پنجشنبه اولین روز هفته یادبود هولوکاست بود که به یکشنبه، روز بین‌المللی هولوکاست، ختم می‌شود.

دولتمردان زیادی برای مراسم افتتاحیه نشست مجمع جهانی هولوکاست به «یاد واشم»، موزه و مرکز ملی اسرائيل برای یادبود هولوکاست، که در اورشلیم واقع شده، آمده‌اند. مقاماتی از سراسر جهان مهمان اورشلیم هستند، از ولادیمیر پوتین، رئیس ‌جمهوری روسیه تا مایک پنس، معاون رئیس‌‌جمهوری آمریکا؛ از امانوئل مکرون، رئیس ‌جمهوری فرانسه تا شاه فلیپه ششم، پادشاه اسپانیا و البته چارلز، ولیعهد بریتانیا.

مراسم روز چهارشنبه آغاز شد. رئیس‌جمهوری اسرائیل، روون ریولین، میزبان چند ده نفر از رهبران جهان در اقامتگاه رسمی خود در اورشلیم بود. ضیافت شام پرشکوهی پیش از گشایش نشست تدارک دیده شده بود.

ریولین در سخنرانی افتتاحیه گفت:‌ «این رویدادی تاریخی است، نه فقط برای اسرائیل و مردم یهودی، که برای کل نوع بشر. امشب ما با یادآوری قربانیان هولوکاست و جنگ جهانی دوم پیروزی آزادی و کرامت انسانی را بزرگ می‌داریم. فردا در «یاد واشم» گرد هم می‌آییم تا به یاد بیاوریم و وعده دهیم: دیگر هرگز!»

این پنجمین نشست مجمع بین‌المللی هولوکاست است که امسال با ۷۵مین سالگرد آزادی اردوگاه دسته‌جمعی آشویتس به دست ارتش سرخ شوروی هم‌زمان شده است. بیش از یک میلیون نفر در آشویتس به دست نازی‌ها و هم‌دستان‌شان کشته شدند.

روز پنجشنبه گذشته آشویتس شاهد بازدید گروهی یهودی از آمریکا به همراه هیئتی از رهبران مذهبی مسلمان بود. سازمان‌دهندگان این رویداد آن ‌را «عالی‌ترین هیئت اسلامی» که تا به حال از آشویتس دیدار کرده نامیدند.

عنوان مجمع «یادآوری هولوکاست: مبارزه با یهودستیزی» است. مراسم اورشلیم در حالی برگزار می‌شود که شاهد افزایش حملات یهودستیزانه در اروپا و آمریکا بوده‌ایم.

این روز لحظه‌ای برای آرامش و سکوت و تامل است اما اختلافات سیاسی هم در آن بروز کرده‌اند. رئیس ‌جمهوری مکرون در سخنرانی‌اش گفت: «هیچ کس حق ندارد از خاطره مردگان برای توجیه نوعی نفرت در زمان حال استفاده کند.»

آقای مکرون اولین رهبر خبرساز بود، آن هم به علت درگیری با نگهبانان امنیتی اسرائيل در روز چهارشنبه. در آن روز آقای مکرون داشت وارد «کلیسای سنت آن» می‌شد که درگیری پیش آمد. این کلیسا در سال ۱۸۵۶ توسط امپراتوری عثمانی به فرانسوی‌ها بخشیده شد - و فرانسه ورود پلیس اسرائیل به آن ‌را حرکتی تحریک‌آمیز می‌داند.

دیگر مورد جنجالی وقتی پیش آمد که اوکراین تصمیم گرفت هیئتی به این مراسم نفرستد. ولودیمیر زلنسکی، رئیس ‌جمهوری اوکراین - که خودش هم یهودی است، در توییتر نوشت: «ما دریافتیم که خیلی بازماندگان هولوکاست توان شرکت در مجمع بین‌المللی هولوکاست را نداشته‌اند. هیئت ما همان کاری را کرد که خیلی وزرای اسرائیلی کردند؛ صندلی‌های خود را به این بازماندگان بخشیدند.» مقامات کیف گفته‌اند در سایر رویدادهای این هفته شرکت می‌کنند.

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، کوشید از این لحظه برای بهبود وضعیت سیاسی خودش استفاده کند: او علیه دیوان بین‌المللی کیفری سخن گفت. نتانیاهو در سخنرانی خود در یاد واشم به ایران هم حمله کرد و آن‌ را «یهودستیزترین حکومت جهان» نامید. او با تلاش بسیار کوشید زنی اسرائیلی را که به علت اتهامات مربوط به مواد مخدر در روسیه در زندان است آزاد کند و در آخرین لحظه خبری جدید از راه رسید؛ مایک پنس اعلام کرد «معامله قرن» ترامپ به زودی رونمایی می‌شود و نتانیاهو و بنی گانتز، رهبر اپوزیسیون اسرائيل، را دعوت کرد هفته آینده به واشینگتن بروند.

