در دو سال گذشته در افغانستان، مجامع فعالان حقوق زنان و حقوق بشر اهل افغانستان، گزارشگران حقوق بشر، و سازمان‌های حقوق بشری بین‌المللی «آپارتاید جنسیتی» را همان چیزی دانسته‌اند که طالبان بر زنان در افغانستان روا می‌دارند. اما اخیرا، کارزار اعتصاب غذای فعالان زن، مشخصا این هدف را نشانه گرفته است که کشورهای جهان و سازمان ملل متحد این مفهوم را به رسمیت بشناسد و آن را ممنوع کند. پرسش اینجاست که آیا امکان محقق شدن چنین خواستی وجود دارد و آیا زنان افغانستان با مطرح کردن چنین پیشنهادی می‌توانند راه جدید و طولانی مبارزه‌ای منسجم را کلید بزنند.
آپارتاید یا جداسازی نژادی، نظامی است که پس از جنگ جهانی دوم بر آفریقای جنوبی حاکم شد و تا دهه ۹۰ ادامه داشت. بر اساس این نظام، حقوق افراد جامعه بر اساس رنگ پوست آن‌ها طبقه‌بندی می‌شد. به این ترتیب، سفیدپوستان از بیشترین و سیاه‌پوستان از کمترین حقوق و امکانات اجتماعی بهره‌مند می‌شدند. سرانجام، در پی مبارزات برابری‌خواهان آفریقای جنوبی، این نظام در قوانین بین‌المللی جا گرفت و در سال ۱۹۷۳ سازمان ملل متحد آن را غیرقانونی اعلام کرد.
در دو سال گذشته در افغانستان، زنان آن کشور نیز به شکل‌های گوناگون در برابر استبداد دینی و سلطه به‌شدت مردانه و افراطی طالبان اعتراض کرده‌اند. گرچه این اعتراض‌ها اغلب منسجم و مدیریت‌شده نبود، در ایستادگی در برابر فرافکنی‌های جهان در مورد طالبان و احتمال مشروعیت سیاسی دادن به این گروه موثر واقع شد.
روشن است که در دو سال گذشته، این اعتراض‌ها خواست‌هایی پراکنده و متفاوت داشته است. از حق تحصیل و کار و آزادی‌های اجتماعی گرفته تا درخواست قطع کمک جهانی به اداره زیر سلطه طالبان و خواست قطع روابط سیاسی و دیپلماتیک جهان با طالبان، هر یک در اعتراض‌های متفاوت مطرح شد. اما اکنون، در سومین سال سلطه طالبان بر افغانستان، گروهی از فعالان زن افغانستان در صدد برآمده‌اند که از سازمان ملل متحد بخواهند اصطلاح «آپارتاید جنسیتی» در افغانستان را به رسمیت بشناسد تا به این ترتیب، این مفهوم در قوانین بین‌المللی جا بگیرد و زمینه دادخواهی در دادگاه‌های بین‌المللی فراهم شود.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
گزارش‌های دیده‌بان حقوق بشر، سازمان عفو بین‌الملل، یوناما، و دیگر موسسه‌های مدافع حقوق بشر که تا کنون در افغانستان فعالیت کرده‌اند نشان می‌دهد که رفتار طالبان در دو سال گذشته در افغانستان مصداق «جنایت علیه بشریت» و «آپارتاید جنسیتی» بوده است. اما کشورهای جهان و سازمان ملل متحد هنوز در این‌باره موضع رسمی نگرفته‌اند. هرچند، فولکر ترک، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، در سی‌امین سالروز تاسیس دفتر کمیساریای حقوق بشر آن سازمان در ماه مه گفت که سیاست طالبان در رفتار با زنان افغانستان «آپارتاید جنسیتی» است، این موضوع هنوز در کنوانسیون‌ها و قطعنامه‌های سازمان ملل گنجانده نشده است.
در اول سپتامبر ۲۰۲۳ (۱۰ شهریور)، تمنا زریاب پریانی، فعال حقوق زنان اهل افغانستان که در اوایل ۲۰۲۲ به دست طالبان در کابل زندانی شده بود و پس از رهایی از زندان به آلمان رفت، کارزار اعتصاب غذا برای به رسمیت شناخته شدن آپارتاید جنسیتی در افغانستان را آغاز کرد. او در بیانیه پایانی اعتصابش، که روز دوازدهم سپتامبر (۲۱ شهریور) منتشر شد، گفت که دولت‌های جهان با اتکا به اینکه آپارتاید جنسیتی در قوانین بین‌المللی صراحت ندارد، نمی‌توانند بر آنچه در افغانستان می‌گذرد چشم ببندند. او به کنوانسیون آپارتاید که در ۱۹۷۳ در سازمان ملل متحد تصویب شد اشاره کرد و گفت که «در قوانین بین‌المللی، تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی نیز به‌عنوان آپارتاید تصریح نشده بود، اما فعالان و مبارزان برابری‌خواه آفریقایی موفق شدند جهان را علیه این پدیده متحد سازند و آن را در قوانین بین‌المللی بگنجانند.»
در جریان اعتصاب غذای پریانی، ده‌ها تن از فعالان زن افغانستان در کشورهای جهان به این کاررزار پیوستند و دست به اعتصاب غذا زدند. تمنا پریانی در دوازدهمین روز اعتصاب از همه خواست که اعتصاب را بشکنند و برای ادامه مبارزه در مسیری جدید آماده شوند. او گفت که گام بعدی تلاش برای یافتن راه‌های حقوقی به‌منظور فراهم‌سازی امکان تصریح آپارتاید جنسیتی در قوانین بین‌المللی است.
پس از اعتصاب غذای تمنا پریانی و منعکس شدن آن در رسانه‌ها، این موضوع در میان فعالان زن افغانستان به‌طور جدی‌تری مطرح شد. اکنون به نظر می‌رسد شماری از فعالان زن به این نتیجه رسیده‌اند که اگر سازمان ملل متحد آپارتاید جنسیتی در افغانستان را به رسمیت بشناسد، ممکن است توجه جهانی به این مسئله در افغانستان و به اوضاع بیشتر جلب شود و نیز راهی عملی‌تر برای به محاکمه کشاندن رهبران طالبان در دادگاه‌های بین‌المللی فراهم شود.
در اوضاع جاری، این فکر منطقی‌تر از بسیاری کنش‌های دیگر به نظر می‌رسد، زیرا در دو سال گذشته، با وجود اینکه طالبان رفتارهای سرکوبگرانه علیه زنان را هر روز بیش از پیش شدت بخشیده‌اند، فعالان زن سکوت نکرده‌اند. اما کشورهای جهان اقدام خاصی جز تلاش برای تعامل با طالبان نکرده‌اند. پس، جا دارد که همه تلاش‌ها برای سازمان دادن کنشی منسجم برای تصریح آپارتاید جنسیتی در قوانین بین‌المللی و منع آن از سوی سازمان ملل متحد یکی شود تا از این طریق، زمینه به دادگاه کشاندن عاملان تبعیض نظام‌یافته علیه زنان در افغانستان فراهم شود.
دیده‌بان حقوق بشر اخیرا در گزارشی جدید اعلام کرد که آنچه طالبان در افغانستان علیه زنان می‌کند با چهار عنصر کلیدی «جنایت علیه بشریت» مطابقت دارد و دادگاه بین‌المللی باید برای محاکمه رهبران طالبان اقدام کند. تصریح آپارتاید جنسیتی در قوانین بین‌المللی در چنین وضعی می‌تواند راه را برای تحقق این خواست باز کند.
