دولت تخلف کرده است، به سرمایه‌گذار اخطار داده شده است، ولی همچنان کار راه‌اندازی مزرعه میگو ادامه دارد و یک گنجینه جهانی، به خاطر جبر جغرافیا در خطر نابودی است.

شمارش معکوس خروج ژئوپارک قشم از فهرست یونسکو، نگرانی فعالان محیط زیست را بیشتر کرده است، ولی با وجود گذشت نزدیک به یک هفته از انتشار این خبر در شبکه‌های مجازی، ونیز پیگیری برخی خبرگزاری‌ها به واسطه آن، هنوز هیچ اقدام جدی برای جلوگیری از ادامه طرح انجام نشده است. دولت دستور داده است، ولی اجرایش نکرده است، و این داستان جدیدی نیست.

ژئو پارک قشم، اثر ثبت شده ملی، طولانی‌ترین غار نمکی دنیا، به علت ایجاد یک مرکز پرورش میگو در حریم این غار، در خطر تخریب است. این، کوتاه‌ترین ولی نگران‌کننده ترین خبری است که بعد از صدور مجوز پرورش لارو میگو در ساحل مُکسر بندر مقام (در بخش شیبکوه شهرستان بندرلنگه در هرمزگان)، کنشگران حمایت از محیط زیست را به تحرکاتی جدی واداشته است. 

واگذاری زمین برای اجرای طرح پرورش میگو در محدوده این ژئوپارک، به عنوان جدی‌ترین تهدیدی که ممکن است موجب خروج ژئوپارک قشم از فهرست ژئوپارک‌های یونسکو شود، مطرح است و موجب نگرانی مردم منطقه و کنشگران عرصه محیط زیست و میراث فرهنگی ایران شده است.

به نظر می‌رسد که زمین‌های اطراف جنگل‌های حرا نیز به عنوان زمین‌های مساعدی برای پرورش میگو شناسایی شده‌اند. بر این مبنا، احتمال می‌رود که ذخایر محیط زیستی و گردشگری ارزشمند این منطقه نیز به زودی در خطر تخریب قرار بگیرند؛ مانند خطری که پیش از این، ساحل مکسر را تهدید می‌کرد و عملیات خاکبرداری آن به صورت موقت متوقف شد. اعظم بهرامی، شاعر و داستان نویس، و کنشگر حوزه محيط زيست و حقوق زنان، در پیوند با آن ماجرا در توییتی نوشت: «اسم و رسم شرکتی را که چنین متعهد به اصول محیط زیست، قوانین سازمان میراث و گردشگری و حیات آبزیان بوده که توانسته تصمیم توقف یک پروژه صد در صد مخرب را باطل و دوباره آغازش کند، این همه نهاد و سازمان ناظر و قانون حریم ساحل را دور بزند، اعلام کنید.»

چه کسی یک هزار و سیصد هکتار زمین را واگذار کرده است؟

کدام نهاد دولتی بدون مجوز بخش بزرگی از یک میراث جهانی را به سرمایه گذار برای پرورش میگو واگذار کرده است؟ استانداری هرمزگان، اداره شیلات، اداره میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان منطقه آزاد قشم؟ هنوز کسی نمی‌داند.

مدیر ژئوپارک جهانی قشم و مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم، با تایید تخلفی که انجام گرفته است، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری کشور را مقصر دانسته است و می‌گوید که این ارگان دولت، مسئول آن تخطی است.

از سوی دیگر، حامد عبدالهی، مدیر شیلات و کشاورزی سازمان منطقه آزاد قشم، گفته است: «سرمایه‌گذار پروژه پرورش میگو در حریم ژئوسایت غار نمکدان قشم، هیچ یک از مجوزها و استعلام‌های مورد نیاز این صنعت را از این واحد دریافت نکرده است.»

علیرضا امری کاظمی، مدیر ژئوپارک جهانی قشم و میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم، نیز تخلف در واگذاری زمین‌های پرورش میگو در مجاورت ژئوسایت نمکدان را تایید کرده است. وی با تایید واگذاری یک هزار و سیصد هکتار از اراضی جزیره قشم توسط جهاد کشاورزی و امور اراضی استان هرمزگان، گفته است: «بخشی از این زمین‌ها در محدوده حریم اثر طبیعی ملی گنبد نمکدان واقع شده است که طبق قانون مجازات اسلامی، دخل و تصرف در حریم محسوب شده و براساس دستورالعمل و ضوابط حاکم بر این حریم، مشمول پیگرد قانونی قرار می‌گیرد.»

