چندی پیش علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی ایران در باره روابط آینده کشورش با آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای هشدار داد. لاریجانی در یک نشست خبری، اقدام سه کشور اروپایی شریک در برجام را برای فعال کردن مکانیسم حل اختلاف تأسف آور خوانده و هشدار داد که اگر سه کشور اروپایی (آلمان، بریتانیا و فرانسه) روی هر دلیلی از ماده ۳۷ برجام برای فعال کردن مکانیسم حل اختلاف علیه تهران به گونه غیر عادلانه استفاده کنند، ایران در مورد ادامه همکاری با آژانس اتمی تصمیم جدی خواهد گرفت.

لاریجانی افزود: «این مسأله به رفتار ایران ارتباط ندارد، بلکه به تهدیدهای آمریکا مرتبط است که سه کشور مهم اروپایی را مجبور به گرفتن چنین تصمیم توهین آمیز و غیر عادلانه کرده است».

آغاز فاصله گیری اروپاییان از برجام

قابل یاد آوری است که موضع کشورهای اروپایی در قبال توافق نامه هسته ای، پدیده آنی و ناگهانی نیست، بلکه مدت‌ها است که اروپاییان در حال فاصله گیری از برجام هستند. تهدیدهای آمریکا، اقدامات تحریک آمیز ایران و خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، از عواملی است که در موضع تازه آنان مؤثر بوده است. به ویژه کشور بریتانیا که از مدتی بدین سو، به علت تردید اروپا در مواجهه با کاهش تعهدات ایران به مفاد برجام، به موضع ایالات متحده آمریکا، نزدیک شده بود، تا این‌که بوریس جانسون، نخست وزیر بریتانیا به تازگی از تعویض توافق هسته‌ای ایران به «توافق ترامپ»، سخن گفت.

جانسون به صراحت اعلام کرد: ما باید به هر وسیله‌ای که شده، ایرانی‌ها را از دست یافتن به سلاح هسته‌ای، باز داریم؛ از همین جهت ما در «برنامه جامع اقدام مشترک» موسوم به «برجام» اشتراک کردیم، اما در صورتی که این توافق جواب ندهد، ما نیاز داریم که توافق ترامپ را جایگزین آن کنیم.

اظهارات جانسون از نگاه ناظران، آغاز یک دگرگونی بزرگ در موضع کشورهای اروپایی در قبال برجام تلقی می شود، زیرا اظهارات جانسون بازتاب بخشی از سیاست های بریتانیا است که با نزدیک شدن زمان خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، تبلور یافته است.

چنانچه دومینیک راب، وزیر امور خارجه بریتانیا در پارلمان این کشور، با تأکید بر این که ایران به مفاد توافق هسته‌ای پای‌بند نیست، اظهار کرد: این تنها ترامپ نیست که در جستجوی توافق گسترده دیگری بجای این توافق است، بلکه ایمانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه نیز خواستار این مسئله است.

 وزیر امور خارجه بریتانیا هم‌چنان افزود: تنها شیوه ای که می‌تواند، نگرانی ایالات متحده آمریکا و سایر کشورها نسبت به سیاست های تهدید آمیز ایران در خاورمیانه را برطرف کند، رسیدن به یک توافق گسترده است.

سخنان وزیر خارجه بریتانیا، بیانگر این است که میان بریتانیا و آمریکا در رابطه به ایران هماهنگی کامل وجود دارد. اظهارات گولد بریگ، مشاور پیشین امنیت ملی آمریکا هم بیانگر همین واقعیت است؛ وی گفته بود: «ممکن است آمریکا پس از خروج بریتانیا، قرارداد تجاری‌ای را با این کشور امضا کند، اما مشروط بر این‌که لندن موضع دونالد ترامپ در رابطه به ایران را مورد تأیید قرار دهد.».

تصمیم‌های دشوار

ایریکا موریت، رئیس شبکه تحریم‌های بین المللی در ژنو، می‌گوید: «بریتانیا بعد از خروج از اتحادیه اروپا، با تصمیم‌گیری‌های دشواری رو به رو خواهد شد؛ یا باید سیاست خارجی خود را با متحدان اروپایی اش، هماهنگ کند و یا این‌که منافع اقتصادی‌اش را در اولویت قرار دهد که در این صورت موضع‌گیری اش در برابر ایران، آزمون سختی خواهد بود».

از جانب دیگر، ایران اعلام کرده که دیگر به تعهداتش در رابطه به غنی سازی اورانیوم، پای‌بند نخواهد ماند. جواد ظریف وزیر خارجه ایران در این خصوص گفته است، مفاد توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ به ایران اجازه این کا را را می‌دهد؛ زیرا این ایالات متحده آمریکا بود که برای نخستین بار از توافق هسته‌ای خارج شد.

این در حالی است که کشورهای اروپایی امضا کننده توافق هسته‌ای، (فرانسه، آلمان و بریتانیا) آغاز فعال سازی مکانیسم حل اختلاف را که جزوی از مفاد برجام است، رسما اعلام کردند که نتیجه آن بازگشت سریع همه تحریم‌ها از جمله ممنوعیت صدور سلاح به ایران خواهد بود.

