سازمان‌های حقوق بشری خبر داده‌اند که بامداد پنجشنبه ۲۹ دی‌ماه، یک کولبر ۱۶ ساله با نام هیوا اختیارالدینی، از بخش آرمرده شهرستان بانه، در‌اثر سرمازدگی در نوار مرزی هنگه‌ژال جان باخت.

بر اساس گزارش کانون حقوق بشر ایران، هیوا و دوستش برای مواجه نشدن با ماموران هنگ مرزی، مسیر دیگری را انتخاب کردند، اما به‌دلیل تاریکی و سرمای شدید نتوانستند به مسیر اصلی بازگردند و گم شدند. در نهایت، هیوا اختیارالدینی براثر سرمازدگی جان باخت و دوستش نیز به حالت کما رفت. گفته می‌شود که اهالی منطقه و تعدادی دیگر از کولبران، جسد هیوا و پیکر نیمه‌جان دوستش را پیدا کرده‌اند.

این نخستین بار نیست که کودکان کولبر در مسیر کولبری دچار حادثه می‌شوند، کمی پیش‌تر نیز سینا نادری، کولبر ۱۶ ساله اهل شهرستان پاوه، در‌اثر تعقیب‌و‌گریز ماموران مرزی، از ارتفاعات کوهستان سقوط کرد و از ناحیه هر دو دست، سر و دندان، دچار شکستگی شدید شد.

کولبری، شغلی سخت و خطرآفرین است، اما مشکلات اقتصادی و نبود فرصت‌های شغلی در مناطق غربی ایران، موجب شده است که بسیاری از مردم، ازجمله زنان و کودکان، به ناچار به شغل کولبری روی بیاورند.

کولبران حتی اگر از تیراندازی مستقیم ماموران مرزی جمهوری اسلامی ایران جان سالم به در ببرند، خطر سقوط از ارتفاع، غرق شدن در آب، ایست قلبی، تصادف، انفجار مین و سرمازدگی، آنان را تهدید می‌کند.

در سال‌های اخیر، هم‌زمان با افزایش مشکلات اقتصادی، بر شمار کولبران نیز افزوده شد و زنان و کودکان بیشتری نیز به شغل کولبری روی آوردند. به همین ترتیب، آمار زخمی و کشته شدن کولبران نیز افزایش یافت.

روی آوردن زنان و کودکان به شغل مشقت‌زای کولبری، نشانه‌ گسترش فقر و بیکاری در مناطق غربی ایران است و آشکار می‌کند که مردم برای تامین هزینه‌های زندگی چاره‌ای ندارند جز اینکه از جان خود بگذرند و به دل کوهستان بزنند.

بررسی‌های آماری سایت کولبرنیوز حاکی از آن است که در سال ۲۰۲۲ میلادی در مجموع ۲۵۸ کولبر در نوار مرزی کردستان کشته و زخمی شدند. حدود سه‌چهارم این افراد نیز هدف شلیک نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران قرار گرفتند.

برمبنای این گزارش، طی ۱۰ سال گذشته در نوار مرزی شرق کردستان، ۵۴۶ کولبر کشته و هزار و ۲۴۹ کولبر نیز زخمی شده‌اند.

سازمان حقوق بشری هه‌نگاو نیز می‌گوید که آمار کشته و زخمی شدن کولبران در سال ۲۰۲۲ میلادی نسبت به سال قبل از آن، معادل ۳۵ درصد افزایش داشته است. بر اساس این گزارش، آمار کشته و زخمی شدن کولبران با شلیک مستقیم نیروهای حکومتی نیز ۴۹ درصد بیشتر شده و همچنین شمار کولبرانی که در اثر انفجار مین قربانی شدند، ۳۰۰ درصد افزایش یافته است.

بررسی‌های هه‌نگاو نیز حاکی از آن است که تنها در یک سال گذشته، ۲۹ کولبر در اثر تیراندازی مستقیم نیروهای مرزی کشته و ۱۶۰ نفر نیز زخمی شدند.

جمهوری اسلامی ایران نه‌تنها از رسیدگی به وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم در مناطق مرزی خودداری می‌کند، بلکه با بهانه‌هایی همچون برقراری امنیت و جلوگیری از ورود کالای قاچاق، دست نیروهای مرزی را برای هدف قرار دادن کولبران و تیراندازی به‌سوی آنان باز می‌گذارد. با این حال، علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت ابراهیم رئیسی، روز سه‌شنبه ۲۷ دی‌ماه، در سخنانی مدعی شد که دولت کولبران و واردکنندگان کالای ته‌لنجی را به‌عنوان قاچاقچی نمی‌شناسد و نگاه مثبت و حمایتی به این قشر دارد.

