، اما ماموران ایرانی ما را در کرمان بازداشت کردند.»

او در صحبت با ایندیپندنت فارسی، دشواری‌های سفر به ایران را چنین روایت می‌کند: «ماموران در کرمان ما را گرفتند. با چوب‌ و چماق ما را کتک زدند و پاهای دوستان من زخمی شد. به ما می‌گفتند دست‌های خود را پس گردنتان بگیرید و صد بار بنشینید و برخیزید.»

بصیر احمد مدعی است که نیروهای ایرانی شمار زیادی از مهاجران افغان را در مکان‌های کوچک زندانی می‌کردند: «[نیروهای مرزی ایران] ما را گرفتند و به زندان بردند. زندان برای ۳۰ تن جا داشت، اما ۳۰۰ تن را در آن جا می‌دادند. در زندان دوم که بودیم، جا برای ۶۰ الی ۷۰ نفر بود، اما نزدیک به ۷۰۰ افغان را در آن زندانی کردند. هفت مهاجر از تشنگی در زندان بیهوش شدند.»

هرچند این نوجوان افغان به‌تازگی از ایران برگشته است، اما می‌گوید که دوباره قصد دارد قاچاقی به ایران برود تا شاید بتواند پولی برای خانواده خود تهیه کند. 

با تسلط طالبان بر افغانستان، فقر و بیکاری به بالاترین حد رسیده و این شرایط باعث شده است که هزاران تن به قیمت از دست دادن جان خود، به سفر قاچاقی به خارج از کشور اقدام کنند. 

جمعیت بزرگی از مهاجران افغان در ایران زندگی می‌کنند. بر اساس آمار نهادهای حکومتی جمهوری اسلامی ایران، هم‌اکنون چهار میلیون و ۴۰۰ هزار مهاجر افغان در ایران زندگی می‌کنند. با سقوط حکومت پیشین افغانستان به ‌دست طالبان در ۱۵ اوت ۲۰۲۱، شمار زیادی از کارمندان دولتی و نظامیان سابق آن نظام نیز به ایران مهاجرت کرده‌اند.

با آنکه جمهوری اسلامی ایران کنوانسیون حقوق پناهندگان را امضا کرده و ملزم به رعایت آن است، روایت‌های متعددی از برخورد «شدید» نیروهای انتظامی و مرزی ایران با مهاجران افغان وجود دارد.