آخرین تصاویر ماهواره‌ای ثبت‌شده از دریاچه ارومیه در ایران نشان می‌دهند که از آبان ۱۴۰۱ تا آبان ۱۴۰۲، حدود ۸۷۸ کیلومترمربع از سطح آب این دریاچه بین رفته و ۸۰ درصد حجم آن نسبت به سال گذشته خشک شده است. این به معنای آن است که حالا تنها ۱۷۰ کیلومترمربع، معادل چهار درصد از سطح آب دریاچه، باقی مانده که به معنای مرگ قطعی ششمین دریاچه آب شور جهان و بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران است.

طبق آخرین گزارش مرکز تحقیقات سنجش از دور دانشگاه صنعتی شریف با عنوان «آنالیز تراز، سطح و حجم دریاچه ارومیه با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای» که اخیرا منتشر شد و نسخه‌ای از آن به دست خبرنگار روزنامه اعتماد در ایران رسید، در شرایطی که آبان ۱۳۹۴ دریاچه ارومیه به بدترین وضعیت رسیده و سطح آب آن به ۶۹۳ کیلومترمربع کاهش یافته بود، پس از آغاز فعالیت کارگروه نجات دریاچه ارومیه، در آبان ۱۳۹۸ سطح آب دریاچه به سه هزار و ۱۰۲ کیلومترمربع رسید که نشان از موثر بودن اقدام‌های احیا داشت.

ولی تصاویر سال‌های بعد دیگر امیدوارکننده نبودند؛ به طوری که در آبان ۱۴۰۰، حدود ۹۰۰ کیلومتر مربع از سطح آب دریاچه کاسته شد که این کاهش در سال‌های بعد هم ادامه داشت؛ تا جایی که در آبان ۱۴۰۱، سطح آب دریاچه به کمتر از ۸۸۰ کیلومترمربع رسید. اکنون با استناد به آخرین نتایج رصد وضعیت دریاچه ارومیه می‌توان گفت که ظرف ۲۵ سال اخیر و از سال ۱۳۷۷ تاکنون، از سطح آب دریاچه ارومیه ۹۷ درصد کاسته شده است.

این تصاویر تازه که موید مرگ دریاچه ارومیه‌اند، در حالی منتشر شدند که سخنگوی صنعت آب ایران شهریور‌ امسال مدعی شد که «خشک شدن احتمالی دریاچه ارومیه کذب است» و نظرهای کارشناسان حوزه آب و محیط‌ زیست را هم که مرگ کامل دریاچه ارومیه در آینده‌ای نزدیک را پیش‌بینی می‌کردند، به‌طور کامل رد کرد.

به گزارش روزنامه اعتماد، کارشناسان مرکز تحقیقات سنجش از دور دانشگاه صنعتی شریف می‌گویند امید بستن به احیای دریاچه به دلیل مشکلات ناشی از سو‌ءمدیریت‌ها و تامین نشدن اعتبارات موردنیاز احیا بی‌فایده است.

در این گزارش آمده است: «اگرچه پیش از این محققان حوزه‌های مختلف بر این باور بودند که احیای دوباره دریاچه ارومیه در یک بازه زمانی ۱۰ ساله امکان‌پذیر است، نبود امکان تامین کامل و به‌موقع اعتبارات دولتی برای پروژه‌های موردنیاز و همچنین نارسایی‌های ساختاری در دستگاه‌های مجری به‌طور اخص وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست موجب شد برنامه با تاخیری سه‌ساله مواجه شود. وضعیت دریاچه ارومیه ابتدا در سال ۱۳۹۶ شمسی تثبیت و خطر خشکی کامل دریاچه رفع شده بود. پس از آن نیز تا سال ۱۳۹۹ در مسیر برنامه‌های احیا قرار گرفت، اما از سال ۱۳۹۹ تاکنون، به دلیل تضعیف چارچوب‌های نظارتی بر مصارف آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و تعلل در بهره‌برداری از پروژه‌های سخت‌افزاری به‌اتمام‌رسیده به منظور احیای دریاچه ارومیه، شرایط دریاچه مجددا در وضعیت بحران قرار گرفت و تمامی نگرانی‌های بهداشتی سلامتی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی که در سال ۱۳۹۳ برای موضوع دریاچه ارومیه وجود داشت، دوباره هویدا شد.»

