خانه قدیمی و تاریخی ولی‌الله پیرنیا در خیابان منوچهری تهران با رای کمیته فنی اداره کل میراث فرهنگی تهران در معرض تخریب قرار دارد.
به گزارش رسانه‌ها در ایران، مجوز تخریب این خانه با درخواست مالک خصوصی صادر شده است. این خانه متعلق به ولی‌الله پیرنیا فرزند حسن پیرنیا (مشیرالدوله) است و در محدوده حفاظتی مجاور عمارت تاریخی مشیرالدوله قرار دارد.
این خانه در سال ۱۳۹۸ جزو یکی از ۱۶ بنای تاریخی قرار گرفت که به‌عنوان بخشی از حریم حفاظتی پنج بنای ارزشمند شامل عمارت مشیرالدوله پیرنیا، خانه هرمز پیرنیا، مدرسه و کلیسای ژاندارک، مسجد هدایت و ساختمان تجاری غریب (کافه آیبتا سابق) ثبت شده بود.
تصمیم به ایجاد این محدوده حفاظتی پس از فروپاشی ساختمان پلاسکو و به قصد حفاظت از بافت تاریخی منطقه ۱۲ تهران، به‌ویژه خیابان منوچهری، اتخاذ شد.
براساس این تصمیم، علی‌اصغر مونسان، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور، در تاریخ ۲۴ مرداد ۱۳۹۸ با صدور ابلاغیه‌ای به تمام دستگاه‌های مربوطه، هرگونه تخریب و نوسازی این ۱۶ ساختمان را ممنوع اعلام کرد.
پیش از این، در تاریخ ۱۸ خرداد ۱۳۹۴، اداره کل میراث فرهنگی استان تهران در پاسخ به استعلام شهرداری منطقه ۱۲، اعلام کرده بود تخریب و نوسازی خانه ولی‌الله پیرنیا ممنوع است. با این حال، مالک فعلی، وحید عبداللهی، درخواست تجدیدنظر کرده است که به نظر می‌رسد با هدف لغو مصوبه سال ۱۳۹۴ صورت گرفته باشد.
حکم دیوان عالی در ابطال این مصوبه به استناد بند ۳ دستورالعمل تعیین آثار واجد ارزش فرهنگی و تاریخی، تاکید می‌کند که ادارات کل استانی باید شناسایی ابتدایی این بنا را انجام دهند و سپس برای تصمیم‌گیری نهایی به معاونت میراث فرهنگی کشور ارجاع شود.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
فعالان میراث فرهنگی معتقدند این حکم نشان‌دهنده بی‌اطلاعی قاضی دیوان از مصوبه سال ۱۳۹۸ است که این ملک را نیز در زمره بناهای دارای حفاظت ثبت کرده بود. احتمالا در روند دادگاه تجدیدنظر، اداره کل میراث فرهنگی استان تهران و معاونت‌های میراث فرهنگی و حقوقی از ارائه نقشه محدوده حفاظتی سال ۱۳۹۸ آگاهانه خودداری کرده‌اند.
موضوع مشکوک دیگر مربوط به نامه‌ای است که پرهام جانفشان، مدیرکل سابق اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، در تاریخ ۳ آبان ۱۴۰۳ خطاب به شهرداری منطقه ۱۲ ارسال کرده است.
در این نامه، با استناد به حکم دیوان عالی، تخریب و نوسازی بنا بلامانع اعلام شده است، به‌شرط استفاده از مصالح مشابه بناهای مجاور، حفظ کاربری مسکونی، رعایت حداکثر ارتفاع ۱۲ متری، حفظ فاصله سه متری با عمارت‌های تاریخی مجاور و استفاده از آجر قزاقی مشابه دیگر بناهای تاریخی منطقه.
گزارش‌های فعالان میراث فرهنگی تهران حاکی از آن است که مالک خصوصی این ملک در حال حاضر روند اخذ پروانه ساختمانی و آغاز عملیات تخریب و نوسازی از شهرداری منطقه ۱۲ را پیگیری می‌کند. این نگرانی وجود دارد که در سکوت نهادهای مرتبط این بنا نیز همانند بسیاری از بناهای تاریخی دیگر تهران، ناگهانی و شبانه تخریب شود.
