علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، ضمن هشدار درباره پیامدهای فرونشست زمین در نقاط مختلف ایران گفت که ۲۷ اثر تاریخی ایران که در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده‌اند، در معرض فرونشست قرار دارند. تخت جمشید در استان فارس، میدان نقش جهان و مسجد جامع اصفهان، چند باغ ایرانی، گنبد سلطانیه زنجان، تعدادی از قنات‌ها و چند محدوده از شهر تاریخی یزد از جمله آن‌ها است.
داده‌های رسمی از وضعیت وخیم فرونشست زمین در نقاط مختلف ایران حکایت دارد؛ به طوری که از خانه‌های مسکونی گرفته تا زیرساخت‌های شهری و روستایی و بناهای تاریخی در معرض خطرهای ناشی از این پدیده قرار دارند.
طبق گزارش‌های موجود، در حال حاضر ۳۰ استان از ۳۱ استان و به طور مشخص، ۲۵۶ شهر از ۴۲۹ شهر ایران با پدیده فرونشست مواجه‌اند و تنها استان گیلان با این پدیده مواجه نشده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
اکنون حدود ۱۱ درصد مساحت ایران تحت تاثیر فرونشست است و نزدیک ۳۹ میلیون نفر از جمعیت ایران در مناطق مختلف با خطرهای ناشی از این پدیده مواجه‌اند. در این میان، هشت شهرستان شامل کرمان، رفسنجان و سیرجان در استان کرمان، مرودشت در استان فارس، نیشابور در استان خراسان رضوی، بوئین‌زهرا در استان قزوین و گنبدکاووس و آق‌‌قلا در استان گلستان وسعت فرونشست به بیش از یک‌هزار کیلومترمربع رسیده است.
به گفته علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، در حال حاضر خطر پدیده فرونشست در استان اصفهان که ۲۵ شهر آن در پهنه‌های فرونشستی واقع شده‌اند، بیشتر از سایر نقاط ایران است و بعد از آن، استان‌های خراسان رضوی، فارس، کرمان و تهران جزو مناطقی‌اند که سازه‌ها و زیرساخت‌های موجود در آن‌ها در خطر آسیب‌های ناشی از فرونشست زمین قرار دارند.
بیت‌اللهی به سایت دیده‌بان ایران گفت که سکونتگاه‌های انسانی در محیط‌های شهری مهم‌ترین کانون خطرهای ناشی از فرونشست تلقی می‌شوند، اما بعد از مناطق شهری، شریان‌های حیاتی مانند خطوط راه‌آهن، جاده‌ها، خط لوله‌های انتقال نفت، گاز و برق نیز در معرض آسیب‌های ناشی از فرونشست زمین قرار دارند؛ زیرا بر اثر تلاقی با پهنه‌های فرونشستی ازهم‌گسیخته می‌شوند.
فرونشست زمین که در نتیجه استفاده بی‌رویه از منابع زیرزمینی حادث می‌شود، آثار و محوطه‌های تاریخی ایران را نیز هدف قرار داده و به تعداد قابل‌توجهی از آن‌ها آسیب وارد کرده است. برای مثال می‌توان ترک‌های ایجاد‌شده در حریم نقش رستم در استان فارس و آثار تاریخی اصفهان را مثال زد.
بیت‌اللهی با بیان اینکه فرونشست زمین ۲۷ اثر جهانی ایران را تهدید می‌کند، با استناد به پیمایش‌های کارشناسی گفت که میدان نقش جهان اصفهان، تخت جمشید و نقش رستم در استان فارس و بسیاری از آثار باستانی ثبت‌شده جهانی در ایران بر اثر فرونشست زمین آسیب دیده‌اند.
او در ادامه به پیامدهای جبران‌ناپذیر آسیب فرونشست به آثار تاریخی هشدار داد و افزود: «با توجه به اینکه آثار تاریخی اساسا غیرقابل نوسازی‌اند و ارزش آن‌ها به قدمتشان است و به هیچ وجه نمی‌توان با اعداد و ارقام ریالی، روی آن‌ها ارزش‌گذاری کرد، آسیب دیدن آن‌هابر اثر پدیده فرونشست نسبت به دیگر سازه‌ها اهمیت بیشتری دارد.»
طبق گزارش‌های زمین‌شناسی و پایش‌های منطقه‌ای، پدیده فرونشست زمین به‌طور فزاینده‌ای آثار تاریخی اصفهان را تهدید می‌کند؛ به طوری که از مسجد شاه در قلب میدان نقش‌جهان گرفته تا پل خواجو روی زاینده‌رود در معرض نابودی و تخریب قرار گرفته‌اند. تصاویری که از شکاف‌ها و ترک‌های ناشی از فرونشست زمین در پل‌های زاینده‌رود، مساجد، حمام‌ها و دیگر بناهای تاریخی منتشر می‌شود، از وضعیت بحرانی در اصفهان حکایت دارد.
نقش رستم هم به دلیل وضعیت دشت مرودشت استان فارس و نزدیک شدن شکاف‌های فرونشست زمین وخیم اعلام شده است. فعالان میراث فرهنگی هشدار داده‌اند در میان آثار تاریخی این منطقه بیش از همه کعبه زرتشت در خطر است. احداث چاه‌های عمیق و برداشت آب‌های زیرزمینی در حریم این آثار باستانی چندین هزار ساله هم آن‌ها را در معرض نابودی قرار داده است.
تازه‌ترین گزارش سازمان حفاظت محیط‌زیست نشان می‌دهد که ۳۸۰ شهر و ۹ هزار و ۲۰۰ روستا در ایران در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارند. همچنین از مساحت ۳۱ هزار هکتاری بافت‌های تاریخی شهری نزدیک به ۵۲ درصد آن در پهنه‌های فرونشستی واقع شده‌اند که این وسعت از نظر «در معرض قرارگیری» قابل‌ملاحظه است.
ایران ۲۸ پرونده ثبت جهانی در سازمان یونسکو دارد که برخی از آن‌ها یک محوطه یا اثر تاریخی و طبیعی و برخی مانند پرونده باغ‌ها و کاروانسراها، شامل چندین اثر تاریخی است. نگاهی به وضعیت کنونی سایت‌های ثبت جهانی ایران نشان می‌دهد که بیشتر آن‌ها با یک یا چندین تهدید مواجه‌اند.
