سال ۲۰۲۲ یکی از پرتنش‌ترین سال‌های بازار جهانی انرژی در دهه‌های اخیر بود. نمایان‌ترشدن آثار بحران انرژی از هفته‌های اول ژانویه گذشته و شروع حمله روسیه به اوکراین در اواخر فوریه، از عوامل موثر در نوسانات بازار جهانی انرژی بود. در این بین، هماهنگی اوپک با روسیه برای افزایش تدریجی ظرفیت تولید نفت نیز قابل توجه بود. اوپک پلاس بدون توجه به درخواست کشورهای مصرف‌کننده، سیاستی متناسب با منافع ملی کشورهای عضو درپیش گرفت. 

تشدید دامنه بحران انرژی باعث شد تا اکثر کشورها اقدام به بازبینی سیاست انرژی خویش نمایند و متناسب با دینامیک‌های جدید بازار انرژی سیاست انرژی واقع‌گرایانه‌ای را تدوین و دنبال کنند. توجه به اصل تنوع‌بخشی به منابع انرژی و افزایش نقش انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد جهانی انرژی نیز از مواردی است که در سال گذشته برجسته‌تر شد؛ اما کشورهای اروپایی مجبور شدند تا سهم زغال‌سنگ را در سبد انرژی خود افزایش دهند، که این امر در تضاد با سیاست جهانی علیه افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای بود. 

بازار پرنوسان نفت

با حمله روسیه به اوکراین، برخی بانک‌ها و موسسات مالی پیش‌بینی کردند که قیمت نفت به ۱۸۰ دلار در هر بشکه خواهد رسید. افزایش قیمت نفت باعث شد تا درآمد ارزی کشورهای عمده تولیدکننده نفت، مثل عربستان سعودی، امارات متحده عربی و عراق، افزایش یابد. 

ازسویی، تحریم‌های اروپا و آمریکا مسکو را محبوب کرد تا نفت خود را با تخفیف زیاد به کشورهایی مثل هند، چین و ترکیه بفروشد. فروش نفت ارزان روسیه در بازار باعث شد تا سهم نفت ایران در بازار خاکستری کاهش یابد و وضعیت اقتصادی ایران بدتر شود. 

اوپک نیز نقش مهم خود را در بازار انرژی ایفا کرد. 

آمریکا برای کمک به اروپا برای حل‌کردن بخشی از بحران انرژی سعی کرد بخشی از تحریم‌های ونزوئلا را برطرف کند و شرایط بازگشت دوباره شرکت‌های آمریکایی به صنعت نفت این کشور را فراهم نماید.

گاز طبیعی و ال‌ان‌جی

اروپا در سال ۲۰۲۲ بدترین بحران انرژی در بخش گاز طبیعی را تجربه کرد و تلاش کشورهای اروپایی برای یافتن آلترناتیو منابع انرژی روسیه به جایی نرسید.

آمریکا بزرگ‌ترین برنده بحران انرژی در بخش گاز طبیعی بود و دولت بایدن توانست سهم صادرات ال‌ان‌جی به اروپا را به‌شدت افزایش دهد. 

چین، به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده ال‌ان‌جی جهان، توانست بخشی از ال‌ان‌جی خریداری‌شده از روسیه را روانه اروپا نماید. به این ترتیب، پکن توانست هم در امنیت انرژی اروپا نقش ایفا کند و هم از لحاظ اقتصادی و ژئوپلیتیکی سود ببرد. 

قطر با حفظ جایگاه خود به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده ال‌ان‌جی توانست سرمایه‌گذاری ۳۰میلیارد دلاری برای پروژه‌های جدید ال‌ان‌جی جذب کند و با امضای دو قرارداد با آلمان و چین، سهم خود را برای دهه آینده در بازار این کشور‌ها تضمین نماید. 

آفریقا توانست برای میان‌مدت به عنوان یکی از آلترناتیوهای روسیه در بخش گاز طبیعی اروپا جایی برای خود در سبد انرژی این قاره بیابد. 

اما ایران مثل همیشه از قافله عقب ماند و بحران انرژی در ایران گسترش پیدا کرد. وزارت نفت جمهوری اسلامی نتوانست کمبود روزانه ۲۵۰میلیون مترمکعب گاز طبیعی را جبران نماید.

درکل، بازار گاز طبیعی و ال‌ان‌جی در سال ۲۰۲۲ با عدم قطعیت قابل‌توجهی روبه‌رو شد. خریداران با توجه به نقش ال‌ان‌جی در روند گذار انرژی و نحوه انتقال به سوخت‌های کم‌کربن، با ابهامات  زیادی روبه‌رو شدند. بسیاری از خریداران همچنین پس از چندین سال عرضه فراوان، نگران کمبود عرضه و امنیت عرضه‌اند؛ با این حال، امروزه خریداران به قراردادهای بلندمدت بازگشته و روابط دوجانبه با تامین‌کنندگان را در اولویت قرار داده‌اند.

افزایش نقش زغال‌سنگ

با توجه به تحریم‌های اروپا و آمریکا علیه صنعت انرژی روسیه پس از حمله این کشور به اوکراین، کشورهای اروپایی با مشکل تامین انرژی مورد نیاز خود مواجه شدند. این امر باعث شد تا کشورها برای تولید برق اقدام به افزایش نقش زغال‌سنگ و انرژی هسته‌ای نمایند و با توجه به افزایش تقاضا در بازار، قیمت زغال‌سنگ نیز به‌صورت تصاعدی افزایش یافت. اواسط ماه دسامبر قیمت زغال‌سنگ نیوکاسل در منطقه پرمصرف شرق آسیا به بیش از ۴۰۰دلار به‌‌ازای هر تن رسید. این سطح قیمتی نسبت‌به زمان مشابه سال گذشته حدود ۱۸۰‌درصد و در مقایسه با اوایل ماه نوامبر ۲۰۲۲ بیش از ۲۰‌درصد افزایش داشته است. تقاضا برای زغال‌سنگ در سال ۲۰۲۲ بیش از یک‌‌درصد افزایش پیدا کرد و برای اولین‌بار در تاریخ، از مرز ۸میلیارد تن فراتر رفت. آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده است که احتمالا مصرف زغال‌سنگ تا سال ۲۰۲۵ نیز در این سطح خواهد ماند.

