افغانستان در سال ۲۰۲۴ سومین سال سلطه طالبان را پشت سر گذاشت و حوادث امنیتی مرگبار، انزوای بین‌المللی بیشتر، ادامه مهاجرت گروهی مردم به ایران و پاکستان، افزایش فقر و بیکاری، شکست طرح‌های سازمان ملل متحد برای تشکیل دولت فراگیر و مشروع و افزایش محدودیت‌ها بر زنان و دیگر شهروندانش را شاهد بود.
به رغم ادعای طالبان مبنی بر برقراری امنیت سراسری و مهار تهدید داعش خراسان در افغانستان، در سال ۲۰۲۴، ده‌ها نظامی و غیرنظامی در حملات هدفمند این گروه از جمله انفجار مین، تیراندازی، تیرباران نمازگزاران و حملات انتحاری کشته شدند.
ترور خلیل‌الرحمان حقانی به دست داعش خراسان
خلیل‌الرحمان حقانی از رهبران برجسته شبکه حقانی و از اعضای ارشد کابینه طالبان بود که وزارتخانه امور مهاجرین و عودت‌کنندگان طالبان را اداره می‌کرد. او از چهره‌های کلیدی این گروه محسوب می‌شد و در تثبیت قدرت طالبان پس از سقوط کابل در اوت ۲۰۲۱ نقش مهمی ایفا کرد. نام خلیل حقانی به دلیل ارتباط او با شبکه‌های تروریستی، در فهرست افراد تحت تعقیب سازمان ملل متحد و ایالات متحده قرار داشت و برنامه پاداش برای عدالت وزارت خارجه آمریکا، برای اطلاعاتی که به بازداشت او منجر شود، تا پنج میلیون دلار پاداش تعیین کرده بود.
خلیل‌الرحمان حقانی ۲۱ آذر ۱۴۰۳ (۱۲ دسامبر ۲۰۲۴)، در حمله‌ای انتحاری در داخل محوطه وزارت مهاجرین در کابل کشته شد. عامل این حمله یک فرد انتحاری‌کننده بود که خود را در چند قدمی خلیل حقانی منفجر کرد. مسئولیت این حمله را گروه داعش خراسان بر عهده گرفت و آن را بخشی از عملیاتش علیه طالبان اعلام کرد.
حذف خلیل حقانی به ساختار طالبان ضربه‌ای بزرگ وارد کرد، زیرا او یکی از رهبران نظامی و سیاسی کلیدی این گروه بود. بسیاری از کارشناسان این حادثه را نشان‌دهنده افزایش حملات هدفمند علیه مقام‌های ارشد طالبان و تشدید ناامنی در افغانستان دانستند.
پس از این حمله، نهادهای امنیتی طالبان، دست‌کم ۳۰ نفر از کارمندان وزارت امور مهاجرین را به ظن دست داشتن در طراحی این حمله بازداشت کردند. سراج‌الدین حقانی، برادرزاده خلیل حقانی و وزیر داخله (کشور) طالبان، هم به مدت یک هفته در زادگاهش پکتیکا در شرق افغانستان مراسم ختم و یادبود برگزار کرد و گروهی از مقام‌های طالبان و اعضای دولت پیشین افغانستان برای همدردی با خانواده حقانی در این مراسم شرکت کردند.
داعش خراسان پیش از سوءقصد به جان خلیل حقانی، در چندین حمله مرگبار دیگر هم به طالبان و غیرنظامیان در شهرهای مختلف تلفات سنگینی وارد کرده بود.
اوایل سپتامبر، مهاجم انتحاری طالبان کارمندان ارشد دادستانی کل رژیم طالبان را در کابل هدف قرار داد که در آن حمله دست‌کم ۱۶ نفر کشته شدند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
اواخر نوامبر هم اعضای داعش خراسان با حمله به یک زیارتگاه در شهرستان نهرین استان بغلان در شمال افغانستان، ۱۰ نفر را تیرباران کردند.
در سال ۲۰۲۴، حمله به اعضای طالبان در شرق افغانستان، انفجار مین در مسیر خودروهای نظامی این گروه و همچنین ترورهای هدفمند داعش خراسان ادامه یافت اما از تعداد تلفات ناشی از حمله‌ها آمار دقیقی در دست نیست.