اهمیت تاریخی خانه ولی‌الله پیرنیا
اهمیت خانه تاریخی پیرنیا تنها به قرار داشتن آن در محدوده حفاظتی عمارت مشیرالدوله محدود نیست، بلکه به دلیل مالکیت ولی‌الله پیرنیا، فرزند حسن پیرنیا مشیرالدوله، ارزش تاریخی بیشتری پیدا می‌کند. بناهای متعلق به فرزندان حسن پیرنیا در این منطقه بخشی از حافظه تاریخی و فرهنگی تهران را تشکیل می‌دهند.
این امر در گذشته مانع از تخریب خانه هرمز پیرنیا، فرزند دیگر حسن مشیرالدوله، شده بود. حسن پیرنیا که در دوران احمدشاه قاجار نخست‌وزیر ایران بود، علاوه بر تالیف کتاب «تاریخ ایران»، بنیان‌گذار مدرسه علوم سیاسی و از پایه‌گذاران آیین دادرسی کیفری و مدنی ایران به شمار می‌رود.
پدر او نصرالله خان مشیرالدوله نیز یکی از چهره‌های تاثیرگذار سیاسی ایران بود که در دوران مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه سمت‌هایی همچون وزیر امور خارجه و صدراعظمی را برعهده داشت. نقش وی در ماجرای تحصن مشروطه‌خواهان در سفارت انگلستان از وقایع مهم تاریخ معاصر ایران به شمار می‌آید.
خطر تخریب و آسیب به بافت تاریخی منطقه
یکی از نگرانی‌های فعالان میراث فرهنگی این است که تخریب خانه ولی‌الله پیرنیا به بناهای تاریخی مجاور نیز آسیب برساند. کوچه ژاندارک، که این ملک در آن واقع شده است، شامل مجموعه‌ای از بناهای ارزشمند تاریخی است که تخریب هر بنای آن و ساخت بنایی جدید در این محدوده هویت بصری منطقه را خدشه‌دار می‌کند.
تجربه‌های گذشته نیز نگرانی‌ها را تشدید کرده است. احداث یک مجتمع تجاری در بخش جنوبی بنای مشیرالدوله باعث آسیب جدی به هویت تاریخی منطقه شد و در عمل این بنای تاریخی را از سمت خیابان منوچهری و تقاطع لاله‌زار محصور کرد. همچنین گودبرداری غیراصولی برای احداث این مجتمع به ترک خوردن دیوارها و سقف عمارت مشیرالدوله منجر شد.
هم‌زمان عمارت مشیرالدوله، که محل نگارش نخستین قانون مدون حقوق بین‌الملل به زبان فارسی و فرمان مشروطیت بود، پس از سال‌ها متروکه بودن سرانجام مرمت شد و در اختیار پژوهشکده طب اسلامی قرار گرفت. با این حال، دسترسی عمومی به این بنای تاریخی محدود است.
از این بنا در فیلم‌ها و سریال‌های تاریخی مشهوری مانند «هزار دستان» و «شطرنج باد» استفاده شده است. ولی‌الله پیرنیا و سایر ورثه سال‌ها پس از درگذشت حسن پیرنیا این بنا را به وزارت بهداشت و بیمارستان فرح پهلوی واگذار کردند. با این حال، مطابق اسناد موجود، سند این عمارت به نام پژوهشگاه علوم انسانی ثبت شده است.
تخریب این بنا به دلیل فرسودگی ساختمان‌های مجاور یکی از باارزش‌ترین محدوده‌های تاریخی تهران را با خطر نابودی هویت تاریخی و فرهنگی مواجه می‌کند. این روند در سه سال گذشته و با مدیریت زاکانی، شهردار فعلی تهران، بارها به تخریب بخش‌هایی از بافت تاریخی پایتخت ایران منجر شده است.
