رویترز به نقل از منابعی اعلام کرد «شاخه خراسان گروه داعش» مسئول حملات مرگبار شهر کرمان در جریان چهارمین سالگرد کشته‌شدن قاسم سلیمانی بوده است.

خبرگزاری رویترز روز جمعه، ۱۵ دی‌ماه، اعلام کرد دو منبع تایید کرده‌اند اطلاعات جمع‌آوری‌شده ایالات متحده نشان می‌دهد شاخه خراسان داعش در ایران دو بمب‌گذاری انتحاری انجام داده است که در آن نزدیک به ۱۰۰ نفر کشته شده‌اند. به گزارش رویترز، این منابع اعلام کرده‌اند: «اطلاعات واضح و غیرقابل‌انکار است.»

این در حالی است که مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی همچنان بر طرح‌ریزی اسرائیل و آمریکا در حملات ۱۳ دی‌ماه ۱۴۰۲ تاکید می‌کنند و روزنامه کیهان، نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی، روز شنبه ۱۶ دی‌ماه رسانه‌های اصلاح‌طلب در ایران را به انحراف افکار عمومی از حقیقت ماجرای بمب‌گذاری متهم کرده است.

داعش خراسان که در آسیای مرکزی و جنوبی فعال است، بخشی از مجموعه موسوم به دولت اسلامی عراق و شام شناخته می‌شود. این گروه بعد از به‌قدرت‌رسیدن دوباره طالبان در افغانستان، فرصت بازسازی و جذب گسترده نیروهای جهادی را پیدا کرده است.

رهبران این گروه هدف خود را تشکیل حکومتی اسلامی در گستره جغرافیایی افغانستان، شمال شرقی ایران، جنوب ترکمنستان و ازبکستان می‌دانند و در راستای این برنامه عملیات پراکنده مسلحانه و انتحاری در این مناطق انجام می‌دهند.

با قدرت گرفتن طالبان در افغانستان، داعش خراسان فرصت پیدا کرد با جذب زندانیان جهادی آزاد‌شده در این کشور، نیروهایش را افزایش دهد و کنترل بخش‌هایی از افغانستان را در اختیار گیرد.

این موضوع به افزایش تنش میان رهبران طالبان و داعش خراسان منجر شد و هرچند این اختلاف در ظاهر دو گروه بنیادگرای اسلامی را برابر هم قرار داد، اما نزدیکی دیدگاه‌های مذهبی دو گروه سبب شده است تحلیلگران بر این باور باشند که طالبان با وجود تلاش برای کنترل فعالیت داعش خراسان در خاک افغانستان، برای عملیات این گروه علیه شیعیان و افزایش تنش در ایران مانعی ایجاد نمی‌کند.

موسسه واشنگتن ۲۸ سپتامبر سال ۲۰۲۳ در یک میزگرد آنلاین به روند افزایش قدرت داعش خراسان بعد از قدرت‌گرفتن مجدد طالبان پرداخت.  امیره جدون، استادیار دانشگاه کلمسون، در این نشست مدعی شد داعش خراسان با به‌قدرت‌رسیدن دوباره طالبان اولویت‌ها، اهداف، نحوه فعالیت‌های تروریستی و تمرکز جغرافیایی و فعالیت رسانه‌ای خود را تغییر داده است.

اندرو ماینز، نویسنده کتاب «دولت اسلامی در افغانستان و پاکستان»، خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان را فرصتی برای بازسازی گروه داعش شاخه خراسان دانسته و بر این مسئله تاکید کرده است که اهداف این گروه تلاش برای تملک سرزمینی در مناطق مختلف افغانستان به‌قصد منافع اقتصادی است.

به باور ماینز، طالبان بعد از بازگشت به قدرت در سال ۲۰۲۱ تلاش کرد از طریق توافق با داعش خراسان، اتحادی برای افزایش کنترل خود بر تمام مناطق افغانستان ایجاد کند.

اما اصرار داعش خراسان برای فعالیت و کنترل برخی مناطق مرزی که برای این گروه علاوه بر منافع اقتصادی فرصت مناسب جذب نیرو مهیا می‌کند، موجب شد رهبران طالبان منافع خود را در تضاد با این گروه ببینند و تقابل نظامی میان طالبان و داعش، به هدف‌ قرار دادن برخی رهبران داعش خراسان منجر شد.

