صبح امروز حسن روحانی، رییس جمهوری ایران، در حالی به دیدار نخست‌وزیر ژاپن رفت که خبرگزاری رویترز در گزارشی اختصاصی خبر داده که کشورهای اروپایی در میانه ماه آینده میلادی (ژانویه 2020) مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد.
مکانیسم ماشه، یکی از سازوکارهای حل اختلاف توافق هستهای است که در بند 36 و 37 این توافق تشریح شده است.
بر این اساس چنانچه هر کدام از 5 کشور باقی‌مانده در برجام به این نتیجه برسند که ایران توافق هستهای را نقض کرده، موضوع را به کمیسیون مشترک ارجاع می‌دهند. کمیسیون مشترک و وزرای خارجه اعضای توافق 15 روز فرصت دارند تا این موضوع را بررسی و درباره آن تصمیم‌گیری کنند. اگر مذاکرات بی‌نتیجه باشد، کمیسیون مشترک یا وزرای خارجه می‌توانند موضوع را به یک هیئت سه نفره متشکل از ایران، کشور شاکی و عضو مستقل ارجاع دهند. در پایان این فرآیند 30 روزه (که البته می‌تواند با تصمیم مشترک کشورها تمدید شود) چنانچه موضوع اختلاف حل‌نشده باقی بماند، شکایت طرح شده به عنوان «عدم پایبندی اساسی ایران به تعهدات» در نظر گرفته خواهد شد و کشور شاکی می‌تواند موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهد. شورای امنیت هم 30 روز فرصت خواهد داشت تا درباره این عدم پایبندی فاحش تصمیم‌گیری کند. اگر شورای امنیت در مهلت 30 روزه نتواند به تصمیمی جمعی برسد، قطعنامه 2231 به صورت خودکار لغو و ایران مجددا تحت تحریم‌های معلق‌شده در قطعنامه 2231 قرار می‌گیرد.
خبرگزاری رویترز در گزارش امروز خود از قول یک دیپلمات اروپایی اعلام کرده است که سه کشور اروپایی، پس از فعال شدن مکانیسم ماشه برای ارجاع موضوع به شورای امنیت سازمان ملل عجله نخواهند کرد. این دیپلمات اروپایی گفته که با فعال شدن مکانیسم ماشه تحریم‌های شورای امنیت گرچه به صورت اتوماتیک باز نمی‌گردد، ولی در صورت حل نشدن اختلاف و ارجاع پرونده به شورای امنیت به این معنا است که اروپا خود را برای زدن میخ آخر بر تابوت برجام آماده کرده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
این دیپلمات اعلام کرده به‌رغم نقض مفاد برجام از سوی ایران در چندماه گذشته، اروپا تا پیش از رسیدن ایران به خط قرمز آن‌ها، همچنان تداوم این توافق را به بازگشت تحریم‌ها ترجیح می‌دهد.
همچنین 3 دیپلمات دیگر به رویترز اطلاع داده‌اند که کشورهای اروپایی - و به صورت ویژه فرانسه، در حال لابی با روسیه و چین برای مجاب کردن آن‌ها به همراهی هستند.
گرچه فعال شدن مکانیسم ماشه نیاز به اجماع ندارد، اروپایی‌ها به دنبال فرستادن پیامی واحد و مشترک از سوی کشورهای باقی‌مانده در برجام به ایران هستند.
این سه دیپلمات اروپایی گفته‌اند که روسیه و چین «فعلا» تمایلی به استفاده از مکانیسم ماشه ندارند.
ایران: مکانیسم ماشه خنده‌دار است!
ژان لودریان، وزیر خارجه فرانسه، 3 هفته پیش به صراحت تهدید کرد که کشورش در حال بررسی مکانیسم ماشه برای مقابله با اقدامات ایران است: «فرانسه به طور جدی فعال کردن «مکانیسم ماشه» را، که به از سر گیری تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران منجر خواهد شد، در دست بررسی دارد.»
در شهریورماه و پیش از برداشتن گام چهارم کاهش تعهدات برجامی، عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، متوسل شدن اروپایی‌ها به مکانیسم ماشه را «خنده‌دار» خوانده بود: « اگر آن‌ها بخواهند در مقابل اقدامات جبرانی ما اقدامات جبرانی انجام دهند، خنده‌دار و غیرقابل قبول است و خیلی خودشان را به زحمت نیندازند.»
دوماه پس از این اظهارات سخنگوی وزارت خارجه، تهران نخستین نشانه‌های اراده اروپا برای استفاده از مکانیسم ماشه را دریافت. اروپایی‌ها به ایران اطلاع داده بوند که در چهاردهمین نشست کمیسیون مشترک - که ابتدای آذرماه در وین برگزار شد، اروپا استفاده از مکانیسم ماشه را عملیاتی خواهد کرد.
وزارت خارجه که تا شهریورماه استفاده از مکانیسم ماشه توسط اروپایی‌ها به دلیل کاهش تعهدات برجامی را غیرممکن می‌دانست، با تغییر لحن، اروپا را به تغییر دکترین هستهای تهدید کرد. عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، روز 18 آبان در این باره چنین گفت: «اگر پاداش ایران پس از این همه تعامل و مذاکره و همکاری با آژانس این باشد که دوباره تحت فصل هفتم منشور ملل متحد قرار گیرد، این به‌معنای آن است که «دکترین هستهای» ما اشتباه بوده است و ما باید سیاست و دکترین هستهای خود را مورد بازبینی و بررسی مجدد قرار دهیم.»
عراقچی در دو ماه گذشته تلاش‌های گسترده‌ای برای منصرف کردن اروپا از توسل به مکانیسم ماشه کرده است. از جمله این تلاش‌ها، سفر به ژاپن و برنامه‌ریزی برای حضور روحانی در این کشور به امید یافتن راهی برای کاستن تنش میان ایران و آمریکا بود. وزارت امورخارجه نیز با طراحی بسته‌های مبادله زندانی میان ایران و آمریکا و عملیاتی کردن یکی از آن‌ها پیام مثبتی به واشنگتن فرستاد.
در نتیجه این تلاش‌ها، اروپا تصمیم خود برای فعال کردن مکانیسم ماشه در نشست آذرماه کمیسیون مشترک را به تعویق انداخت تا شاید نتیجه سفر روحانی به ژاپن، ایجاد روزنه امیدی برای تداوم برجام باشد.
هنوز برای ارزیابی نتایج سفر روحانی و مذاکرات او با شینزو آبه زود است.
اعلام خبر تصمیم اروپایی‌ها به استفاده از مکانیسم ماشه در نخستین روز سفر روحانی، پیام روشنی به سران جمهوری اسلامی است؛ فکری به حال اختلافات‌تان با آمریکا بکنید، کاسه صبر اروپا لبریز شده است.
