داده‌های موجود نشان می‌دهد نگهداری و خریدوفروش گونه‌های مختلف حیات وحش در ایران طی سال‌های اخیر به‌شکل فزاینده‌ای رواج یافته است. گونه‌های جانوری هدف‌گرفته‌شده در این فرایند از طیف‌های مختلفی‌اند؛ از انواع پرندگان گرفته تا حیوانات وحشی مانند شیر و پلنگ که به اسارت سودجویان در می‌آیند یا با قیمت‌های نجومی خریدوفروش می‌شوند. فقدان نظارت اصولی بر وضعیت حیات وحش در ایران حالا دیگر کار را به جایی رسانده است که سوداگران به‌راحتی در فضای مجازی و پلتفرم‌های خریدو‌فروش اینترنتی آگهی‌های فروش انواع حیوانات را منتشر می‌کنند.

البته درباره این پدیده آمار روشنی در دست نیست، اما شواهد نشان می‌دهد که انواع و اقسام حیوانات وحشی در فضاهای مجازی یا بازارهای غیرمجاز تحت عنوان «حیوانات خانگی» عرضه می‌شوند. طبق اعلام شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، توله شیر، مار پیتون، سمندر، سنجاب ایرانی، میمون رزوس، انواع پرنده مانند شاهین، بحری، هوبره و بالابان، انواع شاهین، انواع بی‌مهرگان و انواع خزندگان مانند لاک پشت‌های بومی و غیربومی، انواع مارها و ایگواناها جزو بیشترین گونه‌های وحشی‌اند که به صورت غیرقانونی خریدوفروش و نگهداری می‌شوند.

فعالان حیات وحش می‌گویند تداوم این روند ممکن است به انقراض گونه‌های در معرض خطر منجر شود؛ زیرا آن‌طور که رئیس سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده است، بررسی‌ها نشان می‌دهد که ۲۵ درصد از گونه‌های آگهی‌شده برای فروش، در فهرست کنوانسیون بین‌المللی تجارت گونه‌های جانوری و گیاهی وحشی در حال انقراض (سایتیس) به عنوان گونه‌های ممنوعه در تجارت بین‌المللی مشخص شده‌اند.

شینا انصاری در یادداشتی در خبرگزاری دولتی ایرنا نوشت: «قاچاق گونه‌های حیات وحش به یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای تنوع زیستی ایران بدل شده و تبلیغات در فضای مجازی با افزایش تقاضا و به‌دنبال آن افزایش عرضه و ترغیب مردم به نگهداری حیوانات وحشی در منازل، این پدیده ناصواب را ترویج کرده است.»

حال‌ آنکه طبق قوانین جمهوری اسلامی،  فروش همه گونه‌های حیات وحش غیرقانونی و نگهداری، خریدوفروش، جابه‌جایی و نگهداری حیوانات وحشی و اجزای بدن مرده آن‌ها مانند لاشه تاکسیدرمی‌شده، شاخ، گوشت، پوست، سم و پنجه آن‌ها هم غیرمجاز است. با این حال، ضعف نظارت قانون و ناتوانی سازمان‌های متولی باعث شده است که این پدیده روزبه‌روز بیشتر شود.  

بر اساس نتایج بررسی مراکز پژوهشی همچون مرکز پژوهش‌های مجلس، مهم‌ترین دلایل قاچاق حیات وحش در ایران عبارت‌اند از نیاز مالی، بیکاری، سرگرمی و لذت‌جویی، اظهار تفاخر و تمکن مالی، دلالی حیوانات زنده و محصولات حیات وحش، باورهای خرافی و ناآگاهی از عواقب قاچاق حیات وحش.

غلامرضا ابدالی، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست، روز یکشنبه، شانزدهم دی‌ماه در یک برنامه رادیویی، گفت که در خریدوفروش پرندگان مهاجر پای سودهای کلان در میان است و این روند جز با همکاری مردم قابل‌توقف نیست.

به‌تازگی ویدیوهایی در فضای مجازی منتشر شد که نگهداری دو توله شیر را در منزل شخصی دو فرد نشان می‌داد. هرچند مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کردند که با دارندگان این حیوانات برخورد می‌کنند، درباره چگونگی راه یافتن گونه‌های حیات وحش مانند شیر به مجموعه‌های شخصی توضیحی ندادند.

در عین حال، فعالان حیات وحش تاکید دارند که توله شیرها و دیگر گونه‌های جانوری از باغ‌ وحش‌ها به مجموعه‌های شخصی می‌روند. عبدالرضا باقری، فعال حمایت از حقوق حیوانات، این موضوع را تایید کرد و به سایت جماران گفت: «چندین سال پیش یکسری شیر در بزرگراه پیدا شد و با پیگیری ما مشخص شد که رئیس یکی از باغ وحش‌ها این توله‌ها را فروخته است.»

 این فعال حیات وحش درباره چگونگی قاچاق پرندگان نیز گفت که بیشتر آن‌ها از کشورهای مرزی پاکستان و افغانستان وارد ایران می‌شوند، به این صورت که قاچاقچیان از شیشه نوشابه ۱.۵ لیتری برای قاچاق استفاده می‌کنند. ته بطری را می‌برنند و درش را هم باز می‌کنند. حیوان را از سمت دم داخل این شیشه‌ها کرده و با چمدان حمل می‌کنند. به گفته او، طی این روند از هر ۵۰ تا ۶۰ طوطی داخل محموله معمولا ۱۰ تا ۱۵ طوطی از بین می‌روند.  

قاچاق حیات وحش در جهان چهارمین تجارت غیرقانونی پرسود شناخته می‌شود. بر اساس گزارش‌های موجود، ایران در زمینه قاچاق حیات وحش رتبه سوم جهان را دارد.

پیش‌تر محمد درویش، استاد دانشگاه و کنشگر برجسته محیط‌ زیست، خبر داده بود که در طول چهار دهه گذشته، بیش از ۹۰ درصد حیات‌ وحش ایران از دست رفته‌ است. به گفته او، زمانی که کلنگ سازمان حفاظت محیط‌ زیست به زمین خورد، یک میلیون و ۳۰۰ هزار آهو، گوزن، گورخر، قوچ و میش و کل و بز در ایران بود اما حالا شمار آن‌ها به کمتر از ۱۱۰ هزار رسیده است.