فدریکا موگرینی، سیاستمدار ایتالیایی ۴۶ ساله اهل رم، روز یکشنبه در پیامی توییتری پایان دوره پنج ساله ریاست سیاست خارجی اتحادیه اروپا را اعلام کرد.

نام او که در مسیر مذاکرات هسته‌ای جانشین کاترین اشتون شد، برای ایرانیان شناخته شده است. موگرینی نیز مانند خاویر سولانا، همتای اسبق خود و اشتون همتای سابق‌اش، سیاست محافظه‌کارانه اروپا در قبال ایران را دنبال کرد. او تا آخرین روزهای مسئولیت‌‌اش در ریاست سیاست خارجی اتحادیه اروپا، همچنان از اظهار نظر تند در مورد ایران خودداری کرد و تنها جمله‌ای که پس از اعتراض‌های سراسری آبان ۹۸ و سرکوب خشن معترضان در ایران مطرح کرد، این بود که خشونت توجیهی ندارد، اما در عین حال این موضوع به برجام ربطی ندارد.

هرچند موگرینی پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت‌ماه گذشته، نتوانست گامی در جهت عمل به تعهدات اروپا در قبال ایران بردارد، اما دست‌کم اجازه نداد بار مسئولیت فروپاشی برجام به دوش او بیفتد و در آخرین روزها نیز موفق شد حمایت کشورهای اسکاندیناوی از کانال ویژه اقدام مالی (اینستکس) برای ایران را به دست آورد. بلژیک، دانمارک، سوئد، فنلاند، نروژ و هلند در بیانیه‌ای اعلام کرده‌اند که در صورت پایبندی ایران به برجام از این کانال مالی حمایت می‌کنند.

اکنون جانشین او جوزپ بورل، باید با میراث موگرینی، یعنی برجام در حال اغما و اینستکس که بدون مشارکت آمریکا، در بهترین حالت ضمانت اجرایی در میان‌مدت و بلند‌مدت را ندارد، دست و پنجه نرم کند.

اما وزیر خارجه سابق اسپانیا که سکان سیاست خارجی اتحادیه اروپا را به دست گرفته، تفاوت چندانی با موگرینی ندارد و به نظر نمی‌رسد دست‌کم در کوتاه مدت تغییر شگرفی در سیاست این اتحادیه در قبال ایران ایجاد کند.

او حتی از برخی جهت‌ها نزدیکی بیشتری با جمهوری اسلامی دارد: اگر موگرینی با شالی روی موی خود به تهران می‌رفت و با محمد‌جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در حالی که لبخندی به پهنای صورت داشت، خوش و بش می‌کرد، بورل آشکارا حمایت خود را از سیاست‌های جمهوری اسلامی اعلام کرده است. او موضع‌گیری‌های تندی علیه اسرائیل که جمهوری اسلامی خواستار نابودی‌اش است، داشته و در عین حال از معدود مقامات اروپایی است که چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی را در توییترش به مقامات تهران تبریک گفته است. او در این توییت به این نکته اشاره می‌کند که قبل از انقلاب نرخ بیسوادی بسیار بالا و نرخ اشتغال زنان بسیار پایین بود. او همچنین از دستاوردهای ۴۰ ساله جمهوری اسلامی تقدیر کرده است.

بورل که چهره‌ای ضد امریکایی و چپ‌گرا به شمار می‌رود، همزمان با آغاز مسئولیت‌اش در روز یکشنبه در مصاحبه با روزنامه ال پاییس اسپانیا با تاکید بر لزوم زنده ماندن برجام گفت:«ما بیشترین علاقه را به حفظ و بقای برجام داریم و از مقامات ایران نیز می‌خواهیم هرچه می‌توانند انجام دهند تا برجام زنده بماند».

بورل ۷۲ ساله همچنین اقداماتی که به مرگ برجام می‌انجامد را یک خطای بزرگ خواند.

این در حالی است که مقامات تهران بارها از اروپا خواسته‌اند دست‌کم به کف تعهدات خود در برجام عمل کند، تا آنها هم از مسیر کاهش تعهدات هسته‌ای که اخیرا چهارمین مرحله از آن اجرا شده،‌ بازگردند. خواسته ایران از اروپا کمک به فروش نفت و از سرگیری ارتباط‌های بانکی است. تهران حتی اعلام کرده که در صورت دریافت یک خط اعتباری هم به تعهدات خود باز می‌گردد. اما مساله اصلی این است که اروپا بدون همراهی آمریکا، توانایی برآورده کردن چنین خواسته‌هایی را ندارد.

در مقابل آمریکا که یک سال و نیم قبل از برجام خارج شده و آن را بدترین توافق تاریخ می‌خواند، بر از سرگیری مذاکرات جدید و گسترده‌‌تر برای دستیابی به یک توافق بزرگ با ایران تاکید دارد. 

مایک پومپئو شامگاه یکشنبه به وقت محلی ضمن تبریک آغاز به کار جوزپ بورل به عنوان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا  گفت: آمریکا منتظر همکاری با تیم جدید رهبری اتحادیه اروپا همسو با پارلمان اروپا، دیوید ساسولی رئیس آن و دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی است تا اهداف مشترکمان را به پیش ببریم.

او این اهداف مشترک را شامل تقویت روابط تجاری، ارتقای استقلال انرژی اروپایی و مقابله با چالش های مشترک امنیت و ارزش‌های دموکراتیک دانست که تهدیدهای ناشی از روسیه، چین و ایران را هم دربر می‌گیرد.

دیدگاه‌هایی که بورل در گذشته در مورد برنامه‌های هسته‌ای ایران مطرح کرده، با آنچه که به نظر می‌رسد نگرش قالب در بین مقامات تصمیم‌گیرنده جمهوری اسلامی است، تفاوت زیادی ندارد. این سیاستمدار اسپانیایی قبلا گفته بود، اگر دونالد ترامپ در دور بعدی انتخابات ریاست جمهوری آمریکا پیروز نشود، ایران می‌تواند در مقابل تحریم‌ها مقاومت کند و اگر هم پیروز شد، تهران می‌تواند برنامه‌های هسته‌ای خود را از سرگرفته و نقش خود را در منطقه پررنگ‌تر کند.

مشابه این اظهارات را آیت‌الله علی خامنه‌ای اخیر مطرح کرده است. رهبر جمهوری اسلامی گفته بود که تحریم‌ها به زودی لغو نمی‌شوند و در این بین به بازه زمانی دو ساله اشاره کرده بود. به این معنی که او احتمالا قصد ندارد تا پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در آبان‌ماه آینده و پس از آن انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ در ایران، با آمریکا پای میز مذاکره بنشیند.

آیت‌الله خامنه‌ای در دو سال گذشته همواره بر نه جنگ و نه مذاکره تاکید و رمز پیروزی را مقاومت در برابر آمریکا اعلام کرده است.

از سوی دیگر چراغ سبز او به فرماندهان سپاه برای انجام عملیات برون‌مرزی، حاکی از تمایل به تقویت نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی است.

با توجه به نگاه مشترک بورل و تهران به برنامه‌های هسته‌ای، انتخابات آمریکا و نفوذ جمهوری اسلامی در منطقه، تهران احتمالا در بخش سیاست خارجی اتحادیه اروپا دغدغه‌‌ای نخواهد داشت و بیشتر نگاه‌ها به فرانسه یا شاید بریتانیای پس از برگزیت خواهد بود که زمزمه به کار انداختن مکانیسم ماشه یا توافقی جدید را مطرح کرده‌اند.