پیتر چنکنز، سفیر پیشین بریتانیا که در هنگام مأموریتش در آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای، با ایرانی‌ها مذاکراتی داشته است، می گوید: در صورتی‌که اروپاییان، مکانیسم حل اختلاف را، در عمل اجرا کنند، ایرانی‌ها با نصب سانتریفوژهای پیشرفته‌تر، میزان غنی سازی اورنیوم را تا مرز 90 درصد افزایش خواهند داد واین همان مقداری است که برای ساختن سلاح هسته‌ای نیاز است.

برگه فشار

در صورتی که ایران، غنی سازی اورانیوم را به ۹۰ درصد برساند، اروپایی‌ها می‌توانند از ممنوعیت صدور سلاح به ایران که بخشی از مکانیسم حل اختلاف است، به عنوان برگه فشار بر ضد این کشور، استفاده کنند.

گفتنی است که ممنوعیت صدور سلاح به ایران که توسط سازمان ملل متحد از سال ۲۰۰۷ به این سو اعمال می‌شود، در ماه اکتبر آینده به پایان می‌رسد، اما این ممنوعیت با فعال شدن مکانیسم حل اختلاف برجام، قابل بازگشت می باشد، مگر این‌که ایران غنی سازی اورانیوم را به صورت نهایی متوقف کند.

به گفته برخی از ناظران، ممکن است کشورهای اروپایی پیش از ماه اکتبر سال 2020، مسئله ای ممنوعیت صدور سلاح به ایران را به عنوان برگه ی فشاری علیه آن کشور استفاده کنند اما شمار دیگری از ناظران بدین باورند که اروپاییان تا هنگام روشن شدن نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در ماه نوامبر آینده منتظر خواهند ماند.

خشم و تهدید آمریکا

این در حالی است که آمریکا از موضع متردد اروپا در قبال ایران به خشم آمده و  بنا به گزارش روزنامه «واشنگتن پست»، کاخ سفید، کشورهای آلمان، فرانسه و بریتانیا را تهدید کرده است که در صورت عدم اجرای مکانیسم حل اختلاف برجام، ایالات متحده بر صادرات اتومبیل از کشورهای یاد شده به آمریکا، تعرفه وضع خواهد کرد.

گفتنی است که فرایند رسمی فعال سازی مکانیسم حل اختلاف برجام، تا حال ۹ روز را در بر گرفته و اکنون کشورهای اروپایی یاد شده، حدود دو هفته وقت دارند تا با مقامات ایرانی در باره نگرانی‌های‌شان از عدم پای‌بندی کامل ایران به غنی سازی اورانیوم، گفت‌و‌گو کنند. در صورتی که این گفت‌و‌گوها به نتیجه دلخواه نرسد، موضوع به نشست دیگری در سطح وزرای خارجه موکول خواهد شد، تا در مدت حدود ۱۵ روز و قبل از بردن مکانیسم به شورای امنیت، در این زمینه تصمیم بگیرند.

باج‌خواهی ایران

از جانب دیگر، سکوت اروپاییان در برابر تهدید و باج‌خواهی‌ ایران، موجب حیرت و شگفتی ناظران و کارشناسان سیاسی، شده است،  طوری که حسن روحانی رئیس جمهور ایران، با صراحت تهدید کرد که اگر اروپاییان در مسئله ای غنی سازی بر تهران فشار وارد کنند، سربازان اروپایی با خطر رو به رو خواهند شد، اما کشورهای اروپایی در قبال این تهدید آشکار از خود هیچ واکنشی نشان ندادند.

تحلیل‌گران سیاسی در واشنگتن می گویند دلیل این‌که ایران به این گونه تهدیدها جسارت می‌کند، موضع نرم و بزدلانه اروپاییان است. به گفته آن‌ها از زمانی که ایران در ماه مه گذشته اعلام کرد که دیگر به میزان غنی سازی مورد اتفاق در برجام، پای‌بند نخواهد ماند، در واقع آژیر خطر را به صدا در آورده بود، اما اروپایی‌ها، هیچ‌گونه واکنش جدی در برابر آن نشان ندادند. در پرتو همین خاموشی، ایران به چشم پوشی از مفاد برجام ادامه داد و رهبران اروپا در پاریس، لندن و برلین دست روی دست گذاشته و همچنان به سکوت خود ادامه دادند.

نبود دیدگاه

به نظر می‌رسد که اروپاییان، با در نظرداشت خروج ترامپ از برجام، رفتار تهدید آمیز ایران را، طبیعی و توجیه پذیر تلقی می کنند و در گیرودار زنده نگه داشتن برجام و اشتیاق به دست آوردن میلیاردها دلار از معاملات تجاری، دیدگاه خود را در قبال هدف‌ها و خطر‌های هسته‌ای ایران از دست داده اند.

اکنون این پرسش مطرح می شود که آیا اروپاییان تلاش های خود را برای فعال سازی مکانیسم حل اختلاف برجام، ادامه خواهند داد و یا این که پرونده هسته ای ایران منجر به تشدید اختلافات میان کشورهای اروپایی شده و مانع رسیدن به این هدف خواهد شد؟

https://www.independentarabia.com