زائران عازم حج می‌توانند در ترمینال فرودگاه جده از نخستین دوسالانه هنرهای اسلامی که روزهای پایانی خود را تا ۲۳ آوریل پیش رو دارد، دیدن کنند.

مسافران مقدس‌ترین شهر جهان در عربستان سعودی، از ژانویه فرصت داشتند که در راه رسیدن به مکه، نگاهی نیز به این نمایشگاه و آثار آن بیندازند، از چیدمان‌های هنر مفهومی لذت ببرند و با کنکاش در گذشته با گوشه‌هایی از تاریخ و هنر اسلامی آشنا شوند.

زائرانی که در مسیر مکه‌اند، از سراسر جهان با یک هدف جمع می‌شوند؛ برای زیارت خانه خدا، بنای کعبه در مکه که نقطه کانونی مناسک روزانه نماز و عبادت مسلمانان جهان است همه مسلمانان را، فارغ از مکان سکونتشان، با هم متحد می‌کند.

این دوسالانه با عنوان «اول بیت»، قرن‌ها خلاقیت هنرمندان مسلمان را دنبال می‌کند و آثار تاریخی را با آثار معاصر کنار هم قرار می‌دهد تا میراث هنری اسلام را با نور هدایت استعاری کعبه کشف کند.

این دوسالانه دو بخش دارد: قبله و هجرت. قبله، به معنای جهت کعبه که هر مسلمان در نمازهای روزانه خود به آن رو می‌کند، مجموعه‌ای از گالری‌ها است که با درهم‌آمیختن آثار هنری معاصر و اشیای تاریخی، مناسک نمازهای یومیه و عبادات و اعمال ایمانی را منعکس می‌کند.

بخش «قبله» به نوبه ‌خود به شش قسمت تقسیم می‌شود و مخاطبان را با عناصر کلیدی مناسک اسلامی همراه می‌کند: اذان، وضو، نماز، نماز جماعت، مرگ و خانه خدا. در بخش «هجرت» نیز که بازدیدکنندگان را به خیمه ترمینال حج می‌آورد، آثار هنری ویژه‌ای در پیوند با موضوع هجرت به نمایش درمی‌آید.

هنرهای مفهومی و تجربیات اسلامی

با در نظر گرفتن مضامین گسترده‌تر از بی‌عدالتی، هارون گان-سالی در اثر «در میان مردان» مشخصا به نقش اسلام در مقاومت در برابر استعمار و نژادپرستی می‌پردازد.

در این اثر هزاران کلاه کوفی (کلاه‌های سنتی که مردان مسلمان در سراسر آفریقا و جنوب آسیا بر سر می‌گذارند) با فاصله‌های مختلف از بالا آویزان شده‌اند تا مراسم تشییع جنازه عبدالله هارون، امام مسلمانان آفریقای جنوبی و منتقد نژادپرستی، را بازسازی کنند که با حضور ۴۰ هزار عزادار برگزار شد.

گنجینه‌های ناشناخته

در میان این آثار معاصر و در دو غرفه ویژه که آثار باستانی شهرهای مکه و مدینه را در خود جای داده است، «گنجینه‌های ناشناخته پادشاهی» خودنمایی می‌کنند. این گنجینه‌های تاریخی از جمله شامل تکه‌های تزئینی کسوه (پارچه‌ای با گلدوزی پیچیده که کعبه را می‌پوشاند) از مرکز فرهنگ جهانی ملک عبدالعزیز، صفحاتی از قرآن از اواخر قرن نهم از موزه ملی عربستان سعودی و انبوهی از عکس‌های قدیمی است.

با این حال، صرفا کنار هم قرار دادن عناصر تاریخی و دوران معاصر نیست که گفت‌وگویی بین گذشته و حال ایجاد می‌کند. بازدیدکنندگان، تلاقی این دو را در آثار هنری الهام‌گرفته از تاریخ، مانند «پس از هجرت»، اثر سارا آل ابدالی، و جلوه‌های صوتی و تصویری شامل مجموعه‌ای از سنگ‌قبرهای تاریخی از گورستان مکه، همراه با اجرای موسیقی «نفس کیهانی»، اثر هنرمند جو نامی، نیز مشاهده می‌کنند.

دوسالانه هنرهای اسلامی، ژانویه سال جاری میلادی با موضوع «اول بیت» یا «خانه اول» در معرض دید عموم قرار گرفت. این نمایشگاه را «بنیاد دوسالانه دیریه» که اخیرا تاسیس شده است، سازماندهی کرد و در ترمینال حج غربی در فرودگاه بین‌المللی ملک عبدالعزیز در جده، عربستان سعودی، برگزار می‌شود.

پس از گشایش دوسالانه هنرهای معاصر دیریه در ۲۰۲۲، دوسالانه هنرهای اسلامی، دومین نمایشگاه در این مقیاس در عربستان سعودی است که به گفته بنیاد دوسالانه دیریه، با هدف «پرورش بیان خلاق و قدردانی از قدرت دگرگون‌کننده هنر» برپا شد.

دوسالانه هنرهای اسلامی، از آخرین ابتکارهای عربستان سعودی برای توسعه بخش‌های فرهنگی و سرگرمی این کشور و بخشی از برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰ برای تنوع بخشیدن به اقتصاد عربستان سعودی و آمادگی آن برای آینده پس از نفت است.