حسن روحانی، رئیس‌ جمهوری ایران، روز یکشنبه 17 آذرماه، بودجه سال 99 را به مجلس ارائه کرد. بودجه‌ای که از همان ابتدا و با روشن شدن اولین جزئیات آن، انتقادات فراوانی در فضای مجازی نسبت به آن شکل گرفت. شاید بتوان عمده این انتقادات را حول عدم‌ت غییر ساختاری بودجه در سال آتی عنوان کرد. نوبخت، رئیس سازمان برنامه بودجه، در نشست خبری خود علت ادامه بعضی از سیاست‌ها، همچون ادامه تأمین کالاهای اساسی با ارز 4200 تومانی را مهار تورم و نارضایتی مردم از افزایش قیمت بنزین عنوان کرد.[1] سیاستی که به گفته کارشناسان، زمینه فساد گسترده و کسری بودجه دولت خواهد بود. شاید بتوان از میان گفته‌های رئیس سازمان برنامه ‌و بودجه این موضوع را فهمید که حذف ارز 4200 تومانی هم مانند افزایش قیمت بنزین، به دلیل جلوگیری از نارضایتی عمومی در بودجه نخواهد آمد و دولت در سال آتی به‌صورت آهسته فرایند حذف کالاهای اساسی را در دستور کار قرار خواهد داد.

بودجه انقباضی سال 99:

از آنجا که به‌منظور مقایسه اعداد طی سال‌های مختلف، اعداد به‌صورت اسمی مطرح نیستند و آن قیمت حقیقی (پایه) است که ملاک تحلیل ماست، بودجه سال 99 را باید یک بودجه به‌شدت انقباضی در نظر گرفت. در قانون بودجه 99، منابع و مصارف عمومی با رشد حدود 8 درصدی نسبت به لایحه بودجه 98 از عدد 4485 هزار میلیارد ریال[2] به عدد 4846 هزار میلیارد ریال رسیده است. با فرض تورمی در حدود 33 درصد، به‌صورت نقطه به نقطه از فروردین 98 به فروردین 99، بودجه دولت در سال 99، حدود 25 درصد نسبت به سال 98 (از منظر حقیقی) کوچک ‌شده است. این یعنی دولت در سال 99 بودجه‌ای در حدود یک‌چهارم کوچک‌تر نسبت به سال 98 به مجلس ارائه کرده است. در سال آتی دولت فرض فروش روزانه یک‌میلیون بشکه نفت با قیمت 50 دلار را اعمال کرده است؛ نرخ دلار کالاهای اساسی را رقم 4200 تومان و نرخ دلار بودجه را که در سامانه نیما عرضه می‌شود، حدود 8500 تومان عنوان کرده است که نشان از رانت عظیم ارزی در بودجه سال آتی می‌دهد.

در به همان پاشنه چرخید!

در گذشته اصطلاحی بود که «در همیشه به همان پاشنه نمی‌چرخد!» اما دولت با وجود تحریم‌های شدید اقتصادی و تنگنای شدید درآمدی در بودجه 99 ثابت کرد که همچنان در روی همان پاشنه می‌چرخد. با وجود اینکه در نگاه اول در بودجه 99، جدول 17 حذف شده است، اما این به معنی اصلاح ساختاری بودجه نیست، بلکه به معنی عدم نمایش بودجه این سازمان‌ها در یک جدول ساده است. در واقع تیم اقتصادی دولت صرفاً کار مردم را در پیدا کردن ردیف بودجه این سازمان‌ها پیچیده‌تر کرده‌اند.

با توجه به فشار شدید اقتصادی به بودجه سال 99 و احتمال کسری 20 تا 25 درصدی طرف درآمدها، انتظار از دولت این بود که اصلاح ساختاری بودجه را با ادغام و انحلال بخشی از سازمان‌های فرهنگی، عقیدتی و انتظامی آغاز کند. بودجه 924 میلیارد تومانی سازمان بسیج، 800 میلیارد تومانی مرکز خدمات حوزه علمیه، 345 میلیارد تومانی شورای عالی حوزه‌های علمیه، 309 میلیارد تومانی جامعه المصطفی و 201 میلیارد تومانی سازمان تبلیغات اسلامی و 82 میلیارد تومانی برنامه حمایت از گسترش فعالیت‌های فرهنگی در مساجد، نشان می‌دهد دولت همچنان باور نکرده است تحریم‌های اقتصادی تا چه میزان فشار به مردم وارد کرده است. حتی با فرض فشار حاکمیت به دولت، دولت می‌توانست طی یک برنامه مدون به فکر ادغام و یکپارچه‌سازی این سازمان‌ها باشد.
 