سخنگوی حزب آبی و سفید به رهبری ژنرال گانتز گفت اعلامیه پنس نشان می‌دهد که «کاخ سفید به کمک نتانیاهو آمده تا جلسه دادگاه مربوط به مصونیت او به تاخیر بیفتد.» نخست‌وزیر اسرائیل با اتهاماتی قانونی در زمینه فساد مالی و رشوه‌گیری روبه‌روست و در عین حال در ماه مارس باید در سومین انتخابات در عرض یک سال گذشته شرکت کند. او از دادگاه خواسته بود جلسه دادگاه مربوط به مصونیتش را تا بعد از انتخابات به تاخیر بیندازد، اما دادگاه تقاضای او را نپذیرفت. جلسه‌های مربوط به این زمینه هفته آینده آغاز می‌شوند.

اما مهم‌ترین حاشیه مراسم این آخرهفته تاریخی، جدال بین لهستان و روسیه درباره نقش لهستان در جنگ جهانی دوم است. پوتین تقصیر آغاز جنگ را به گردن این کشور انداخته است.

رئيس ‌جمهوری لهستان، آندره دودا، از زمان سر کار آمدن کوشیده است نقش لهستان در کمک به دستگاه نازی را کم‌تر از آن‌چه بوده، جلوه دهد. در سال ۲۰۱۸ مجلس لهستان قانونی تصویب کرد که به موجب آن، هر کس دولت یا مردم لهستان را متهم به مشارکت یا مسئولیت برای اشغال نازی‌ها در زمان جنگ جهانی دوم کند، با جریمه مالی و یا تا سه سال زندان مواجه می‌شود.

آقای دودا مسکو را متهم به آغاز جنگ جهانی دوم کرد و این که در زمان جنگ و پس از آن هم علیه مردم لهستان مرتکب جنایات جنگی شده است. در سال ۱۹۳۹، دو ماه پیش از آغاز جنگ جهانی دوم، اتحاد شوروی و آلمان نازی معاهده‌ عدم تعرضی امضا کردند که به نام وزرای خارجه دو کشور به «معاهده مولوتوف-ریبن‌تروپ» معروف شد. شوروی توافق کرد جلوی اقدامات آلمان نایستد. اشغال لهستان به دست آلمان، در روز اول سپتامبر ۱۹۳۹ جنگ را آغاز کرد. شوروی نیز دو هفته بعد از سمت مقابل دست به اشغال لهستان و الحاق بخشی از خاک این کشور به سرزمین خود زد.

پوتین اما به این اشاره می‌کند که لهستان در آغاز جنگ نقش داشته و حتی اسنادی برای اثبات این حرف خود نشان داد. این اسناد به معاهده معروف به «ضدکمینترن» اشاره دارند که در سال ۱۹۳۴ امضا شد.

پوتین در سخنرانی خود گفت: «مردم شوروی و مردم روسیه در این جنگ رنج بسیار دیده‌اند. در واقعه هولوکاست ۴۰ درصد از یهودیان کشته شده از اتحاد شوروی بودند.» این آخرین تلاش مسکو برای این است که توجه‌ها از پیمان شوروی با نازی‌ها برداشته شود و در عوض به نقش شوروی در شکست آلمان توجه شود.

دودا به اورشلیم نیامد و معترض شد که چرا «کشورهایی که دولت‌هایشان با نازی‌ها همکاری کردند اجازه سخنرانی در یاد واشم را یافته‌اند، اما لهستان نه.» اما بعضی‌ها می‌گویند دلیل اصل تحریم این جلسه نقش محوری روسیه در آن بوده است.

نتانیاهو و متحدینش از روایت پوتین حمایت می‌کنند. یسرائیل کاتز، وزیر خارجه، در دیدار با پوتین گفت: «ما حقیقت تاریخی را می‌دانیم.» آقای کاتز رابطه بسیاری بدی با لهستان دارد، به‌خصوص پس از اینکه حرف جنجالی یکی از نخست‌وزیرهای قدیمی اسرائيل را تکرار کرد که گفته بود: «لهستانی‌ها یهودستیزی را از شیر مادرشان می‌گیرند.»

ریولین، رئیس ‌جمهوری اسرائیل، هفته آینده به لهستان می‌رود تا به ترمیم روابط مسکو و ورشو کمک کند. او می‌خواهد بگوید: «تاریخ را به تاریخ‌دانان بسپارید.»

در میان این شلوغی‌ها باید به یاد کلمات پریمو‌لوی، نویسنده ایتالیایی که از آشویتس نجات یافت، باشیم: «کمال از آنِ رویدادهایی‌ست که روایت می‌شوند، نه رویدادهایی که درشان زندگی می‌کنیم.» هر دو طرف با تلاش برای بازنویسی تاریخ، انگار فراموش کرده‌اند که در میان این تیره و تارترین دوره بشری مردمانی زیسته‌اند، رنج دیده‌اند، از میان رفته‌اند و نجات یافته‌اند.

نتیجه این فراموشی می‌تواند فاجعه‌بار باشد. چنان‌که فرانک والتر اشتاین‌مایر، رئیس‌جمهوری آلمان، در سخنرانی خود در افتتاحیه نشست امسال مجمع به یادمان آورد: «بعضی مواقع انگار گذشته را بهتر از حال می‌فهمیم. روح شر در قامتی جدید ظهور می‌کند و تفکر یهودستیزانه، نژادپرستانه و اقتدارگرایانه را به عنوان پاسخ آینده پیش می‌گذارد.»