وزارت مهاجرین افغانستان اعلام آمادگی کرد که در صورت نهایی شدن توافق صلح، ظرف پنج سال، پنج میلیون مهاجر افغان را دوباره بپذیرد. این موضوع در نشستی مطرح شد که با حضور وزیر مهاجرین دولت افغانستان و نهاد‌های همکار در این عرصه، در دفتر معاونت سازمان ملل متحد (یوناما) برگزار شده بود. وزیر مهاجرین دولت افغانستان همچنین گفته است بر اساس پیش‌بینی‌های آنان در صورتی که صلح در افغانستان نهادینه شود، ظرف پنج سال پنج میلیون مهاجر افغان که اکثریت در دو کشور ایران و پاکستان ساکن هستند، به افغانستان بازخواهند گشت. دولت افغانستان با همکاری نهاد‌های کمک‌رسان مانند دفتر سازمان ملل متحد در امور مهاجرت، برای پذیرش این حجم از مهاجران آماده خواهد شد.

وزیر مهاجرت افغانستان می‌گوید این موضوع به دو حالت می‌تواند پیش بیاید. یکی این که در صورت آتش‌بس و برقراری صلح، پنج میلیون مهاجر به افغانستان بازخواهند گشت، که دولت در این رابطه تدابیر لازم خواهد اندیشید. در صورتی که صلح برقرار نشود نیز، سالانه حدود ۵۰۰ هزار مهاجر افغان به کشور برمی‌گردند، که برای این حجم مهاجران هم تدابیر لازم نیاز است. وزارت مهاجرت افغانستان از همین حالا ثبت نام مهاجرانی را که مستحق اخذ زمین هستند، آغاز کرده است. در حال حاضر این روند در شهر‌های کابل و هرات اجرا می‌شود و در آینده ۱۳ استان دیگر نیز به آن خواهند پیوست.

مسلماخواست مهاجران افغان، با توجه به جنگ خونین و طولانی افغانستان، این است که هرگز پا به این کشور نگذارند. ممکن است در کشور‌های همسایه کار کم باشد، اما در کشور خود شان بیکاری بیداد می‌کند و مرگ هم به طور دائم در کمین مردمان نشسته است.

مهم ترین پرسش این است که آیا مهاجران در کشور‌های همسایه حاضر خواهند بود دوباره به کشورشان برگردند؟

اگر این سئوال ۲۰ سال پیش از مهاجران پرسیده می‌شد، پاسخ بیشتر آنان، یک "نه" قاطع بود، زیرا امکانات رفاهی در کشور‌های همسایه بسیار بهتر از افغانستان بود.

اما در حال حاضر و با توجه به وضعیت اقتصادی و سیاسی کشور‌های همسایه، انتظار زندگی باکیفیت و به دور از مشکلات اجتماع، اقتصادی و سیاسی، قابل تصور نیست. کشوری مثل ایران، که بیشتر مهاجران افغان برای سالیان دراز در آن بوده‌اند، در بدترین وضعیت سیاسی و اقتصادی به سر می‌برد. تورم در این کشور به مرحله بحرانی رسیده و از همه مهم‌تر کمبود مواد اولیه زندگی برای این مهاجران به شدت احساس می‌شود. افغان‌ها در ایران بیمه درمانی، بیمه کار و بیمه خدمات اجتماعی ندارند و حتی مجبور هستند برای مراجعه به پزشک، دو تا سه برابر یک ایرانی هزینه بپردازند.

در کشور پاکستان هم که تعداد مهاجران افغان بیش از حد است، وضعیت از ایران بهتر نیست. در آنجا علاوه بر این که از لحاظ اقتصادی در مضیقه قرار دارند، وضعیت امنیتی پاکستان هم مناسب نیست. پلیس پاکستان به طور مداوم مزاحم افغان‌های مهاجر است. بسیار پیش می‌آید که کارگاه‌های تولیدی افغان‌ها در پاکستان آتش زده می‌شود. در این دو کشور کمتر افغانی را می‌توان یافت که اقامت یا شهروندی این کشور‌ها را مطابق قوانین مهاجرت به دست آورده باشند. به طور معمول جوان‌های افغان به جست‌وجوی کار و اشتغال به ایران می‌روند، ولی در حال حاضر اشتغال در ایران به سود افغان‌ها نیست. بیشترین حقوقی که یک افغان می‌تواند در ایران به دست بیاورد از سه میلیون تومان تجاوز نمی‌کند. سه میلیون تومان معادل هجده هزار افغانی می‌شود که در افغانستان با کمی‌ سعی و تلاش به دست می‌آید. جوانی که برای کارگری و پس‌انداز به ایران رفته، از این سه میلیون تومان چه مقدار صرف زندگی خودش کند، چه مقدار به خانواده‌اش برساند و چه مقدار را می‌تواند برای آینده پس‌انداز کند؟

به همین دلیل در حال حاضر مهاجران افغان تمایل دارند زودتر به افغانستان برگردند؛ البته به شرط این که آرامش نسبی در کشور حکمفرما باشد.

مهاجران افغان یک بار تجربه حضور دوباره در افغانستان را به دست آوردند. در سال ۱۳۷۱ مهاجران به گمان این که حکومت اسلامی‌ روی کار آمده و افغانستان روی آرامش را خواهد دید، به صورت گروهی به افغانستان سرازیر شدند. اما این هجوم سیل‌آسا برای بسیاری، جز پشیمانی به بار نیاورد. گروه‌ها و دسته‌های جهادی به شدت به جان هم افتادند و مردم عادی هیزم این آتش شدند. در نتیجه دوباره سیلی عظیم‌تر از گذشته به سوی مرز‌های افغانستان حرکت کرد و یک بار دیگر مردم دردمند افغانستان مجبور به مهاجرت شدند، مهاجرتی که روشن نیست تا کی ادامه دارد.