وحید شریعت، رئیس انجمن روانپزشکان ایران، می‌گوید نتایج آخرین پیمایش غربالگری سلامت روان نشان می‌دهد حدود ۳۰ درصد از مردم ایران به اختلالات روانی مبتلا شده‌اند.

به گفته شریعت، نخستین پیمایش ملی سلامت روان در سال ۱۳۸۹ انجام شد و بر اساس نتایج آن، حدود ۲۱ درصد از افراد در آن زمان به اختلالات روانی مبتلا بودند. او خاطرنشان کرد نتایج دومین پیمایش سلامت روان که سال ۱۴۰۱ انجام شد، هنوز اعلام نشده است.

شریعت بر این باور است اگرچه برخی پیمایش‌ها با ابزارهای غربالگری به دقت پیمایش ملی سلامت روان نیستند، می‌توانند از افرادی که ممکن است به اختلالات روانی مبتلا باشند، تخمین خوبی ارائه دهند.

بر اساس آخرین نتایج، تقریبا ۳۰ درصد مردم ایران طی سال‌های اخیر به اختلالات روانی و مشکلات از این‌ دست دچار شده‌اند.

رئیس انجمن روانپزشکان ایران افسردگی را شایع‌ترین اختلال روانی در میان ایرانیان اعلام و تصریح کرد مطابق آمارها، میزان افسردگی در زنان دوبرابر مردان است.

شریعت به عوامل مختلفی از جمله تغییرات هورمونی، تفاوت‌های نقش‌ها و انتظارات اجتماعی از زنان اشاره کرد و شرایطی را که جامعه به زنان تحمیل می‌کند، در افزایش این اختلال موثر دانست.

بر اساس نتایج غربالگری‌ها، اختلال اضطراب دومین اختلال شایع روانی در میان ایرانیان به شمار می‌رود که می‌تواند نشانه‌ای از وضعیت فعلی زندگی در این کشور باشد.

آمارها نشان می‌دهند اختلال بیش‌فعالی و نداشتن تمرکز به همراه اختلال یادگیری و طیف اوتیسم شایع‌ترین اختلالات در میان کودکان ایرانی شناخته می‌شوند.

در بسیاری از موارد، فقر آموزشی خانواده‌ها باعث می‌شود این اختلالات در سنین کودکی نادیده گرفته شوند و خانواده‌ها برای درمان کودکانشان به مراکز مشاوره روانشناسی یا پزشکان متخصص مراجعه نکنند.

یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در مورد درمان اختلالات روانی در ایران هم هزینه‌ بالای مشاوره و درمان تحت‌نظر روانشناسان و روانکاوان است که بسیاری از اقشار جامعه را با معضل ناتوانی در تامین هزینه‌های درمان مواجه می‌کند.

تداوم تابوهای اجتماعی در مراجعه به پزشکان متخصص حوزه روان‌درمانی نیز از دیگر مشکلاتی است که به گفته متخصصان، نیازمند آموزش همگانی برای تغییر نگرش مردم است.

تغییر این نگرش می‌تواند به افزایش آگاهی جامعه و کمک به کاهش بار مشکلات روانی در کشور منجر شود. علی ناظری عضو انجمن روانشناسان ایران شهریور ۱۴۰۲ در این‌ خصوص اعلام کرد: «بر مبنای میزان مراجعه به پزشکان، تهران با بیشترین تعداد ابتلا به افسردگی در صدر استان‌های کشور قرار دارد و گیلان و یزد نسبت به سایر استان‌ها وضعیت مطلوب‌تری دارند.»

ناظری با اشاره به‌ ضرورت درمان مبتلایان به افسردگی گفت که نقص در حافظه و تمرکز، اضطراب، تحریک‌پذیری و کاهش آستانه خشم، پرخاشگری، خستگی مداوم، بی‌میلی به شرکت در فعالیت‌های لذت‌بخش، عذاب وجدان، دردهای جسمانی بدون منشا، افکار منفی و خودکشی از علائم بیماری افسردگی است که در زندگی فردی و اجتماعی بیمار تبعات جبران‌ناپذیری دارد.

آثار اجتماعی شیوع اختلالات روانی در ایران

به باور برخی جامعه‌شناسان، شیوع افسردگی و دیگر اختلال‌های روانی در میان ایرانیان را می‌توان در افزایش میزان طلاق، ترک تحصیل و فقدان انگیزه برای فعالیت‌های شغلی و اجتماعی مشاهده کرد.