با وجود اینکه مجموع این اعداد کماکان نسبت به کل بودجه عدد کوچکی‌ست، برای اینکه بخشی از این اعداد نمود بهتری داشته باشند به چند مثال بسنده می‌کنیم.

1- بودجه ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر 32 میلیارد تومان است؛ در حالی که بودجه حمایت از دانش‌آموزان ابتدایی مناطق محروم در حدود 3 میلیارد تومان برآورد شده است. باید پرسید چه امر به معروف و نهی از منکری بالاتر از آموزش درست به کودکان محروم وجود دارد؟ آیا با تربیت کودکان صالح نمی‌توان وضعیت اخلاقی جامعه را بهبود داد؟

2- بودجه موسسه نشر آثار حضرت امام در حدود 27 میلیارد تومان برآورد شده است؛ در حالی که بودجه برنامه مقابله با بیابان‌زایی حدود 4 میلیارد تومان برآورد می‌شود.

3- بودجه 924 میلیارد تومانی سازمان بسیج در حالی است که اساسا این سازمان می‌توان در داخل یکی از نیروهای مسلح کشور همچون سپاه ادغام شود و در هزینه‌های آن صرفه‌جویی عظیمی رخ دهد. یا این که بتواند از طریق فعالیت اقتصادی هزینه‌های خود را تأمین کند.

4- بودجه برنامه حمایت از گسترش فعالیت‌های فرهنگی در مساجد، در حالی به 82 میلیارد تومان افزایش پیدا کرده است که کمک به بیمارستان‌های مناطق محروم، بودجه‌ای 23 میلیارد تومانی دارد. در حالی که باید پرسید چرا این فعالیت‌ها در مساجد تا این میزان با هزینه‌های دولت انجام می‌شود.

5- بودجه سازمان تبلیغات اسلامی در حالی در حدود 201 میلیارد تومان برآورد می‌شود که این سازمان اساسا فعالیت موازی با بخش‌های دیگری همچون ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر، برنامه حمایت و راهبری تبلیغ و ترویج قرآن و ... دارد. ادغام تمامی این سازمان‌ها در یک سازمان مرکزی و ارائه گزارش شفاف از عملکرد خود و برنامه برای خودکفایی مالی باید سرلوحه این جنس از سازمان‌های فرهنگی باشد.

اصلاحات اقتصادی سخت‌تر شد

با ارائه لایحه بودجه 99 به مجلس و عدم ‌تغییرات جدی نسبت به گذشته، کار اصلاحات اقتصادی در سال آتی سخت‌تر از گذشته شد. دولت با این کار شرایط را برای بازگشت سرمایه اجتماعی به‌منظور اصلاحات اقتصادی بسیار سخت کرد. مردم اگر نشانه‌های تغییر رفتار دولت در شیوه هزینه‌کرد بودجه را می‌دیدند بیشتر با اصلاحات اقتصادی همراه بودند.

چه باید کرد؟

همان‌طور که گفته شد کار اصلاح اقتصادی سخت‌تر از همیشه شده است. مردم ناراضی از فشار اقتصادی و مالیات‌دهنده بیش از گذشته نسبت به ریز هزینه‌کرد بودجه حساس شده‌اند. راهکار هم شفاف است؛ دولت باید متوجه شود از جیب مردم نمی‌تواند خرج تمامی بچه‌های خود را بدهد و باید به آهستگی به سمت خودکفا کردن نهادهای خود برود، کاری که در بودجه 99 به چشم نخورد.

[1] https://namehnews.com/fa/news/564334

[2] https://plus.irna.ir/news/83378798