مرکز تحقیقات سنجش از دور دانشگاه صنعتی شریف همچنین اعلام کرد که نگرانی عمده در موضوع احیای دریاچه ارومیه معطوف به آن است که روند اقدام‌های انجام‌شده همواره رو به جلو نبوده و تغییر در مدیران عالی و مدیران میانی به تغییر ایده‌های نظری و علمی برای احیای دریاچه ارومیه منجر شده است؛ در نتیجه «رویکردهای چندگانه و عمدتا غیرعلمی و فرافکنانه‌ای که اتخاذ شد»، نتیجه‌ای جز به تعویق افتادن احیا و بروز مشکلات عمده بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی به همراه نداشت.

در چند دهه گذشته به دلیل عملکرد ضعیف مدیران عمدتا سیاسی در حوزه‌های محیط‌ زیستی و آبی ایران، تالاب‌های شادگان، هورالعظیم، بختگان، تشک، پریشان، هامون، جازموریان، گاوخونی و ده‌ها دریاچه و تالاب دیگر سراسر ایران نیز به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار شده‌اند اما دریاچه ارومیه برای حوزه محیط‌ زیستی سرزمین ایران از اهمیتی خاص برخوردار است، زیرا وسعت آن ۵۷۰ کیلومترمربع، معادل وسعت استان البرز، است و اکنون بستر خشک‌شده آن به یک کانون بزرگ تولید گردوغبار در محدوده شمال غرب ایران تبدیل خواهد شد. همچنین به دلیل نمکی بودن بستر خشک‌شده دریاچه ارومیه، بروز طوفان‌های فصلی می‌تواند خسارات عمده و جبران‌ناپذیر بهداشتی، صنعتی، اجتماعی و اقتصادی را برای ساکنان شمال غرب ایران به همراه داشته باشد.

در گزارشی که دی‌ماه ۱۴۰۱ با همکاری مشترک بختیار فیضی‌زاده و سمیرا پورمرادیان از دانشگاه تبریز، توبیا لیکس از دانشگاه کاتالونیا و داوود عمرزاده، از دانشگاه برلین، در مجله نیچر منتشر شد، محققان در بررسی «آثار بهداشتی کوچک شدن دریاچه‌های فوق شور» نوشته بودند: «شهرستان شبستر در شمال دریاچه ارومیه قرار دارد. در سال‌های اخیر تغییرات سطح آب دریاچه ارومیه کانون‌های نمک در نواحی جنوبی و جنوب غربی شهرستان شبستر ایجاد کرده و باعث خشکی خاک، جنگل‌زدایی و افزایش دمای هوا هم شده است. علاوه بر اینکه گردوغبار منتقل‌شده و پراکندگی ذرات معلق هم به‌طور بالقوه، سلامت دستگاه تنفس و گردش خون را به خطر می‌اندازد.»

مطالعات اولیه تحلیل خشکی دریاچه و مسائل زیست‌ محیطی مربوط به آن نشان می‌دهد که مداخله عوامل انسانی در خشکی دریاچه نقش به‌سزایی داشته‌اند؛ به این معنا که گسترش کشت محصولات آب‌بر با نیاز آبی بالا مانند پیاز، گوجه‌فرنگی و هندوانه و نیز سدسازی و انحراف و برداشت آب، به عنوان عوامل اصلی در خشک شدن دریاچه ارومیه معرفی شده‌اند.

طبق این تحقیق، خشکی دریاچه ارومیه در سال‌های اخیر به‌طور قابل توجهی در افزایش فشار خون اهالی منطقه نقش داشته است. طبق بررسی ۱۲ هزار نفر از جمعیت شهرستان شبستر، تعداد بیماران مبتلا به فشار خون بالا از ۲.۰۹ درصد (۲۵۰ نفر) در سال ۲۰۱۲ به ۱۷.۹۵ درصد (۲۱۵۳ نفر) در سال ۲۰۱۷ و ۱۷.۳۹ درصد (۲۰۸۶ نفر) در سال ۲۰۱۸ و ۱۹.۵ درصد در سال ۲۰۱۹ (۲۳۴۰ نفر) افزایش یافت و در سال ۲۰۲۰ به ۱۶.۰۵ درصد (۱۹۲۵ نفر) رسید.

دریاچه ارومیه تا سال ۱۳۷۷ با حدود شش هزار کیلومترمربع وسعت به‌ عنوان ششمین دریاچه بزرگ آب‌شور جهان و بزرگ‌ترین دریاچه آب‌شور خاورمیانه شناخته می‌شد.