اروپا در برجام به آخر راه می رسد

برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، ششم تیرماه، دقیقا در روزی که تهران تهدید کرده از سقف مجاز 300 کیلوگرم ذخیره اورانیوم غنی شده عبور می کند، برای ملاقات با مدیران سیاسی انگلیس، فرانسه و آلمان به پاریس می رود.در صورتی که اروپا در مدت کوتاه باقی مانده، معجزه مورد نظر جمهوری اسلامی، یعنی همکاری دستوری بانک ها و شرکت های اروپایی با ایران را پدید نیاورد، تهران احتمالا برای حفظ وجهه خود، چاره ای جز نقض یکی از تعهدات اش در چارچوب برجام نخواهد داشت. در چنین شرایطی سفر هوک به پاریس به مقدمه ای برای هماهنگی ها با اروپا در زمینه اقدامات بعدی علیه ایران تبدیل خواهد شد که در نهایت به بازگشت پرونده به شورای امنیت می انجامد.

مقامات تهران می گویند، پس از خروج آمریکا از برجام، بیش از یک سال منتظر شدند که طرف های باقی مانده در توافق هسته ای از جمله اروپا به وعده های خود عمل کنند. اما هیچ یک از وعده ها عملی نشده و باقی ماندن یکجانبه در برجام بی فایده است. اینستکس، کانال مالی ویژه ای که اروپاییان برای تسهیل تجارت با ایران پیشنهاد دادند، از جمله این وعده هاست که هنوز اجرا نشده  است. هرچند که بسیاری از کارشناسان بر این باورند، حتی در صورت آغاز به کار این کانال مالی نیز باتوجه به ادامه تحریم ها، خدمات آن چندان قابل توجه نخواهد بود. زیرا شرکت ها و بانک های اروپایی با دستور دولت ها وارد معامله های پرخطر نمی شوند.  

در همین حال رویترز به نقل از منابع آگاهی که نام آنها را فاش نکرده از تلاش جدید انگلیس، فرانسه و آلمان برای حفظ توافق هسته ای خبر داده است. البته این خبرگزاری انگلیسی اشاره نمی کند که آنها دقیقا چه اقداماتی انجام خواهند داد، اما یادآور می شود که در صورت عبور ذخایر اورانیوم غنی شده از محدوده مجاز، بازی اروپا با ایران به اتمام می رسد.

به این ترتیب اروپا به پایان راه دیپلماتیکی نزدیک می شود که از 15 سال قبل و با علنی شدن فعالیت های هسته ای محرمانه ایران، آغاز شد. روندی که در دولت محمد خاتمی، محمود احمدی نژاد و حسن روحانی که خود زمانی رهبری مذاکرات هسته ای را بر عهده داشت، دنبال شد و در نهایت به امضاء توافق هسته ای انجامید.

خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت 97 و تاکید دونالد ترامپ، رئیس جمهور این کشور برای دستیابی به یک توافق جدید و بزرگتر با ایران، عملا علایم حیاتی آن را از بین برد. تهران در آن زمان تصمیم گرفت با تکیه بر تجربه طولانی و مهارت خود برای دوام آوردن در شرایط تحریم، به امید روی کار آمدن یک چهره دمکرات تا انتخابات ریاست جمهوری پاییز 99 در آمریکا «صبر استراتژیک» پیشه کند. اما گام گذاشتن در مسیری که می تواند به خروج از برجام و پیامدهای روشن آن منجر شود، نشان می دهد که تحریم ها و به خصوص تحریم های نفتی، کاسه صبر ایران را لبریز کرده است.بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران که پیشتر گفته بود آمریکا در اعمال تحریم ها به بلوغ شیطانی رسیده، اکنون اعلام کرده است که وزارت نفت نمی تواند به اسم ایران نفت بفروشد.

در همین حال بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه ملت تاکید کرد که مهلت دوماهه ایران به طرف‌های باقی‌مانده در برجام قابل تمدید نیست. این مهلت هجدهم تیرماه به پایان می رسد و گام بعدی ایران در کاهش تعهدات در چارچوب برجام بازطراحی راکتور بوشهر و افزایش سطح غنی سازی است.

رویترز به نقل از دیپلمات ها می نویسد، تروئیکای اروپا در روزهای آینده دیپلماسی خود را تقویت می کند و مدیران سیاسی انگلیس، فرانسه و آلمان با همتایان اروپایی خود روز پنجشنبه در بروکسل دیدار می کنند. این خبرگزاری انگلیسی در ادامه ادعا می کند، سفر وزیران امور خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان به ایران نیز به عنوان یک گزینه مطرح است. این در حالی است که سفر اخیر وزیر امور خارجه آلمان به ایران تقریبا دستاوردی به همراه نداشت.

از سوی دیگر احتمال ملاقات کمیته های مشترک تشکیل شده در چارچوب برجام در دو هفته آینده مطرح است که مقامات تروئیکای اروپا، روسیه، چین و اتحادیه اروپا را گرد هم می آورد. در همین حال یک دیپلمات اروپایی در گفت و گو با رویترز هشدار داده است که صبر اروپا در مساله هسته ای صفر است و باید ایران را از آستانه خروج از برجام دور کرد.

روشن نیست که راهکارهای اروپا برای ترغیب ایران به باقی ماندن در برجام چیست. اظهارات مقامات در تهران به وضوح از کاهش امیدواری آنها به اروپاییان حکایت دارد. عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اخیرا گفت:«خیلی به اینستکس امید نبسته ایم» حسن روحانی، رئیس جمهور و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران نیز بارها از انفعال اروپا انتقاد کرده اند.برخی بر این باورند، حتی اگر اروپاییان بخواهند نیز با توجه به مواضع آمریکا و منافع گسترده خود در رابطه با این کشور، از قدرت مانور کافی برای اجرای تعهدات خود در قبال ایران برخوردار نیستند.

بهترین سناریو این است که اروپاییان بتوانند زمینه ای فراهم کند که ایران با توسل به آن ضمن حفظ اعتبار از تعهدات هسته ای اش عبور نکند. اما اگر در ششم تیرماه تهران اعلام کند ذخایر اورانیوم غنی شده از 300 کیلوگرم فراتر رفته، مسیر شورای امنیت هموار می شود.

هرچند امکان استفاده از مکانیسم کمیته های مشترک برای طرح شکایت وجود دارد، شانس تهران برای موفقیت در این کمیته ها با توجه به مواضع آمریکا و متحدان اروپایی اش، زیاد نیست. گزارش بعدی آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد فعالیت های هسته ای ایران هفتم شهریور منتشر می شود. اما این احتمال وجود دارد که آژانس برای بررسی موضوع جلسه اضطراری تشکیل دهد یا اینکه اروپا و آمریکا با استناد به برآوردهای اطلاعاتی خود زودتر وارد عمل شوند.

با این حال حسن روحانی در جلسه امروز (چهارشنبه) هیات دولت، کاهش تعهدات را حداقل اقداماتی توصیف کرده که ایران در برابر نقض برجام انجام داده است. به گفته او هیچ کشوری نمی تواند ایران را سرزنش کند.