امری کاظمی همچنین گفته است: «وقتی اثری در آثار ملی و طبیعی به ثبت می‌رسد، در وحله نخست توسط اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری کشور به تمامی ادارات مرتبط ابلاغ شده و در سایت مربوطه اطلاع رسانی می‌شود.»

وی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا، اضافه کرد: «اگر اداره کل میراث فرهنگی استان هرمزگان با واگذاری این اراضی موافقت نموده، اقدامی کاملا بر خلاف قانون انجام داده و از قانون حاکم بر آثار ثبتی کشور تخطی کرده است.»

مدیر ژئوپارک جهانی قشم در ادامه افزود: «در این خبر اعلام شده که فاصله این مزارع واگذار شده تا غار نمکدان حدود ۶کیلومتر است، ولی درواقع این زمین‌ها تا مرز گنبد نمکی تنها ۳۰۰ متر فاصله دارند.»

وی از آسیب وارده به منظره و چشم‌انداز این مزرعه پرورش میگو در صورت احداث، خبر داد و تاکید کرد: «این زمین‌ها علاوه بر تخریب سازند زمین شناسی این ژئوسایت و وارد کردن آسیب جدی به ساختار گنبد نمکی، به دلیل واقع شدن در حریم حفاظتی، رای منفی یونسکو را برای ژئوپارک جهانی قشم به همراه خواهد داشت.»

امری کاظمی در توضیح بیشتر عنوان کرد: «طبق دستورالعمل یونسکو، سه حریم برای ژئوسایت‌ها شناخته می‌شود که شامل حریم اصلی، حریم حفاظتی، و حریم توسعه است، و قرارگیری این زمین‌های واگذار شده در حریم حفاظتی، با دستورالعمل‌های یونسکو در تناقض بوده و تمام تلاش‌های ما را برای تمدید کارت سبز این پارک، از بین خواهد برد.»

این مقام مسئول در ادامه گفت: «طولانی‌ترین غار نمکی جهان، اثری منحصر به‌فرد و زنده است که با احداث مزرعه پرورش میگو، دچار تخریب شده و با نفوذ و رسوخ آب حوضچه‌های پرورشی به لایه‌های نمکی و معدنی، ساختار طبیعی و زیست‌ محیطی آن نابود شده، زمین‌های اطراف آن را به شوره زار تبدیل خواهد کرد.»

به گفته این مقام دولتی، مکاتبه‌های لازم با مقام‌های قضایی انجام شده است و به سرمایه‌گذار هم تذکر داده شده است، ولی او حرف‌شنوی نکرده است و پروژه ساخت پرورش میگو پیش می‌رود.

او گفته است که ارزیابان یونسکو قرار است بهار سال ۹۹ به ایران سفر کنند تا وضعیت این ژئوپارک را بررسی کنند.

ژئو پارک قشم که از سال ۱۳۸۵ ثبت جهانی شده بود، یک بار در سال ۹۱ از فهرست ژئوپارک‌های یونسکو خارج شد.

وقتی همه خواب بودند!

علیرضا امری کاظمی که هم‌زمان، مدیریت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم را نیز برعهده دارد، با اشاره به مکاتبات دو مدیریت مرتبط با حیطه فعالیتی خود در این حوزه، گفت: «مدیریت ژئوپارک جهانی قشم و مدیریت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم، بعد از اطلاع از این واگذاری‌ها، چندین مکاتبه با مدیریت حقوقی انجام داده تا از فعالیت‌های عمرانی در این زمین‌ها جلوگیری شود.»

به گفته وی، نخستین نامه در تاریخ ۲۷ شهریور ماه امسال، و آخرین نامه در تاریخ ۳۰ دی ماه امسال ارسال شده است که با پیگیری‌های مدیریت حقوقی سازمان منطقه آزاد قشم، اخطاریه‌هایی به سرمایه‌گذاران مبنی بر جلوگیری از عملیات عمرانی ابلاغ شود.

با این حال، امری کاظمی از به نتیجه نرسیدن این درخواست‌ها خبر داد، و گفت: «ما از مقام قضایی درخواست اخذ دستور و توقف فوری کار در زمین‌های مذکور را داشتیم که متاسفانه فقط دستور بررسی صادر شده است.»

