داماس گیسیمبا، مدیر یک یتیم‌خانه در پایتخت رواندا که در جریان نسل‌کشی در این کشور که طی آن ۸۰۰ هزار نفر قربانی شدند، با پناه دادن به صدها نفر، جان آن‌ها را نجات داد و به یکی از قهرمانان رواندا تبدیل شد، در سن ۶۱ سالگی درگذشت.

گیسیمبا و برادرش در ۱۹۹۴ میلادی، هنگامی که نسل‌کشی رواندا آغاز شد، یتیم‌خانه‌‌ای را در کیگالی، پایتخت رواندا، اداره می‌کردند. این یتیم‌خانه‌ را پیش‌تر والدین آن‌ها تاسیس کرده بودند.

نسل‌کشی از ۷ آوریل ۱۹۹۴ (۱۸ فروردین ۱۳۷۳)، در پی سرنگون شدن هواپیمای جووینال هابیاریمانا، رئیس جمهوری وقت رواندا، که از قوم «هوتو» بود، آغاز شد و گروه‌های افراطی هوتو در جریان آن هزاران نفر را از زنان و کودکان و مردان عمدتا قوم «توتسی‌» در این کشور آفریقایی قتل‌عام کردند. بنا به آمار سازمان ملل، در جریان این نسل‌کشی در طول ۱۰۰ روز، ۸۰۰ هزار نفر کشته شدند.

با آغاز این نسل‌کشی در روز هفتم آوریل، طی چند ساعت، تمامی راه‌های خروج از کیگالی، پایتخت رواندا، با نصب موانع مسدود شد و گروه‌های افراطی هوتو، کشتار خانواده‌های توتسی را آغاز کردند.

در نخستین روز کشتار، جمعی از مردم در جست‌وجوی سرپناه به یتیم‌خانه‌ای پناه بردند که گیسیمبا و برادرش آن را اداره می‌کردند.

گیسیمبا که از قومیت مختلط هوتو-‌توتسی بود، اما کارت شناسایی هوتو داشت، و ژان فرانسوا، برادرش، در جریان نسل‌کشی که نزدیک به صد روز طول کشید، «بیش از ۴۰۰ کودک و بزرگسال را در اتاق زیرشیروانی، زیرزمین و در اتاق‌های قفل شده یتیم‌خانه پناه دادند و از دید افراطیون مسلح پنهان کردند.»

سونیا موگابو، طراح مد ۳۳ ساله که هنگام آغاز نسل‌کشی چهار ساله بود، در مصاحبه‌ با روزنامه گاردین گفت: «داماس گیسیمبا دلیل زنده بودن من و خانواده‌ من است. در جریان نسل‌کشی سال ۱۹۹۴، ما که در نزدیکی یتیم‌خانه زندگی می‌کردیم به آنجا پناه بردیم و داماس از خانواده ما استقبال کرد و زندگی ما را نجات داد.»

پیر موگابو، پدر یکی از اعضای حزب لیبرال رواندا که نامش هنگام نسل‌کشی در فهرست کسانی بود که باید کشته می‌شدند، نیز به این روزنامه گفت: «گیسیمبا خانواده ما را با وجود خطر مرگ برای خود و خانواده‌اش، در یتیم‌خانه پناه داد و از مرگ رهایی بخشید، در حالیکه اگر شبه‌نظامیان افراطی متوجه می‌شدند، هم ما و هم گیسیمبا و خانواده‌اش، همه را می‌کشتند.»

موگابو که پس از نجات از نسل‌کشی در مسند وزیر رفاه اجتماعی در دولت انتقالی ملی خدمت کرد، می‌گوید: «گیسیمبا قهرمانی است که همیشه او را به یاد خواهیم داشت.»

گیسیمبا ماه‌ها با کمک بسته‌های صلیب سرخ که مخفیانه به یتیم‌خانه او منتقل می‌شد، کودکان و مردم پناه‌آورده به این یتیم‌خانه را زنده نگه داشت.

او حتی وقتی شبه‌نظامیاان شش نفر از افرادی را که به این یتیم‌خانه پناه‌آورده بودند، روی پشت‌بام آن شناسایی و بازداشت کردند و پس از ساعت‌ها شکنجه کشتند، برای جلوگیری از ورود این نیروها به داخل یتیم‌خانه، خطر را به جان خرید و مجبور شد با رهبران شبه‌نظامیان به مذاکره بنشیند و پناه دادن به افراد را رد کند، در حالی که همان زمان ۴۰۰ کودک و بزرگسال را در یتیم‌خانه پناه داده و پنهان کرده بود.