افزایش حملات جبهه‌های مقاومت و آزادی
در سال ۲۰۲۴ حملات چریکی جبهه مقاومت ملی و جبهه آزادی افغانستان افزایش یافت. اعضای این دو جبهه در سال ۲۰۲۴ در هیچ موردی با طالبان وارد درگیری رودررو نشدند، اما در شهرهای کابل، پروان، پنجشیر، بغلان، هرات، نیمروز، قندهار، تخار، بدخشان، کاپیسا و شماری دیگر از شهرهای افغانستان با استفاده از تاکتیک «بزن دررو» حملاتی ایذایی انجام دادند. در این میان، جبهه آزادی افغانستان، با حمله به پایگاه هوایی بگرام و چند مرکز نظامی طالبان، واکنش طالبان را برانگیخت. جبهه مقاومت ملی هم با حمله به مراکز نظامی طالبان از جمله ساختمان وزارت داخله که یکشنبه گذشته انجام شد، تلفات سنگینی به طالبان وارد کرد.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، در ماه مه ۲۰۲۴ با انتشار گزارشی از وضعیت افغانستان گفت که حملات جبهه‌های مقاومت ملی و آزادی افغانستان نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. با این حال، هر دو جبهه با انتشار اطلاعیه‌هایی اعلام کردند که شمار حملات آنان به طالبان بیشتر از آن چیزی است که در گزارش دبیرکل سازمان ملل متحد بازتاب یافته است.
شکست طرح‌های سازمان ملل برای تشکیل دولت فراگیر در افغانستان
در دسامبر ۲۰۲۳، شورای امنیت سازمان ملل متحد با ۱۳ رای موافق و دو رای ممتنع (چین و روسیه)، نقشه راه پیشنهادی دبیرکل سازمان ملل برای آینده افغانستان را تصویب کرد. این نقشه راه که فریدون سینیرلی‌اوغلو، هماهنگ‌کننده ویژه سازمان ملل در امور افغانستان، تهیه کرده بود، بر ایجاد یک دولت فراگیر، احترام به حقوق بشر، به‌ویژه حقوق زنان و دختران، و مبارزه با تروریسم تاکید دارد.
در این سند همچنین تایید شد که دبیرکل سازمان ملل متحد یک فرستاده ویژه برای آغاز گفت‌وگوها میان طالبان و مخالفان برای تشکیل دولت فراگیر تعیین کند و تشکیل دولت آینده و ایجاد قانون اساسی افغانستان، زیر نظر سازمان ملل متحد انجام شود. طالبان با تمامی محتوای این سند مخالفت کردند و طرح سازمان ملل که برای اجرایی شدن تایید شورای امنیت را نیز کسب کرده بود، ناکام ماند.
در کنار این، روند دوحه که دبیرکل سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۲ برای گفت‌وگو میان طالبان و فرستادگان ویژه دولت‌های جهان برای ادامه کمک به افغانستان راه‌اندازی کرد، هم به دلیل خودداری طالبان از عمل کردن به تعهدات بین‌المللی‌شان با خطر توقف مواجه شد. رزماری دی‌کارلو، معاون دبیرکل سازمان ملل متحد، چندی پیش در نشست شورای امنیت هشدار داد که علاقه‌مندی کشورها به شرکت در نشست دوحه کم شده است و خطر متوقف شدن این روند وجود دارد.
با وجود ناکام شدن این تلاش‌های سازمان ملل متحد، یوناما و آژانس‌های امدادرسان سازمان ملل متحد در افغانستان حضور دارند و به فعالیت بشردوستانه، تعامل با طالبان و نظارت بر وضعیت حقوق بشر در این کشور ادامه می‌دهند.
