تنوع‌بخشی به منابع اقتصادی در دوران گذار انرژی یکی از دغدغه‌های عمده کشورهای تولیدکننده انرژی است؛ چرا که اقتصاد کشورهای منطقه اکثرا وابسته به صادرات انرژی است و برخی کشورها مثل عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری در بخش پالایشگاهی کشورهای مصرف‌کننده انرژی، هم‌اکنون به‌صورت تدریجی و عملی، اقتصاد دوران گذار انرژی را شروع کرده‌اند.

عربستان سعودی و امارات در سال‌های اخیر در زیرساخت‌ انرژی کشورهای حوزه آسیای میانه و قفقاز نیز سرمایه‌گذاری کرده‌اند. قطر هم با توجه به اینکه بزرگ‌ترین تولیدکننده ال‌ان‌جی جهان است، از این قافله عقب نمانده و شرکت قطرانرژی در سال‌های اخیر در پروژه‌های انرژی خاورمیانه‌، دریای مدیترانه و حتی آمریکا نیز سرمایه‌گذاری کرده است.

صنعت پتروشیمی در سال‌های آینده به محل رقابت عربستان سعودی و آمریکا  تبدیل خواهد شد. در همین حال، ایران که برای دور زدن تحریم‌ها از صادرات محصولات پتروشیمی بهره می‌گرفت، در هفته‌های اخیر با کمبود گاز طبیعی مواجه شده است. مسئله‌ای که باعث شد دولت ابراهیم رئیسی برای مدیریت ابر بحران انرژی گاز واحدهای پتروشیمی را قطع و مشکلات صنعت پتروشیمی ایران را تشدید کند.

قرارداد جدید قطر با شرکت شورون فیلیپس آمریکا

بحران انرژی فرصت مناسبی برای تداوم نقش مهم قطر و آمریکا در بازار جهانی گاز و به‌ویژه امنیت انرژی اروپا بود. قطر در تابستان گذشته توانست نزدیک به ۳۰ میلیارد دلار برای توسعه صنعت ال‌ان‌جی خود سرمایه خارجی جذب کند و تقریبا اکثر شرکت‌های بزرگ انرژی دنیا در پروژه جدید ال‌ان‌جی قطر در گنبد شمالی (پارس جنوبی) مشارکت کردند. ظرفیت تولید ال‌ان‌جی قطر در شرایط فعلی ۷۷ میلیون تن در سال است و با سرمایه‌گذاری ۲۹ میلیارد دلاری سال ۲۰۲۲، قرار است در سال ۲۰۲۶ به ۱۱۰ میلیون تن در سال برسد.

در این بین، قطر به صنعت پتروشیمی هم توجه خاصی داشته است تا بتواند نقش و سهم خود در بازار منطقه‌ای و به‌ویژه شرق آسیا را به‌تدریج افزایش دهد و همچنین در روند گذار انرژی گام مهمی بردارد.

قطر جمعه هفته گذشته در راستای اقتصاد دوران گذار انرژی و افزایش سطح روابط اقتصادی با آمریکا، برای احداث بزرگ‌ترین مجتمع پتروشیمی خاورمیانه با شرکت شورون فیلیپس آمریکا قراردادی شش میلیارد دلاری امضا کرد. بر اساس این قرارداد، شرکت قطر انرژی قرار است تا سال ۲۰۲۶، مجتمع راس لفان را به عنوان بزرگ‌ترین مجتمع پتروشیمی خاورمیانه با ظرفیت تولید سالانه ۳.۸ میلیون تن احداث کند. خوراک این مجتمع نیز گاز طبیعی خواهد بود.

نکته جالب‌توجه اینکه پروژه جدید ال‌ان‌جی قطر نیز قرار است در سال ۲۰۲۶ به بهره‌برداری برسد و قطر در ماه‌های گذشته دو قرارداد بلندمدت صادرات ال‌ان‌جی با چین و آلمان امضا کرده است. امضای قرارداد ساخت بزرگ‌ترین واحد پتروشیمی خاورمیانه نشان می‌دهد که قطر پیش از بهره‌برداری از پروژه ال‌ان‌جی خود، فروش بخشی از تولیدات آن را تضمین کرده و پروژه پتروشیمی قطر نیز نشان می‌دهد که قطر برای فروش ال‌ان‌جی و گاز طبیعی خود در آینده دغدغه‌ای نخواهد داشت.

اکتبر ۲۰۲۲ اعلام شد که سازمان سرمایه‌گذاری قطر در نظر دارد در زیرساخت‌های انرژی آمریکا سرمایه‌گذاری کند. بر اساس اعلام رسانه‌های آمریکایی، سازمان سرمایه‌گذاری قطر برای خرید شرکت آمریکایی Con Edison Clean Energy Business (CEB) که در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر آمریکا فعالیت دارد، هفت میلیارد یورو پرداخت خواهد کرد. با این حجم سرمایه‌گذاری، قرار است ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر آمریکا دو برابر شود و به هفت هزار و ۲۰۰ مگاوات برسد. 

