کشورهای آسیای مرکزی در سال‌های اخیر به‌طور گسترده با بحران کم‌آبی مواجه‌ بوده‌اند و به همین دلیل، مسئله آب در راس مذاکرات سیاستمداران این کشورها قرار دارد، اما آنچه اخیرا اوضاع را در این باره متشنج کرده، سرعت طالبان در احداث کانال قوش تپه است که کشورهای آسیای میانه را از بخش بزرگی از آب آمودریا محروم می‌کند.

سران کشورهای آسیای مرکزی قرار است اواسط اوت نشستی را برگزار کنند که محور آن چگونگی مدیریت آب و بحران کم‌آبی در این کشورها خواهد بود. به گفته کارشناسان، کشورهای آسیای میانه در این زمینه درک متقابل دارند، اما در میان آن‌ها یکی ساز مخالف می‌زند که ‌آن هم گروه طالبان است.

نشریه فارین پالیسی در مقاله‌ای، به این موضوع پرداخت و به نقل از اکرم عمروف، استاد اقتصاد و دیپلماسی جهانی در دانشگاه تاشکند، نوشت: «توجه به مشکل آب همیشه در دستورکار تمام مذاکرات بین این کشورها است، اما در این ترکیب یک متخلف وجود دارد که آن طالبان‌اند که اکنون افغانستان را کنترل می‌کنند؛ جایی که مرز آمودریا با ترکمنستان، ازبکستان و تاجیکستان را در اختیار دارند.»

عمروف گفت که طالبان به همان اندازه که در مورد حقوق زنان سر ناسازگاری گذاشته‌اند، در مورد آب نیز کوتاه نمی‌آیند. او تصریح کرد: «طالبان فکر می‌کنند کانال قوش تپه تنها راه اصلی برای مقابله با کم‌آبی مناطقی است که دچار خشکسالی‌اند.»

احداث کانال قوش تپه در شمال افغانستان که با کشورهای آسیای مرکزی هم‌مرز است، پروژه‌ای قدیمی است اما در دو سال گذشته به رویای طالبان بدل شده است و طالبان در نظر دارند با احداث این کانال، قسمت عظیمی از آب آمودریا را به زمین‌های کشاورزی شمالی افغانستان هدایت کنند.

این در حالی است که کشورهای آسیای میانه نیز با خشکسالی و کم‌آبی دست‌به‌گریبان‌اند و رود آمودریا از مهم‌ترین منابع آبی برای این کشورها به حساب می‌آید. گزارش‌ها نشان می‌دهند که در ترکمنستان حتی آب شیر خانه‌ها هم قطع شده و محصولات کشاورزی طعمه ملخ‌ها شده‌اند. به همین ترتیب، در قزاقستان هم به‌دلیل کوچک شدن دریای خزر، وضعیت فوق‌العاده اعلام شده و در ازبکستان نیز افزایش کشت پنبه به خشک شدن دریاچه آرال انجامیده است.

در چنین وضعیتی، طالبان به‌سرعت و با هیجان تمام به حفر کانالی ادامه می‌دهند که قرار است بخش بزرگی از آب موجود در آمودریا را منحرف کند و این به مسئله‌ای نگران‌کننده برای کشورهای آسیای میانه بدل شده است.

در همین حال، کارشناسان مدعی‌اند کانالی که طالبان با سرعت در حال ساخت آن‌اند، دارای اشکالات فنی و مهندسی جدی است و به نشت آب و هدر رفتن حدود نیمی از آن منتهی خواهد شد.

اسکندر عبدالله اف، استاد علوم زیست محیطی در مرکز توسعه بین المللی و تحقیقات زیست محیطی دانشگاه لیبیک آلمان، به فارین پالیسی گفت: «کمبود مهندس پس از ۵۰ سال فرار مغزها [از افغانستان] به این معنی است که کارگران در واقع دارند برای انتقال آب از رودخانه به زمین‌های کشاورزی، یک چاله بزرگ حفر می‌کنند.»

او تصریح کرد: «برای محافظت از نشت، مهندسی، مقررات یا هیچ برنامه‌ریزی مناسبی وجود ندارد و بنابراین نیمی از آب به صورت مولد تحویل داده می‌شود و نیمی از آن به بیابان می‌رود.»

این کارشناس محیط زیست پیش‌بینی کرد که اصرار و ناسازگاری طالبان می‌تواند کشورهای خشک آسیای مرکزی را به صرفه‌جویی وادار کند، چون هیچ راهی وجود ندارد که کشورهای آسیای مرکزی طالبان را از این کار منصرف کنند و در نتیجه، این مسئله روزی باعث جنگ بین این همسایگان خواهد شد که همین حالا هم سر موضوع آب به هم بدبین‌اند.

در حالی که دریای آرال، یکی از بزرگ‌ترین دریاهای داخلی دنیا، بین قزاقستان و ازبکستان در حال ازبین رفتن است و از سوی دیگر، سدسازی‌های چین بخشی از آب سرازیرشده از فلات تبت و هندوکش را که بیشتر از دو میلیون انسان در آسیای مرکزی به آن نیاز دارند، منحرف می‌کند، آب آمودریا و سیر دریا، تنها منابع آبی‌ باقی‌مانده برای کشورهای آسیای مرکزی‌اند. در چنین وضعیتی، احداث کانال قوش تپه و تلاش طالبان برای کشاندن آب آمو دریا به صحراهای شمال افغانستان، زنگ خطر بزرگی برای دولت‌های آسیای مرکزی است.