به گمان تحلیلگران، مهم‌ترین محل درآمد داعش خراسان قاچاق و تجارت مواد مخدر، قاچاق سوخت، آدم‌ربایی و اخاذی و قاچاق انسان است که این مسئله در اختیار داشتن مناطق مرزی را دارای اهمیت می‌کند.

این مسئله‌ برای طالبان نیز حائز اهمیت است و جدای از نفع اقتصادی، این گروه قصد ندارد در شرایط فعلی وارد تنش با همسایگانی چون ایران شود. موضوعی که طالبان در واکنش به محکوم‌ کردن حمله تروریستی کرمان هرچند با تاخیر از خود نشان داد.

اگرچه تحلیلگران جمهوری اسلامی به این مسئله اذعان می‌کنند که در بیانیه طالبان اشاره‌ای به تروریستی و خشونت‌بار بودن این حمله نشده است. مسئله انفجارهای کرمان و پذیرش مسئولیت آن از سوی داعش خراسان هنوز برای برخی مبهم است.

حکومت ایران اصرار دارد این گروه توان انجام چنین عملیاتی ندارد، زیرا قاسم سلیمانی سال ۱۳۹۶ در نامه‌ای خطاب به علی خامنه‌ای اعلام کرده بود نبرد حکومت با داعش به پایان رسیده و این گروه در نقطه پایان کار است.

تبلیغات گسترده جمهوری اسلامی با محور پایان‌یافتن فعالیت داعش در سال‌های گذشته، در کنار اظهارنظر مقام‌های عالی جمهوری اسلامی درباره نقش اسرائیل و آمریکا در انفجارها، مواردی است که پذیرش مسئولیت داعش خراسان در انجام عملیاتی با چنین وسعت را سخت می‌کند.

جانشین فرمانده کل سپاه در قرارگاه امنیتی امام علی روز جمعه، ۱۵ دی‌ماه، در حاشیه مراسم تشییع پیکر کشته‌شدگان حملات مرگبار کرمان تلاش کرد هدف انتقام سختی که علی خامنه‌ای اعلام کرد را فراتر از گروه داعش خراسان بداند و گفت: «داعش در قد و قواره‌ای نیست که به آن‌ها پیام بدهیم.»

اما ایندیپندنت فارسی پیش‌ازاین در آذرماه سال ۱۴۰۲ سندی را بررسی کرد که در آن حکومت طالبان در گزارشی محرمانه نام حدود ۳۰۰ عضو ارشد داعش خراسان را منتشر کرده و گفته بود محل فعالیت این گروه بیشتر «در شرق، مرکز و شمال افغانستان است».

بت‌خاک، بگرامی، پغمان، ارزان‌قیمت، کارته نو، کمپنی و خیرخانه مناطقی در شهر کابل‌اند که در این گزارش اعلام شده است: «بیشترین اعضای داعش خراسان در آن‌ها حضور دارند.»

طالبان مدعی است داعش در ترور برخی مقام‌ها و فرماندهان طالبان نقش داشته و طالبان نیز در راستای برخورد با این اقدام‌ها طی ماه‌های اخیر رهبران و فرماندهان این گروه را هدف قرار داده است.

همچنین گروه داعش شاخه خراسان در آخرین بیانیه خود بعد از حمله تروریستی کرمان، جمهوری اسلامی را به انجام عملیات انتحاری دیگری تهدید کرده است تا قدرت نفوذش در ایران را به رخ بکشد.

حکومت ایران طی سال‌های گذشته بارها مدعی بازداشت بسیاری از عوامل انتحاری، مسلح و بمب‌گذار و خنثی‌کردن عملیات در دست اقدام گروه‌های وابسته به دشمنان شده و این موضوع بهانه بازداشت و سرکوب منتقدان را فراهم کرده است. این در حالی است که نهادهای امنیتی و اطلاعاتی حاضر به پذیرش و اعلام ضعف یا نقش احتمالی بعضی عوامل خود در این‌گونه حوادث نیستند.