ادامه انزوای بین‌المللی طالبان
در حالی که طالبان بیش از سه سال است که اداره افغانستان را در اختیار دارند، هیچ کشوری رژیم این گروه را به‌عنوان دولت رسمی افغانستان به رسمیت نشناخته است. با وجود افزایش تماس‌های طالبان با برخی کشورها از جمله روسیه، چین، امارات متحده عربی، ایران، قطر و تعدادی کشورهای دیگر، تنها رهبران چین و امارات متحده عربی استوارنامه سفرای طالبان را پذیرفته‌اند. رسانه‌های طالبان این اقدام چین و امارات متحده عربی را به مثابه به رسمیت شناختن رژیم این گروه توصیف کردند، با این حال کشورهای مذکور در مورد به رسمیت شناختن رژیم طالبان هیچ بیانیه‌ای صادر نکردند.
در یک اقدام تاریخی، چهار کشور غربی شامل استرالیا، کانادا، آلمان، و هلند تلاش‌هایی را برای محاکمه طالبان در دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) آغاز کردند. این اقدام بر اساس کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان صورت گرفت و هدف آن پاسخگو کردن طالبان بابت نقض گسترده حقوق زنان و دختران در افغانستان بود. این چهار کشور استدلال کردند که سیاست‌های زن‌ستیزانه طالبان از جمله ممنوعیت تحصیل و اشتغال زنان نقض سازمان‌یافته حقوق بشر است. این کشورها در اطلاعیه‌ای اعلام کردند که این اقدام آن‌ها نشان‌دهنده تعهد جامعه جهانی به مقابله با نقض حقوق بشر در افغانستان تحت رژیم طالبان است.
شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد و نهادهای بین‌المللی دیگر نیز بارها این رژیم را به دلیل سرکوب زنان و دختران و نقض آزادی‌های اساسی محکوم کرده‌اند، اما طالبان در واکنش به این اقدام‌ها، فرمان‌های بیشتری علیه حقوق و آزادی‌های زنان و مردان صادر کردند. مقام‌های طالبان واکنش‌های سازمان ملل و رهبران برخی دولت‌ها را «دخالت در امور داخلی افغانستان» خواندند و بر مواضع قبلی خود باقی ماندند.
ادامه نقض گسترده حقوق بشر در افغانستان به انزوای بین‌المللی بیشتر رژیم طالبان منجر شد و کشورهای غربی نه‌تنها طالبان را به رسمیت نشناختند، بلکه تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های دیپلماتیک نیز علیه این گروه اعمال کردند.
ادامه بحران بشردوستانه و افزایش فقر
سه سال پس از بازگشت طالبان به قدرت، افغانستان همچنان با یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های انسانی در جهان مواجه است.
بر اساس گزارش دفتر هماهنگ‌کننده امور بشردوستانه سازمان ملل متحد (اوچا)، در سال ۲۰۲۵ نزدیک به ۲۳ میلیون نفر در افغانستان به کمک‌های حیاتی نیاز خواهند داشت. این سازمان اعلام کرده است که برای تامین نیازهای بشردوستانه، به بودجه‌ای بالغ بر دو میلیارد و ۴۲۰ میلیون دلار نیاز دارد. بیش از نیمی از جمعیت افغانستان با مشکلات جدی از جمله ناامنی غذایی، بیکاری گسترده و فروپاشی خدمات درمانی مواجه‌اند. آمارها نشان می‌دهد ۲۱ میلیون نفر به آب و خدمات بهداشتی کافی دسترسی ندارند و حدود ۱۵ میلیون نفر در وضعیت ناامنی غذایی شدید قرار دارند. زنان و کودکان از جمله آسیب‌پذیرترین گروه‌ها هستند که بیشترین فشار را متحمل می‌شوند.
با وجود ارسال میلیاردها دلار کمک بین‌المللی، فساد گسترده و دسترسی طالبان به این کمک‌ها از طریق مصادره یا وضع مالیات غیرقانونی، اثربخشی این کمک‌ها را کاهش داده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد طالبان از کمک‌های بشردوستانه برای تقویت پایگاه‌های سیاسی و نظامی خود استفاده و روند امدادرسانی را به نفع حامیانشان هدایت کرده‌اند. این وضعیت، همراه با محدودیت‌های گسترده طالبان، چشم‌انداز بهبود شرایط را دشوار کرده است و نیاز به اقدام‌های هماهنگ و شفافیت در توزیع کمک‌ها بیش از پیش احساس می‌شود.