ژان فرانسوا، برادر داماس گیسیمبا، در سال ۲۰۱۱ گفته بود: «برادرم با قاتلان برای نوشیدن آبجو می‌رفت تا به آن‌ها وانمود کند که با آن‌ها است و اطمینان دهد که کسی را در یتیم‌خانه پناه نمی‌دهد، اما در همان حال از کودکان و بزرگسالان توتسی در یتیم‌خانه محافظت می‌کرد.»

پاتریک گیسیمبا روتیکانگا، پسر بزرگ داماس گیسیمبا، نیز با پدرش در پرورشگاهی کار می‌کرد که اینک به مرکز یادبود گیسیمبا تبدیل شده است و آموزش‌های فوق‌برنامه‌ پس از مدرسه برای دانش‌آموزان ارائه می‌کند. او می‌گوید: «پیدا کردن کلمات برای توصیف داماس  گیسیمبا بسیار سخت است. او خیلی چیزها بود؛ با کودکان بسیار مهربان و دلسوز بود.»

اینک عکس‌های خانوادگی تعدادی از قربانیان نسل‌کشی رواندا در نمایشگاهی در مرکز یادبود در کیگالی، پایتخت این کشور، به نمایش گذاشته شده است.

پاتریک گیسیمبا که در دوره نسل‌کشی کودک بود، گفت پدرش بعدها ماجراهای بسیاری از نسل‌کشی برایش تعریف می‌کرد؛ از جمله یک مورد که شبه‌نظامیان هوتو با خنجر به یتیم‌خانه آمده بودند و گیسیمبا، همسرش و کودکشان، پاتریک، را که نوزاد بود، به مرگ تهدید کرده بودند.

داماس گیسیمبا که بین شبه‌نظامیان افراطی و خانواده‌اش ایستاده بود، به آن‌ها نگاه کرده و گفته بود: «اگر می‌خواهید زن و پسرم را بکشید، اول مرا بکشید.» شبه‌نظامیان در نهایت از کشتن آن‌ها منصرف شدند و رفتند.

یک ‌بار دیگر نیز داماس گیسیمبا شبانه دو زن را که به شدت زخمی بودند، از گور دسته‌جمعی حفر‌شده‌ای در نزدیکی یتیم‌خانه بیرون کشید. یکی از دو زن به قدری زخمی بود که گیسیمبا با خطر کردن و در حالی که امکان داشت شبه‌نظامیان متوجه شوند، او را به کول گرفته و به یتیم‌خانه آورده بود.

پس از نسل‌کشی رواندا، کودکانی که والدین خود را از دست داده بودند، همچنان برای دریافت کمک و سرپناه به یتیم‌خانه داماس گیسیمبا رجوع می‌کردند.

جاناتان سالت که در بریتانیا در حال نوشتن کتابی درباره زندگی داماس گیسیمبا است، می‌گوید که او حتی پس از نسل‌کشی نیز با وجود مشکلات مالی، از کودکان مراقبت می‌کرد، و می‌کوشید مطمئن شود که آن‌ها گرسنه نیستند و به مدرسه می‌روند.

این پژوهشگر بریتانیایی گفت: «یکی از شجاع‌ترین افرادی است که تاکنون شناخته‌ام و مرگ او ضربه‌ای به بشریت است.»

در سال‌های پس از وقوع نسل‌کشی رواندا، داماس گیسیمبا به پاس نجات جان ۴۰۰ کودک و بزرگسال از مرگ، و برای قدردانی از شجاعتش در جریان نسل‌کشی، نشان «نگهبان»، از نشان‌های ملی رواندا، را از ریاست جمهوری این کشور دریافت کرد.

گیسیمبا در سال‌های پایانی عمر به فشار خون بالا و مشکلات کلیوی دچار شده بود. او یکشنبه گذشته در خانه‌اش در کیگالی چشم از جهان فرو بست.

اوستوشیا سیبرا، مدیر یک موسسه خیریه در رواندا، می‌گوید: «مرگ داماس گیسیمبا ضایعه‌ای برای خانواده او و البته برای همه مردم رواندا است، چرا که زنده ماندن بسیاری به دلیل اقدامات او است و از همین رو، گیسیمبا در رواندا قهرمان است.»