پس از حملات متعدد شبه‌نظامیان حشدالشعبی عراق علیه مواضع و پایگاه‌های آمریکایی در منطقه، نیروهای ائتلاف به حملات شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران پاسخ دادند و به آن‌ها خسارات قابل‌توجهی وارد کردند. سپس، گروه‌های شبه‌نظامی از بسیج همه‌جانبه در دو سوی مرز عراق و سوریه خبر دادند تا «آمریکایی‌ها را شکست دهند و از هر دو کشور خارج کنند».

اگرچه در طول سال‌های اخیر، حوادث مشابه بسیاری در عراق رخ داده و نیروهای آمریکایی بارها با تهدید مواجه شده و به دنبال آن گروه‌های شبه‌نظامی نیابتی ایران تحت فشار قرار گرفته‌اند، وضعیت هرگز به این سطح از تنش نرسید که دولت عراق خواستار خروج نهایی نیروهای آمریکایی از آن کشور یا اخراج آن‌ها از سراسر کشورهای هلال حاصل‌خیز شود. بنابراین، به‌ نظر می‌رسد که در موضع راهبردی ایران دگرگونی ایجاد شده است.

اگر چنین باشد، آیا جنگی علیه نیروهای ائتلاف صورت خواهد گرفت؟ آیا دولت عراق می‌خواهد برای همیشه به ائتلاف ایران بپیوندند؟ همچنین، به عنوان یک سوال فرضی، در صورت خروج نیروهای آمریکایی از هلال حاصل‌خیز، در منطقه چه اتفاقی خواهد افتاد؟

تصمیم بغداد

در سال‌های اخیر و حتی در زمان دولت نوری مالکی، شخصیت نزدیک به تهران، دولت‌های عراق بارها تهدید کردند که از واشنگتن می‌خواهند نیروهایش را از عراق خارج کند. رژیم بشار اسد هم از نخستین روز حضور نیروهای ائتلاف در خاک سوریه، مخالفتش را با حضور این نیروها که هدف آن‌ها حمایت از نیروهای دموکراتیک سوریه است، اعلام کرد. با این حال، تهاجم داعش و گسترش نفوذ آن تا نزدیکی بغداد و دمشق، متحدان تهران را به وحشت انداخت و باعث شد با مداخله آمریکا برای «نابودی داعش» موافقت کنند. اما سیاست واشنگتن در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ تغییر کرد و به آغاز رویارویی با شبه‌نظامیان وابسته به ایران انجامید. در نتیجه، تقاضا برای عقب‌نشینی آمریکا از عراق کاهش یافت و تا زمان روی‌ کار‌ آمدن جو بایدن و بازگشت سیاست تفاهم با تهران در سال ۲۰۲۱، از عقب‌نشینی آمریکا حرفی به میان نیامد.

به دنبال از سرگیری مذاکرات میان واشنگتن و تهران و آزادسازی میلیاردها دلار از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران، به نظر می‌رسید که گروه‌های شبه‌نظامی نباید به نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه حمله کنند و منتظر دستیابی به یک راه‌حل همه‌جانبه باشند تا بر اساس آن، آمریکا از منطقه عقب‌نشینی کند. این وضعیت به نفع دولت‌های متوالی عراق بود که از یک سو می‌خواستند از کمک‌های کلان آمریکا بهره‌مند شوند و از سوی دیگر با شبه‌نظامیان حشدالشعبی درگیر نشوند.

این وضعیت شکننده که بارها به دلیل حملات شبه‌نظامیان، پاسخ‌های آمریکا و مخالفت‌های نمایندگان مجلس عراق با بن‌بست مواجه می‌شد و با توافق‌هایی بین دو طرف برای پایان دادن به درگیری، به حالت عادی باز می‌گشت، سال‌ها ادامه یافت. اما تحولات اخیر، به‌ویژه پس از حمله هفتم اکتبر و تشدید حملات شبه‌نظامیان وابسته به ایران علیه اسرائيل، اولویت‌های تهران را در گستره هلال حاصل‌خیز تغییر داد.

به نظر می‌رسد رژیم تهران به جای درگیری محدود با نیروهای ائتلاف در شرق و شمال عراق و کنترل تحرکات آن‌ها، به اخراج نیروهای آمریکایی از شام تصمیم گرفته و از دولت عراق خواسته است از دو گزینه پیوستن به ائتلاف رژیم جمهوری اسلامی ایران یا هم‌پیمانی با آمریکا، یکی را انتخاب کند. به همین دلیل، محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، اعلام کرد که رسما از واشنگتن خواسته است مذاکره برای خروج نهایی از این کشور را آغاز کند.

