محققان با تجزیه و تحلیل غلظت سرب موجود در هسته‌های یخی استخراج‌شده از گرینلند به این نتیجه رسیدند که در دوران امپراطوری روم باستان میزان آلودگی سرب به حدی بالا بود که متوسط ضریب هوشی IQ رومی‌ها را بین ۲.۵ تا سه نمره کاهش داده است. این مطالعه شواهدی مبنی بر احتمال تاثیر سرب بر سقوط امپراتوری روم ارائه می‌دهد؛ موضوعی که به مدت چندین دهه محل مباحثه مورخان و کارشناسان بوده است.

این مطالعه که روز دوشنبه در «مجموعه مقالات آکادمی ملی علوم» (Proceedings of the National Academy of Sciences) منتشر شد، پرسش‌های قدیمی درباره این موضوع را که آیا آلودگی سرب در سقوط امپراتوری روم نقشی ایفا کرده است یا خیر، برجسته می‌کند.

به گزارش ان‌بی‌سی، نویسندگان این تحقیق سرب موجود در نمونه‌های یخی گرینلند را به کوره‌های ذوب نقره در روم باستان مرتبط کردند و دریافتند که میزان فوق‌العاده‌ای از آلودگی پس‌زمینه‌ای که این کوره‌ها تولید می‌کردند، بخش زیادی از اروپا را تحت تاثیر قرار می‌داده است.

پژوهشگران با استفاده از مطالعات مربوط به مواجهه با سرب در جوامع مدرن، توانستند تخمین بزنند که چه مقدار سرب وارد جریان خون رومی‌ها شده و این موضوع بر شناخت و عملکرد ذهنی آن‌ها چه تاثیری داشته است.

سرب، یک نوروتوکسین (ماده‌ای سمی یا مضر برای سیستم عصبی) قوی است که در دنیای امروز هم تهدیدی برای سلامتی عمومی به شمار می‌رود. وجود سرب در بدن به هیچ میزان ایمن نیست و حتی مقدار بسیار کم آن نیز می‌تواند اثر منفی بر سلامتی داشته باشد. قرار گرفتن در معرض این ماده سمی با مشکلات یادگیری، باروری، اختلالات روانی و افزایش خطر از دست دادن شنوایی و پیامد‌های منفی دیگر مرتبط است.

محققان می‌گویند این مطالعات اولین نمونه واضح از آلودگی صنعتی گسترده در تاریخ است. 

جو مک‌کانل، نویسنده اصلی مقاله و دانشمند آب‌و‌هوا و محیط زیست مرکز تحقیقات صحرا در رنو نوادا، گفت: «فعالیت‌های انسانی یا صنعتی در دو هزار سال قبل، سلامتی انسان را در مقیاس قاره‌ای تحت تاثیر قرار می‌داد. آلودگی سرب در دوران روم باستان اولین نمونه انکارناپذیر از تاثیر انسان بر محیط زیست است.»

ماجرای این آلودگی باستانی در یخچال‌های گرینلند مدفون شده بود.

ترکیب شیمیایی یخ در گرینلند و دیگر مناطق قطبی جهان می‌تواند سرنخ‌های کلیدی درباره محیط‌های گذشته ارائه دهد. هنگامی که برف می‌بارد، آب می‌شود و سپس فشرده و به لایه‌های یخ تبدیل می‌شود، مواد شیمیایی به دام‌افتاده در داخل آن یک نوع خط زمانی ایجاد می‌کنند. مک‌کانل گفت: «هر سال یک لایه‌ از کیک تاریخ محیط‌زیست ساخته می‌شود.»

دانشمندان با حفاری، استخراج و تجزیه تکه‌ یخ‌های استوانه‌ای می‌توانند مشخصه‌هایی مانند کیفیت دی‌اکسید کربن موجود در اتمسفر اقلیم‌های گذشته یا همان‌طور که در این مورد بررسی شد، غلظت‌ سرب را در طول زمان اندازه‌گیری کنند.