عوامل اجتماعی نظیر ناتوانی در دستیابی به اهداف، احساس بی‌آیندگی ناشی از وضعیت اقتصادی و محدودیت‌های اجتماعی نیز می‌توانند به تشدید علائم افسردگی و دیگر اختلالات روانی کمک کنند.

فاصله بین سطح دشواری فعالیت شغلی و میزان درآمد، به‌ویژه برای اقشار کارگر که در بسیاری از موارد از تامین حداقل‌ هزینه‌های لازم نیز ناتوان‌ می‌مانند، می‌تواند احساس یاس و ناامیدی را در افراد افزایش دهد.

علاوه بر این، بی‌ثباتی و ناامنی اقتصادی از دیگر عواملی است که به رشد اختلالات روانی نظیر اضطراب در میان ایرانیان دامن می‌زند. برای افرادی که اختلال اضطراب دارند، این شرایط می‌تواند مشکلات روانی را حاد و تشدید کند.

علیرضا شریفی یزدی، جامعه‌شناس و روانشناس اجتماعی، سال ۱۳۹۶ درباره تاثیر تبعات سیاسی و اجتماعی اوضاع در ایران بر روان افراد جامعه هشدار داد و گفت: «روان ما عبارت است از احساسات، افکار و رفتارهایی که به‌شدت تحت‌تاثیر مسائل اجتماعی قرار می‌گیرد. امنیت اقتصادی در یک جامعه زمینه‌ساز افزایش سلامت روان خواهد بود و برعکس، فقدان امنیت اقتصادی و مشکلات از این‌ قبیل، سلامت روحی افراد را دچار خدشه خواهد کرد.»

شریفی یزدی همچنین به گسترش خشونت‌های اجتماعی به‌عنوان یکی دیگر از عوامل آسیب‌زننده به روان شهروندان اشاره کرد. این موضوع به‌ویژه پس از اعتراض‌های مردمی گسترده سال ۱۴۰۱ بیشتر موردتوجه روانشناسان قرار گرفت. آن‌ها بر این باورند که حملات عصبی و اضطرابی پس از این خیزش سراسری به‌ویژه در میان جوانان و زنان افزایش پیدا کرده است.

محمدامین چالاک، روانشناس، با اشاره به مشاهداتش از مراجعه‌کنندگان پس از اعتراض‌های سال ۱۴۰۱، گفت: «افرادی که به من مراجعه کردند، دچار تروما و پی‌تی‌اس‌دی، یعنی دچار استرس پس از سانحه، شده بودند. پی‌تی‌اس‌دی معمولا در افرادی ایجاد می‌شود که در موقعیت‌های خطرناک و نزدیک به مرگ قرار می‌گیرند.»

اضطراب ناشی از قرار گرفتن در معرض اخبار و شایعات مربوط به جنگ احتمالی نیز به افزایش سطح استرس و هراس مردم دامن زده است. این اخبار موجب می‌شوند افراد بیش از حد توان روانی خود در معرض تنش قرار گیرند و دچار اضطراب شوند.

هم‌زمانی اضطراب ناشی از محدودیت‌های اجتماعی، اخبار سیاسی و شرایط بحرانی اقتصادی می‌تواند دلیلی باشد که طی سال‌های اخیر به افزایش اختلالات روانی در جامعه ایران منجر شده است.

واکنش حکومت اسلامی به این شرایط معمولا تلاش برای مخفی نگه‌ داشتن آمارهای مرتبط به خودکشی و رشد درصد افراد دچار اختلال روانی در جامعه است. شرایط روانی جامعه هم به‌ جای تمرکز بر درمان و رفع پیش‌زمینه‌های آن، در بسیاری از موارد قربانی سیاست‌های حاکمیتی می‌شود که بر اساس اصرار به عادی بودن شرایط زندگی در سایه جمهوری اسلامی بنا شده است.

با توجه‌ به وضع موجود در ایران نیاز به تغییر رویکرد همگانی برای افزایش آگاهی و کاهش تابوهای اجتماعی در زمینه اختلالات روانی ضروری به نظر می‌رسد. این موضوع می‌تواند به بهبود وضع سلامت روان در جامعه منجر شود.