در اینجا سه پرسش مطرح می‌شود که پاسخ دادن به آن‌ها دشوار است: دولت ایالات متحده در واکنش به «دستور عقب‌نشینی» چه تصمیمی خواهد گرفت؟ دولت بغداد تا چه اندازه نیروهای آمریکایی را برای خروج از عراق تحت فشار خواهد گذاشت؟ ایران در تهاجم برنامه‌ریزی‌شده‌اش به مناطق هلال حاصل‌خیز تا کجا پیش خواهد رفت؟

در حال حاضر، نمی‌توان به این پرسش‌ها پاسخ داد، اما سرنوشت این موضوع در روزها، هفته‌ها و ماه‌های آینده مشخص خواهد شد.

سناریوهای احتمالی

تحلیلگران سناریوهای ژئوپلیتیک در نهادهای تصمیم‌گیری در واشنگتن و غرب سناریوهای احتمالی پس از خروج آمریکا از منطقه را بررسی کرده‌اند؛ مشروط بر اینکه واشنگتن عملا از منطقه خارج شود. زیرا آمریکا به سال انتخابات وارد و سیاست خارجی آن به بخشی تاثیرگذار از سیاست داخلی تبدیل شده است. به این معنا که با توجه به نزدیک شدن زمان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا، احتمال عقب‌نشینی از منطقه با احتمال مقابله با شبه‌نظامیان برابر است.

اگر جناح انزواطلب فشار شدیدی بر نامزدها وارد کند، دولت آمریکا وادار به عقب‌نشینی از منطقه خواهد شد، اما اگر مخالفت‌ها با رژیم ایران افزایش یابد و نهادهای تصمیم‌گیری تحت فشار قرار گیرند، واشنگتن ممکن است به قاطعیت و سختگیری روی آورد و ایران را از ادامه رفتار کنونی در منطقه بازدارد.

اگرچه پیش‌بینی تحولات آینده کاری دشوار است، در صورت عقب‌نشینی ایالات متحده به دلیل فشار ایران، تحلیل‌های راهبردی دفاعی و اطلاعاتی به سناریوهای احتمالی مخاطره‌آمیزی اشاره می‌کنند. هرچند پیش‌بینی چنین تحولی دشوار است، اگر آمریکا همان‌گونه که تابستان سال ۲۰۲۱ به‌طور فاجعه‌آمیزی از افغانستان خارج شد، از منطقه عقب‌نشینی کند، پرسش‌های بسیاری درباره عواقب ژئوپلیتیک فاجعه‌بار این اقدام مطرح خواهد شد. متحمل‌ترین سناریوها را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:

• احتمال کنترل کامل بغداد به دست شبه‌نظامیان حشدالشعبی و تشکیل دولتی در بغداد مشابه رژیم جمهوری اسلامی ایران
• گسترش نفوذ و قدرت سپاه پاسداران ایران و شبه‌نظامیان تحت حمایت تهران در استان انبار و نظامی‌سازی بی‌سابقه منطقه
• استقرار نیروهای دولتی و شبه‌نظامیان وفادار به ایران در مرزهای اردن و عربستان سعودی
• درهم شکستن مرزها بین عراق و سوریه و تلاش برای ایجاد بزرگراهی بین ایران و سواحل دریای مدیترانه
• محاصره کردستان عراق و اشغال دشت نینوا و سنجار
• محاصره مناطق نفوذ نیروهای دموکراتیک سوریه در شرق سوریه با هماهنگی ترکیه
• ایجاد منطقه راهبردی برای استقرار موشک‌ها در جنوب سوریه
• تبدیل لبنان به پایگاه اصلی پرتاب موشک به سمت اسرائيل و دریای مدیترانه شرقی
• تحویل منطقه هلال حاصل‌خیز به بخشی از قلمرو ژئواستراتژیک ایران

در نتیجه‌ می‌توان گفت که در صورت عقب‌نشینی آمریکا از منطقه هلال حاصل‌خیز، مسیر گسترش نفوذ پروژه امپراتوری جمهوری اسلامی ایران در منطقه هموارتر می‌شود.

برگرفته از ایندیپندنت عربی