پس از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در اوت ۲۰۲۱، جنبش طالبان به شکل انحصاری و بدون مشارکت اقوام و نیروهای سیاسی دیگر، برای بار دوم زمام امور را در این کشور به دست گرفت. اما با گذشت بیش از یک سال هنوز هیچ‌ دستاورد سیاسی و اقتصادی نداشته است.

مطالعه و شناخت دقیق تجربه دوم حاکمیت طالبان بدون شناخت موضع این گروه در مورد زنان، امکان‌پذیر نیست. گروه طالبان همه تعهداتش درباره رعایت حقوق زنان را زیر پا گذاشت و نه‌تنها زنان را به بهانه رعایت نکردن پوشش اسلامی، از حق آموزش و کار منع کرد، بلکه آنان را از همه حقوقی‌ که طی ۲۰ سال گذشته به دست آورده بودند، محروم کرد.

جنبش طالبان اکنون مانند دوره قبلی حاکمیتش در سال ۱۹۹۶، از رفتن زنان به دانشگاه جلوگیری کرده و برای تحصیل دختران شروطی گذاشته است که نتوانند پس از هشت سالگی به تحصیل ادامه دهند. شاید در ظاهر، چنین برداشت شود که گروه طالبان در حذف زنان از جامعه افغانستان پیروز شده و صدای آنان را برای ابد خاموش کرده است، اما در حقیقت این زنان‌اند که پیروز شده‌اند و خواهند شد.

اقدام‌های طالبان علیه زنان بر یک دیدگاهی راهبردی و بلندمدت استوار است. این گروه افراطی و عقب‌مانده از آگاهی و بیداری وحشت دارد و می‌داند که آموزش زن به معنای آگاهی و بیداری جامعه است؛ از این رو با تمام قدرت تلاش می‌کند برداشت تنگ‌نظرانه فقهی خود را بر جامعه افغانستان تحمیل و از تحصیل زنان جلوگیری کند. اما زنان افغان به مدارس مخفی و زیرزمینی روی آورده‌اند و با عشق و شیفتگی حیرت‌آوری بر فراگیری دانش و معرفت اصرار می‌ورزند و نمی‌گذارند خورشید معرفت در کشورشان غروب کند. این امر ما را به آینده افغانستان امیدوار می‌کند و پیروزی زنان بر طالبان را نوید می‌دهد.

اظهارات وزیر آموزش عالی طالبان در جلوگیری از رفتن دختران به دانشگاه، روشن بود؛ او گفت: «ما از موضع خود عقب‌نشینی نخواهیم کرد، حتی اگر از بمب هسته‌ای علیه ما کار گرفته شود». وزیر اقتصاد حکومت طالبان هم که به بهانه نداشتن پوشش اسلامی، ممنوعیت کار زنان در نهادهای غیردولتی را اعلام کرد، گفت که حکومت طالبان برای تحمل هرگونه تحریم‌هایی آمادگی دارد.

ممانعت گروه طالبان از تحصیل زنان گرچه با تعهداتی‌ که در دوحه به جامعه جهانی دادند، مغایر است، با باورها و اندیشه‌های بنیادگرا و تغییرناپذیر آنان و موضعشان در دوران حاکمیت قبلی‌ یعنی پیش از حمله آمریکا به افغانستان، هماهنگی و سازگاری کامل دارد.  

البته تردیدی وجود ندارد که تصمیم حکومت طالبان مبنی بر جلوگیری از تحصیل زنان آینده تاریکی را برای افغانستان رقم خواهد زد و جهل و خرافات و عقب‌ماندگی را در این کشور نهادینه خواهد کرد و دستاوردهای ۲۰ ساله‌ای را که جامعه افغانستان به کمک جامعه جهانی در رهایی از میراث زشت حاکمیت نخستین طالبانی، محقق کرده بود، به باد فنا می‌دهد.

گروه افراطی طالبان تغییر نکرده‌اند و نخواهند کرد. مسئولیت آنچه اکنون در افغانستان در زیر سایه حاکمیت استبدادی طالبان رخ می‌دهد، بر دوش ایالات متحده آمریکا است که به دلیل اعتماد به این گروه یا از سر ناچاری، از افغانستان عقب‌نشینی کرد و قدرت را به این گروه سپرد.

طالبان اکنون چهره افغانستان را دگرگون کرده‌اند. درهای سینماها و تئاترها را بسته‌اند، زنان را از رفتن به اماکن عمومی و نشستن در کافی‌شاپ‌ها و رستوران‌ها منع کرده‌اند و سرانجام بیرون آمدن زنان و دختران از خانه را در هرسن‌وسالی‌ که باشند و حتی برای فرا گرفتن دانش، ممنوع کرده‌اند، زیرا طالبان می‌دانند که بدون حذف زنان از جامعه افغانستان، حاکمیتشان ادامه نخواهد یافت.

جنبش طالبان بخشی از سازمان‌های اسلام سیاسی به حساب می‌‌آید. درست است که نظر به اقتضای محیط، پروژه طالبانی در جزئیات با پروژه‌های اسلام‌گراها در کشورهای عربی تفاوت دارد اما وجوه اشتراک میان آن‌ها بیشتر از وجوه اختلافشان است. از این رو برای مثال، میان تجربه یک ساله حاکمیت طالبان در افغانستان و تجربه حاکمیت سایر اسلام‌گراها در مصر، تونس و مراکش تفاوت زیادی دیده نمی‌شود. 

موضع طالبان در برابر زنان را تنها می‌توان دلیلی بر عقب‌ماندگی و افراط‌گرایی این گروه دانست. اما محدود کردن تجربه طالبان به پایمال کردن حقوق زنان ما را از نگاه فراگیر به همه زوایای مسئله بازمی‌دارد. گروه طالبان تاکنون جز مشتی از اجتهادهای فقهی نادرست و ناکام برنامه‌‌ای برای حکومت و سیاست نداشته و تابه‌حال الگوی موفقی برای دولتداری و مدیریت عرضه نکرده است و نشانه‌ای هم وجود ندارد که در آینده بتواند از عهده این کار برآید.

با این حال اگر بخواهیم بر اساس موضع طالبان در قبال زنان داوری کنیم، به‌یقین می‌توان گفت که این گروه هرگز نمی‌تواند زنان را از سر راه خود بردارد؛ بلکه مسئله زنان عامل سرنگونی این گروه خواهد شد. چنین می‌نماید که زنان افغان که همواره برای رسیدن به یک زندگی شرافتمندانه مبارزه کرده‌اند، سرانجام با پشتیبانی مردم افغانستان بر گروه متحجر طالبان پیروز خواهند شد و کفش پاشنه‌بلند بر رو‌بنده تحمیلی طالبانی چیره خواهد گشت.

جنبش طالبان هم‌اکنون از چشم مردم افغانستان افتاده است؛ از این رو شکی وجود ندارد که از حاکمیت و قدرت سیاسی هم خواهد افتاد. اما این بار قهرمان میدان زنان افغانستان خواهند بود نه‌ــ مانند گذشته‌ــ نیروهای آمریکایی. اگر مردم افغانستان بتوانند مواجهه با طالبان را خوب مدیریت کنند، این آرزو به‌زودی تحقق خواهد یافت. در آن زمان، باید دولتی بر مبنای پروژه ملی و میهنی تشکیل شود و سهم زنان در آن چشمگیر باشد. 

برگرفته از روزنامه النهار العربی