باید در نظر داشت که در دسامبر ۲۰۱۸ هم اعلام شد شرکت قطر پترولیوم قصد دارد حدود ۲۰ میلیارد دلار در بخش انرژی  آمریکا سرمایه‌گذاری کند. سعد الکعبی، رئیس و مدیرعامل شرکت دولتی نفت قطر، در این مورد گفته بود که قطر طی پنج سال آینده، حدود ۲۰ میلیارد دلار در پروژه‌های مختلف انرژی در آمریکا سرمایه‌گذاری خواهد کرد. بنابراین سرمایه‌گذاری اخیر هفت میلیاردی یورویی قطر در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر بخشی از برنامه بلندپروازنه قطر بوده است.

قرارداد جدید سرمایه‌گذاری قطر در زیرساخت‌های انرژی آمریکا نوامبر ۲۰۲۲ امضا شد. بر اساس این قرارداد، شرکت فیلیپس کمیکال و شرکت قطرانرژی برای ساخت واحد پتروشیمی با هدف تولید پلیمر به ارزش ۸.۵ میلیارد دلار در تگزاس به توافق رسیدند. این توافق بخشی از اقدام بزرگ‌تر شرکت‌های نفتی دو کشور است که برای دوران گذار انرژی آماده می‌شوند. روند گذار انرژی نیازمند سوخت‌های فسیلی است و در دوران گذار انرژی، نفت و گاز برای تولید کالاهایی مثل پلاستیک، ضروری‌اند.

انتظار می‌رود این تاسیسات در سال ۲۰۲۶ به بهره‌برداری برسند. در مورد تولیدات این واحد پتروشیمی هم باید گفت که پلی‌اتیلن، رایج‌ترین پلاستیک، برای تولید کالاها، لوله و بسته‌بندی است. 

قطر با استفاده از گاز طبیعی میدان مشترک پارس جنوبی هم بزرگ‌ترین تولیدکننده ال‌ان‌جی جهان شده است و هم برای دوران گذار انرژی و اقتصاد مستقل از صادرات نفت و گاز آماده می‌شود. در همین حال ایران با داشتن دومین ذخایر اثبات‌شده گاز طبیعی در دنیا، با ابر بحران انرژی روبرو است و در روزهای گذشته کمبود گاز طبیعی در شبکه سراسری و تداوم ناترازی در تولید و مصرف گاز طبیعی باعث شد مدارس و ادارات این کشور از اردبیل تا بوشهر تعطیل شوند و به اکثر ادارات دولتی دورکاری توصیه شده است.

نگاهی به آمار صنعت انرژی به‌ویژه در بخش سرمایه‌گذاری موردنیاز مشخص‌کننده وضعیت وخیم صنعت انرژی ایران است. ایران برای تبدیل نشدن به واردکننده نفت و گاز طبیعی به حداقل ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. با توجه به افزایش رشد مصرف سالانه گاز طبیعی در ایران، برای تامین گاز طبیعی موردنیاز در هشت سال آینده باید ۸۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شود. برای تولید روزانه چهار میلیون بشکه نفت و تامین فراورده‌های نفتی موردنیاز در ایران هم ۶۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری لازم است. به منظور جلوگیری از خام‌فروشی و ورشکست شدن واحدهای پتروشیمی‌ها ۴۰ میلیارد دلار و برای جلوگیری از قطعی برق، ۲۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری لازم است. حال با توجه به تداوم تحریم‌ها و توقف مذاکرات هسته‌ای، این سوال مطرح است که این میزان سرمایه‌گذاری از کدام منبع تامین خواهند شد؟

وقتی توسعه متوازن و بهبود وضعیت اقتصادی و رفاه مردم اولویت جمهوری اسلامی نیست، طبیعی است که چنین شرایطی برای مردم ایران ایجاد شود. دولت ابراهیم رئیسی و کلا جمهوری اسلامی از امنیت انرژی‌ــ‌‌ دیپلماسی انرژی و گذار انرژی‌ــ درک درستی ندارد. گذار انرژی نیازمند اقتصادی مبنی بر انرژی‌های سبز و پاک است. نکته‌ای که باید موردتوجه قرار گیرد، این است که روند گذار انرژی بدون منابع مالی هنگفت و فناوری پیشرفته امکان‌پذیر نیست.

سیاست خارجی تنش‌زای جمهوری اسلامی در کنار تداوم برنامه‌های هسته‌ای، موشکی و پهپادی و همچنین دخالت در امور سایر کشورها باعث می‌شود که ایران نه بتواند به‌راحتی منابع مالی و فناوری لازم برای حل مشکلات فعلی صنعت انرژی ایران را جذب کند و نه در راستای اهداف پیمان زیست محیطی پاریس، انتشار گاز دی اکسید کربن را کاهش دهد.

سیاست خارجی تنش‌زدایی الگویی مناسب برای جمهوری اسلامی است؛ البته تا وقتی که ایدئولوژی بر سیاست خارجی ایران حاکم است و منافع گروه‌های ذی‌نفع بر منافع مردم ایران ترجیح داده می‌شود، مشکلات صنعت انرژی ایران ادامه دارند و ایران زمستان‌های سخت‌تری در پیش خواهد داشت. هزینه بی‌تدبیری دولتمردان جمهوری اسلامی را هم مردم ایران پرداخت می‌کنند.