انرژی هسته‌ای

برای دستیابی به اهداف کربن صفر و محدودکردن دامنه گرمایش جهانی به ۱.۵ درجه سانتیگراد، سرمایه‌گذاری در بخش انرژی باید افزایش یابد و به‌سمت فناوری‌های پاک‌تر و پایدارتر هدایت شود که از کاهش و سازگاری با تغییرات آب‌وهوایی حمایت می‌کنند. 

در عین حال، جهان با نیاز به تقویت و تعادل مجدد سرمایه‌گذاری در بخش انرژی برای رسیدگی به آسیب‌پذیری‌های امنیت انرژی و چالش‌های پایداری گسترده‌تر مواجه است. تا ماه اوت گذشته در سطح اروپا  ۱۳۳ راکتور هسته‌ای درحال فعالیت بودند و ظرفیت خالص خروجی این نیروگاه‌ها  ۱۲۵۰۱۸ مگاوات بود. 

هیدروژن

هیدروژن نقش مهمی در آینده روند گذار انرژی ایفا خواهد کرد. اکثر کشورهای عمده تولیدکننده انرژی درصدد بهره‌گیری از پتانسیل هیدروژن برای تنوع‌بخشی به منابع درآمد ارزی و همچنین تنوع‌بخشی به اقتصاد خویش برآمده‌اند. 

عربستان سعودی درحال بررسی راه‌هایی برای تبدیل‌شدن به بزرگ‌ترین تولیدکننده هیدروژن در جهان است و در نظر دارد در افق سال ۲۰۳۰، سالانه ۲.۹ میلیون تن هیدروژن تولید کند که قرار است این میزان در سال ۲۰۳۵ به ۴میلیون تن برسد. 

کشورهای اروپایی نیز درصدد افزایش سرمایه‌گذاری در بخش انرژی هیدروژن‌اند. اروپا در نظر دارد سالانه یک‌میلیون تن هیدروژن سبز تولید کند. در ماه اوت گذشته آلمان شاهد آغاز به‌کار اولین قطارهای هیدروژنی در شبکه ریلی آن کشور بود. 

درمورد برنامه چین برای بهره‌گیری از انرژی هیدروژن هم باید گفت که براساس استراتژی ملی هیدروژن چین، این کشور تا سال ۲۰۲۵ باید سالیانه ۱۰۰ تا ۲۰۰هزار تن هیدروژن تولید کند. 

براساس نظرات کارشناسان مطرح انرژی در سطح جهانی، طی سال‌های آینده شاهد تغییر حوزه سرمایه‌گذاری، یعنی حرکت از زیرساخت‌‌‌های گاز به‌سمت زغال‌سنگ و انرژی‌های تجدیدپذیر خواهیم بود.

در سال ۲۰۲۲ شاهد شکوفایی بخش انرژی‌های تجدیدپذیر بودیم و نقش و سهم انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه انرژی خورشیدی و باد، در سبد جهانی انرژی افزایش یافت. براساس آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، جهان در سال ۲۰۲۱ با غلبه بر چالش‌های همه‌گیری کرونا، زنجیره تامین، تاخیر در ساخت‌وساز و قیمت بالای مواد خام، توانست ۲۹۵ گیگاوات به ظرفیت تولید انرژی تجدیدپذیر اضافه کند که پیش‌بینی می‌شود این میزان تا پایان سال جاری به ۳۲۰ گیگاوات افزایش یابد. 

با توجه به شرایط فعلی در بازار جهانی انرژی، در سال ۲۰۲۲ کشورها تمرکز خود را بر روی امنیت انرژی گذاشتند؛ روند گذار انرژی در درجه دوم اهمیت قرار گرفت، اما دولت‌ها سعی کردند تا شرایط حضور و سرمایه‌گذاری شرکت‌های خصوصی را در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر هموارتر کنند. در این راستا، سرمایه‌گذاری زیادی روی نوآوری، بهره‌وری و فناوری پیشرفته در روند گذار انرژی صورت گرفت. 

نمونه بارز نوآوری در روند گذار انرژی را می‌توان در کشف اخیر دانشمندان آمریکایی مشاهده کرد که اواسط ماه دسامبر موفق به تولید انرژی از فرایند همجوشی هسته‌ای شدند و برای نخستین‌بار توانستند انرژی تولیدی این فرایند را از انرژی مصرفی آن بیشتر کنند. 

سال ۲۰۲۲ با همه نشیب‌وفرازها تمام می‌شود، اما جمهوری اسلامی نشان داد که درک درستی از دینامیک‌های بازار جهانی انرژی ندارد. تغییر کلی دینامیک‌های بازار جهانی انرژٰی در سال گذشته، با توجه به بحران انرژی، همه‌گیری کرونا و حمله روسیه به اوکراین، نشان داد کشورهایی که با توانایی تدوین سیاست‌های مورد نیاز و تامین منابع مالی، در تامین انرژی مورد نیاز موفق عمل کردند، توانستند دامنه بحران انرژی را محدودتر سازند.