وی توضیح داد: «در نخستین مرحله از ابلاغ حکم،  با وجود دستور دادستان مبنی بر توقف کار و صورتجلسه تنظیمی از سوی پاسگاه مرزی دریایی روستای کانی، متاسفانه شاهد تسریع عملیات عمرانی در این زمین‌ها بودیم.»

 بنا به گفته‌های وی، «ادامه مکاتبات ما با مدیریت حقوقی سازمان و دادستانی، منجر به ابلاغ حکم دادستان مبنی بر لزوم نشانه‌گذاری محدود شد، که متاسفانه این حکم در متوقف کردن فعالیت‌های عمرانی تاثیری نداشت.»

 وی با تاکید برابلاغ حکم توقف فوری فعالیت در این زمین‌ها، افزود: «گذشت هر ساعت و هر روز از فعالیت‌های عمرانی در این مجموعه، باعث تخریب غیرقابل بازگشت و غیرقابل جبران در این ژئوسایت منحصربه‌فرد خواهد شد.»

با وجود آن که تمامی استعلام‌ها برای واگذری زمین، باید از سازمان منطقه آزاد قشم، به عنوان متولی امر در جزیره،  انجام گیرد، اما در خصوص واگذاری یک هزار و سیصد هکتار زمین، هیچگونه استعلامی از سازمان منطقه آزاد و ویژه اقتصادی قشم انجام نشده است، و این واگذاری‌ها  بدون هماهنگی از سوی جهاد کشاورزی استان انجام گرفته است. 

بنابر مصوبات دویست و یکمین نشست شورای اجرایی یونسکو، ۸ ژئوپارک در سراسر جهان، به شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو پیوست و دو ژئوپارک جدید در چین و مکزیک توسعه پیدا کرد. این ژئوپارک‌ها در کشورهای چین، فرانسه، جمهوری کره، مکزیک، اسپانیا، و ایران قرار دارند. این هشت محوطه که نشانگر تنوع عظیم زیستی و زمین‌شناختی کره زمین هستند، پس از تأیید شورای عالی ژئوپارک، در تاریخ ۵ مه  ۲۰۱۷،  در شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو ثبت شد.

در حال حاضر، تعداد ژئوپارک‌های موجود در شبکه جهانی، ۱۲۷ محوطه است که در ۳۵ کشور جهان قرار دارند. ژئوپارک، منطقه‌ای است که در آن، میراث زمین‌شناختی آن ناحیه، با مدیریتی دقیق و دایمی حفظ و نگهداری می‌شود و مرزهای آن به وضوح مشخص شده است، و چندین پدیده بارز زمین‌شناسی در محدوده آن قرار گرفته است. این محدوده‌، باید بتواند در توسعه اقتصادی جوامع پیرامون خود نقش مؤثری ایفا کند. علاوه بر پدیده‌های زمین‌شناختی، ممکن است ژئوپارک‌ها همچنین از آثار تاریخی، بوم‌شناختی، باستان‌شناختی و میراث‌های فرهنگی و طبیعی دیگری نیز برخوردار باشند.

ثبت محدوده‌هایی تحت حفاظت و مشخص برای گردشگری با عنوان ژئوپارک در دنیا، از سال ۲۰۰۰ میلادی رواج یافته است. در حال حاضر، چین اولین کشور آسیایی است که بیشترین تعداد ژئوپارک‌های جهانی و ملی را داراست. ژئوپارک جزیره قشم، اولین ژئوپارک ایران و خاورمیانه است.

غار نمکی قشم، اثری که به عنوان طولانی‌ترین غار نمکی دنیا شناخته می‌شود، اثری طبیعی است که با شماره ۱۷۱ ثبت ملی شده است و در فهرست آثار ملی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور، به ثبت رسیده  است. همچنین، این غار در زمره یکی از چندین ژئوسایت‌ در ژئوپارک جهانی قشم، از سوی سازمان جهانی یونسکو به رسمیت شناخته می‌شود.

گنبد نمکدان در محدوده‌ای به وسعت ۳۰۰ کیلومتر، شامل ژئوسایت‌های مختلفی همچون غار نمکدان، تنگه چاهکوه، ساحل کارگر، و دره تندیس‌ها، دارای قدمتی ۵۰۰ میلیون ساله است که همچنان به حیات و رشد خود ادامه می‌دهد.