سخنگوی دولت همچنین گفت که دولت یک لایحه حمایتی برای ساماندهی کولبران به مجلس فرستاده و یک لایحه نیز در این حوزه تدوین کرده است.

حمایت قانونی از کولبران، موضوعی است که دولتی‌ها و برخی نمایندگان مجلس هر از چند گاه مطرح و بعد از مدتی فراموش می‌کنند.

اواخر آذرماه ۱۳۹۸، پس از اینکه فرهاد خسروی ۱۴ ساله و برادرش، آراد خسروی ۱۷ ساله در ارتفاعات اورامانات، حین کولبری در برف و کولاک گرفتار بهمن شدند و جان باختند، رسول خضری، نماینده وقت پیرانشهر در مجلس، خبر داد که طرح ممنوعیت شلیک مستقیم به کولبران در دستور‌کار مجلس قرار می‌گیرد.

مرگ دلخراش فرهاد و آراد، احساسات عمومی را به‌شدت جریحه‌دار کرد و تا مدتی رسانه‌ها به موضوع فقر و محرومیت در مناطق مرزی و مشکلات کولبران پرداختند، اما این موج هم فروکش کرد و طرح دوفوریتی ممنوعیت شلیک به‌سوی کولبران در مجلس به سرانجام نرسید.

کولبرنیوز تابستان ۱۴۰۱ در گزارشی درباره عمق بحران بیکاری در کردستان و افزایش شمار کولبران هشدار داد و اعلام کرد: «تحصیل‌کرده‌های دانشگاهی که امکان استخدام ندارند، زنان نان‌آور خانواده، دختران و پسران خانواده‌های فقیر و سالمندانی که حقوق بازنشستگی ندارند، از سر ناچاری به کولبری روی آورده‌اند.»

پیش‌تر قباد کرمپور، نماینده کرمانشاه در شورای عالی استان‌ها، گفته بود: «۱۰ درصد زنان مناطق پاوه، اورامان و مریوان کولبرند و تازه بیشترشان هم سرپرست خانوارند.» او به «طاقت‌فرسا» بودن شغل کولبری در مناطق مرزی ایران اشاره کرد و افزود: «بیش از ۵۰ درصد کولبران مدارک دانشگاهی لیسانس و بالاتر دارند.»

آن‌طور که نماینده کرمانشاه در شورای عالی استان‌ها می‌گوید برخی جوانان کولبر در مناطق مرزی ایران فقط به‌دلیل حمل کردن یک تلویزیون، با شلیک نیروهای مرزی کشته‌ شده‌اند.

گزارش‌های سازمان‌های حقوق بشری کردستان از یک حقیقت قابل‌تامل نیز پرده برمی‌دارد و آن این است که بسیاری از کولبران برای اینکه از خطر تیراندازی ماموران مرزی در امان بمانند، مجبور می‌شوند بخشی از دستمزد ناچیز یا بار خود را به ماموران باج بدهند.

اردیبهشت ۱۴۰۱ پس از اینکه دو کولبر جوان، با شلیک مستقیم نیروهای مرزی کشته شدند، آرش‌ زره‌تن لهونی، نماینده اورامانات و جوانرود در مجلس، از قوه‌ قضاییه خواست مسببان این حوادث را محاکمه کند.

ویدیویی که از سوگواری دختر خردسال یکی از این کولبران در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد، بازتاب وسیعی در میان مردم داشت. اما مجلس و قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران همچنان اقدام مناسبی برای حمایت از کولبران و ممانعت از کشتار آنان انجام ندادند.

علاوه بر تیراندازی مستقیم و سرمازدگی، انفجار مین در مناطق مرزی نیز به شکل فزاینده‌ای کولبران را تهدید می‌کند. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که بیشترین قربانیان انفجار مین طی سال‌های اخیر، کولبران بوده‌اند. با این حال، بنیاد شهید می‌گوید از کسانی که به‌شکل «غیرقانونی» به مناطق آلوده به مین می‌روند و آسیب می‌بینند، حمایت نمی‌کند.

قاسم رضایی، جانشین فرمانده ناجا، فروردین امسال به کردستان رفت و کولبران را «متجاوز مرزی» خواند و با دفاع از تیراندازی به‌سوی آنان گفت: «ضدانقلاب و کسانی که به نام کولبر در نصفه‌های شب در ارتفاعات و دره‌ها تردد غیرمجاز دارند و قاچاق سلاح و مهمات می‌کنند، متجاوز مرزی هستند و این اقدام جرم محسوب می‌شود و مرزبان مکلف است طبق قانون با آنان برخورد کند.»