شوک بزرگ خاورمیانه در ساعت 1:20 دقیقه روز جمعه 13 دی اتفاق افتاد. قاسم سلیمانی، مهم‌ترین چهره نظامی ایران و میزبانش ابومهدی مهندس، فرمانده کتائب حزب‌الله عراق، در دو خودرو از فرودگاه عازم پایتخت عراق بودند که با شلیک موشکی از پهپاد آمریکایی کشته شدند.
خبر کشته شدن قاسم سلیمانی برای ساعت‌های متوالی خبر اصلی رسانه‌های جهان بوده و زوایای مختلف این رخداد و عواقب آن محور گفتگوهاست. سئوال بزرگ این بوده و هست: ایران چه واکنشی نشان خواهد داد؟
ساعاتی طول کشید تا جمهوری اسلامی کشته شدن سلیمانی را تایید کند. به جز انتشار پیام‌های تسلیت و وعده مقابله به مثل، نخستین واکنش ایران، انتصاب فرمانده جدید سپاه قدس تنها چند ساعت پس از کشته شدن فرمانده پیشین بوده است.
اسماعیل قاآنی، که تا صبح امروز جانشین فرمانده قدس سپاه بود، اینک جایگزین سلیمانی شده است. او یکی از مهم‌ترین چهره‌های حلقه مشهد در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است و رابطه نزدیکی با رهبر جمهوری اسلامی دارد.
بهمن 1361؛ یک نقطه عطف
حلقه مشهد سپاه پاسداران در جریان تشکیل لشکر 5 نصر در بهمن ماه 61 انسجام پیدا کرد. حسن باقری، نورعلی شوشتری، محمدباقر قالیباف و اسماعیل قاآنی مهم‌ترین چهره‌های این حلقه بوده‌اند. حسن باقری اولین فرمانده لشکر 5 نصر بود که از پیوستن تیپ‌های 21 امام رضا و تیپ 18 جوادالائمه تشکیل شد.
حسن باقری تنها 10 روز فرماندهی این لشکر را به عهده داشت و پیش از معارفه رسمی در جنگ کشته شد. پس از حسن باقری، مرتضی قربانی و قالیباف برای دوره‌های کوتاه فرمانده این لشکر بودند. اسماعیل قاآنی اصلی‌ترین فرمانده این لشکر بود که تا انتهای جنگ این سمت را به عهده داشت.
به جز اسماعیل قاآنی، از میان چهره‌های حلقه مشهد، نورعلی شوشتری در مهرماه 88 در شهر پیشین سیستان و بلوچستان ترور شد و محمدباقر قالیباف، به فرماندهی نیروی انتظامی و شهرداری تهران رسید و اینک سودای ریاست مجلس را در سر می‌پروراند.
تشکیل لشکر 5 نصر، تنها خبر سپاه پاسداران در بهمن‌ماه 61 نبود. همزمان با این رخداد، فرمانده سپاه به پیشنهاد رهبر کنونی جمهوری اسلامی از شورای عالی دفاع درخواست کرد که «تشکیلات رسمی ستاد جنگ‌های نامنظم سپاه برای عملیات برون‌مرزی» ایجاد شود. طرح پیشنهادی سپاه در بهمن‌ماه 61 به این شورا ارسال شد و در اردیبهشت 62، علی خامنه‌ای - به عنوان رییس‌جمهوری و رئیس وقت شورای عالی دفاع، فرمان تشکیل واحد برون‌مرزی سپاه را صادر کرد که به دلیل هم‌زمانی آن با ماه رمضان به «قرارگاه رمضان» مشهور شد.
نخستین فرمانده قرارگاه رمضان، مرتضی رضایی، فرمانده سابق سپاه پاسداران بود که به دلیل انتصابش از سوی بنی‌صدر، فقط یک‌سال در این پست ماند و پس از عزل بنی‌صدر از کار برکنار و محسن رضایی جانشین او شد.
پس از پایان جنگ و مرگ آیت‌الله خمینی، قرارگاه رمضان با تحولی جدی و اضافه شدن بخش‌هایی جدید به سپاه قدس تغییر نام داد.
اسماعیل قاآنی - که اکنون فرمانده این سپاه شده است، از زمان تبدیل قرارگاه رمضان به سپاه قدس به این نیرو پیوسته است.
علاقه‌مندی قاآنی به حوزه شرق ایران، او را به مهم‌ترین چهره در سیاست‌گذاری جمهوری اسلامی درباره افغانستان، پاکستان و شبه‌قاره هند بدل کرده است. اگر قاسم سلیمانی را معمار سیاست خارجی و نظامی جمهوری اسلامی در غرب و جنوب ایران (کشورهای عربی و اسرائیل) بدانیم، اسماعیل قاآنی این نقش را در رابطه با کشورهای شرقی ایفا کرده است.
با مقایسه نفوذ منطقه‌ای ایران در کشورهای عربی با میزان این نفوذ در افغانستان، پاکستان، کشورهای تازه استقلال یافته آسیای میانه و بخش‌هایی از هند و کشمیر، در می‌یابیم به اندازه‌ای که قاسم سلیمانی در انجام ماموریت‌های خود موفق بوده، قاآنی نتوانسته به اهداف مشخصی دست یابد.
قاآنی از اردیبهشت سال 1385 به شکل رسمی به عنوان جانشین فرمانده سپاه قدس در رسانه‌ها معرفی شده است. تا پیش از این سمت، او به صورت ویژه سیاست امنیتی و نظامی ایران در پاکستان و افغانستان را پیش می‌برده است.
پس از سرکوب تظاهرات مردمی در سوریه و ورود داعش به سوریه، سپاه قدس به صورت رسمی به کمک رژیم اسد رفت. یکی از جنبه‌های کمک میدانی سپاه قدس، تشکیل لشکری از نیروهای افغان و اعزام آن‌ها به سوریه بود که «فاطمیون» نام گرفت. حضور ثابت سردار قاآنی در مراسم رسمی این لشکر در ایران، نشان می‌دهد که او نقش اصلی در تشکیل، سازماندهی و هدایت این لشکر داشته است.
اسماعیل قاآنی - که اینک فرماندهی سپاه قدس را به عهده دارد، نه مانند قاسم سلیمانی چهره‌ای کاریزماتیک است و نه به اندازه او به مسائل کشورهای عربی و اسرائیل اشراف دارد. شاید مهم‌ترین نقطه عطف فعالیت‌های او در سه دهه گذشته آن باشد که پس از حمله طالبان به کنسولگری ایران در مزارشریف، در 17 مرداد 1377 - که ایران را در آستانه جنگ با طالبان قرار داد، مشاوره‌های او سبب انصراف از این تصمیم شده باشد.
اکنون و پس از شوک بزرگ بامداد جمعه 13 مرداد 1398، قاآنی در حالی به فرماندهی سپاه قدس منصوب شده است که احتمال بروز درگیری نظامی نقطه‌ای و یا فراگیر میان ایران و آمریکا بیش از هر زمان دیگر در 40 سال گذشته است. گرچه واکنش جمهوری اسلامی به این رویداد به تصمیم آیت‌الله خامنه‌ای بستگی دارد، فرمانده سپاه قدس بازوی اجرای این تصمیم خواهد بود.
