آخرین داده‌های مرکز آمار از وضعیت فرهنگی و اجتماعی ایران آشکار می‌کند که در سال تحصیلی گذشته (۱۴۰۲-۱۴۰۱) بیش از ۵۵۶ هزار نوجوان از ادامه تحصیل بازماندند و وارد مقطع متوسطه دوم نشدند. بر مبنای این گزارش، ۲۹۵ نفر از بازماندگان از تحصیل پسر و ۲۶۱ هزار نفر آنان دختر بوده‌اند.

وزارت آموزش‌ و پرورش جمهوری اسلامی در گزارش‌های سالانه، آمار کودکان بازمانده از تحصیل را اعلام می‌کند اما در عددسازی‌ها و گزارش‌های آماری دولتی‌ها، شمار دانش‌آموزانی که وسط سال ترک‌‌تحصیل می‌کنند همواره مغفول می‌ماند.

کودکان بازمانده از تحصیل دانش‌آموزانی‌اند که به دلایل مختلف که مهم‌ترین آن‌ها فقر و فقدان امکانات آموزشی‌اند، اصلا وارد مدرسه نمی‌شوند. دانش‌آموزان محروم از ادامه تحصیل نیز کسانی‌اند که وارد مدرسه می‌شوند اما از ادامه تحصیل بازمی‌مانند.

کارشناسان آموزش و فعالان حقوق کودک بارها هشدار داده‌اند که وزارت آموزش‌ و پرورش در ارائه آمار کودکان بازمانده از تحصیل به روش‌هایی اتکا می‌کند که نتیجه آن کمترین اعداد و ارقام باشد. به عنوان مثال، در آمارهای وزارت آموزش‌ و پرورش کودکان بدون شناسنامه جزو کودکان بازمانده از تحصیل شمارش نمی‌شوند.

آمار کودکان محروم از ادامه تحصیل نیز در گزارش‌های آماری وزارت آموزش‌ و پرورش جایی ندارد. حال‌ آنکه با احتساب شمار کودکان بازمانده از تحصیل و کودکان محروم از ادامه تحصیل به اعدادی تکان‌دهنده‌ می‌رسیم و این نکته وقتی اهمیت بیشتر پیدا می‌کند که بدانیم این اعداد از مجموع گزارش‌های دولتی استخراج شده‌اند و آمار واقعی می‌تواند بیشتر باشد.

برای درک بهتر این موضوع کافی است شمار کودکان بازمانده از تحصیل و دانش‌آموزان محروم از تحصیل در سال گذشته را بررسی کنیم.

شهریورماه ۱۴۰۱، یوسف نوری، شمار کودکان بازمانده از تحصیل را حدود ۹۰۰ هزار نفر اعلام کرد اما گزارش اخیر مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که در همین سال تحصیلی، بالغ‌ بر ۵۰۰ هزار دانش‌آموز دختر و پسر هم ترک تحصیل کرده‌اند که تعداد آنان معادل ۱۵ درصد تعداد کل دانش‌آموزان دوره متوسطه دوم است. با استناد به این گزارش‌ها، در سال تحصیلی گذشته نزدیک به یک میلیون و ۵۰۰ هزار دانش‌آموز ایرانی نتوانسته‌اند درس بخوانند.

نکته قابل‌توجه این است که بیشتر این کودکان ساکنان مناطق محروم مرزی ایران‌اند و به دلیل فقر، فقدان امکانات آموزشی و نبود معلم امکان تحصیل ندارند.

استان سیستان‌ و بلوچستان طی سال‌های متوالی از نظر بازماندگی و ترک تحصیل کودکان صدرنشین بوده است به‌ طوری‌ که برخی کودکان فقط تا کلاس پنجم ابتدایی تحصیل می‌کنند و پس از آن، دختران قربانی کودک‌همسری و پسران زودهنگام وارد چرخه کار می‌شوند.

پیش‌تر حسینعلی میرعبدی، مدیرکل پیشین آموزش‌ و پرورش سیستان و بلوچستان، گفته بود: «حدود ۱۵ درصد آمار بازماندگان از تحصیل کشور مربوط به استان سیستان و بلوچستان است.» امسال نیز هم‌زمان با آغاز سال تحصیلی، اداره آموزش‌ و پرورش این استان اعتراف کرد که ۱۳۹ هزار دانش‌آموز بلوچ از تحصیل بازمانده‌اند.

بررسی وضعیت مدارس و کلاس‌های درس به‌خصوص در نقاط محروم آشکار می‌کند دانش‌آموزانی که به مدرسه رفته‌اند، نیز وضعیت بهتری ندارند؛ زیرا بسیاری از کلاس‌های درس یا فاقد ایمنی‌اند یا معلم ندارند.

پیش‌تر ناصر قفلی، رئیس جامعه خیرین مدرسه‌ساز، افشا کرده بود که بیش از سه میلیون دانش‌آموز ایرانی در کلاس‌های بالقوه خطرناک درست می‌خوانند. به‌تازگی معین‌الدین سعیدی، نماینده چابهار در مجلس، هم گفت که سیستان و بلوچستان با کمبود دست‌کم ۱۵ هزار معلم روبرو است.  

خبرگزاری ایلنا نیز روز یکشنبه ۲۳ مهر در گزارشی اعلام کرد که کمبود معلم در برخی مدارس ارومیه موجب تعطیلی کلاس‌های درس این استان شده است. سیدسلمان ذاکر، نماینده ارومیه در مجلس، هم از کمبود معلم در ۵۰۶ مدرسه شهرستان ارومیه خبر داد.