محققان با بررسی سه هسته یخی، دریافتند که غلظت‌ سرب طی حدود یک هزاره به گونه‌ای افزایش و کاهش یافته است که با رویدادهای کلیدی در تاریخ اقتصادی روم همخوانی دارد. برای مثال، سطح سرب زمانی افزایش یافت که روم کنترل اسپانیای امروزی به دست گرفت و تولید نقره در این منطقه را افزایش داد.

بیشتر سنگ‌های معدنی نقره حاوی مقدار قابل‌توجهی سرب‌اند. برای استخراج نقره، باید این سنگ‌ها را در کوره‌ ذوب کرد تا فلز از مواد زائد جدا شود. در این فرایند، سرب به‌عنوان یکی از محصولات جانبی، آزاد می‌شود. مک‌کانل می‌گوید به ازای هر اونس نقره (۳۱.۱ گرم)، حدود ۱۰ هزار اونس سرب هم تولید می‌شود. 

مک‌کانل توضیح داد که در فرایند ذوب فلزات، سرب آزادشده به ذرات گردوغبار در جو می‌چسبد. بخشی کوچک از این ذرات که با باد جابه‌جا شدند، در گرینلند رسوب کردند.

پس از آنکه پژوهشگران میزان غلظت سرب موجود در یخ‌های گرینلند را تعیین کردند، از سیستم‌های مدلسازی اقلیمی استفاده کردند تا بفهمند رومی‌ها باید چه مقدار سرب منتشر کرده باشند که آلودگی موجود در گرینلند به سطح مشاهده‌شده برسد. سپس اطلاعات امروزی درباره مواجهه با سرب را تحلیل و آثار سرب موجود در جو بر سلامتی را در دوران صلح امپراتوری روم (از سال ۲۷ پیش از میلاد تا ۱۸۰ پس از میلاد) ارزیابی کردند.

پژوهشگران دریافتند که میانگین میزان مواجهه با سرب در روم باستان حدود یک‌سوم میزان مواجهه با سرب در ایالات متحده در اواخر دهه ۱۹۷۰ بود؛ پیش از تصویب قانون هوای پاک و زمانی که استفاده از بنزین سرب‌دار در اوج بود. به گفته مک‌کانل، سطح سرب در روم باستان تقریبا دو برابر میزانی بود که امروز کودکان در آمریکا با آن مواجه‌اند. 

محققان فکر می‌‌کنند بیشترین سطح سرب در خون افرادی بود که در نزدیک‌ترین فاصله به معادن نقره در شبه‌جزیره ایبری یا اسپانیای امروزی زندگی می‌کردند، اما مک‌کانل می‌گوید که عملا هیچ‌کس در امان نبوده است. از طرفی این نتایج به تمامی عوارض سرب بر سلامتی در روم باستان نمی‌پردازد، زیرا  رومی‌ها از منابع دیگر نیز در معرض سرب قرار داشتند؛ از جمله شراب‌های شیرین‌شده در بشکه‌های سربی، لوله‌کشی‌های سربی و جام‌های نوشیدنی سربی.

از همین رو کارشناسان معتقدند که این مطالعه به دلیل اینکه تنها سرب موجود در جو را در نظر گرفته، محدود و براورد میزان آن کمتر از واقعیت است. با این حال این یافته‌ها بحث‌های موجود درباره تاثیر سرب بر سقوط روم باستان را دوباره احیا کرد.

مورخان و کارشناسان پزشکی دهه‌ها درباره نقش سرب دراین‌باره بحث کردند. در دهه ۱۹۸۰، پژوهشگران معتقد بودند که نخبگان رومی به دلیل مصرف شراب آلوده به سرب دچار نقرس و رفتارهای پیش‌بینی‌ناپذیر شده بودند. با این حال برخی دانشمندان معتقدند که سرب تنها یکی از عوامل سقوط روم بود و دلایل مختلف دیگری از جمله طاعون، مشکلات اقتصادی، تغییرات اقلیمی و شرایط دشوار زندگی در آن برهه که امید به زندگی در روم باستان را به ۲۵ تا ۳۰ سال رسانده بود، هم در این سقوط موثر بوده‌اند.