تداوم بحران جنگ در شمال سوریه که از یک سو میان ترکیه و کردها ادامه داشته و از سوی دیگر ترکیه و متحدانش علیه رژیم اسد، نیروهای حزب الله و شبه نظامیان وابسته به ایران درگیر نبرد می باشند، مردم سوریه را به شدت آسیب پذیر کرده و بافت اجتماعی این کشور را دچار چالش کرده است.

نخست به دنبال پیشروی ارتش ترکیه و شبه نظامیان وفادار به آنکارا، ده ها هزار نفر از شهروندان کرد، سنی های عرب و مسیحیان وادار به ترک مناطق مرزی در شمال شرقی شده و به مناطق داخلی کشور سرازیر شدند، اما اکنون همین سناریو در غرب سوریه در حال اجرا شدن است. نیروهای رژیم سوریه با حمایت هواپیماهای روسی و پشتیبانی نیروهای ایرانی هزاران شهروند سوری که در قلمرو کشورشان در منطقه ادلب پناهنده شده اند را وادار به ترک این منطقه می کنند. در این میان، ساکنان استان ادلب با دو خطر روز افزون رو به رو هستند، از سمت جنوب نیروهای رژیم اسد آن ها را زیر فشار قرار می دهند و از جانب شمال، شبه نظامیان وابسته به ترکیه که از مدت ها بدین سو، کنترل ادلب را با حمایت نیروهای ترکیه در دست دارند، عرصه زندگی را بر این بینوایان تنگ تر می کنند. افزون بر آن که آنکارا سعی دارد هزاران تن از پناهندگان سوری را از ترکیه به سوریه انتقال داده و آن ها را  در استان ادلب و مناطق مجاور آن جابجا کند.

در واقع، بخش بزرگی از ملت سوریه با یک فاجعه بی سابقه انسانی رو به رو است، این افراد از یک سو نگرانی از نیروی های نظامی کشور خود دارند و از سوی دیگر با خطر شبه نظامیان وابسته به ترکیه تهدید می شوند و در حال حاضر، هیچ راهی برای بیرون رفت از این بست سراغ ندارند.

محور ایران سعی در وادار کردن این گروه های بشری به سوی ترکیه دارد تا زمینه ای تغییر جمعیت شناختی در این مناطق به سود ایران، رژیم اسد و گروه های شیعه مذهب وفادار به تهران فراهم شود. هرچند این تلاش ها به صورت آشکار نمایان نیست اما محور ایران پیوسته در تلاش و تقلا برای تغییر هویت مذهبی و قومی در بسیاری از نقاط سوریه، به ویژه در مناطق غربی و ساحلی این کشور است.

در مقابل، مقامات آنکارا به شدت مخالف راهبرد محور ایران هستند و سعی در جلوگیری از تغییر جمعیت شناختی در شمال سوریه دارند، زیرا این امر می تواند توازن موجود میان ترکیه و کردها را برهم زند و جابجایی عرب های سوری در شمال، چالش دیگری را به وجود آورد که منجر به تشدید درگیری در این مناطق شود. اما اردوغان قصد دارد پناهندگان سوری را از ترکیه به شمال سوریه انتقال دهد تا زمینه جابجا کردن کردها در عفرین فراهم شود و تردیدی نیست که عملی شدن این اقدام، عامل عمده ای برای آغاز درگیری میان کردها و اعراب خواهد بود.

ترکیه و ایران هر دو در تلاش برای برهم زدن بافت اجتماعی در شمال سوریه هستند و شکی نیست که هر یک از آن ها، این راهبرد را با در نظر داشت منافع خود دنبال می کند، اما در این میان، کردها، عرب های سنی مذهب و سایر اقلیت های ساکن این منطقه متحمل آوارگی و دشواری می شوند.

البته تداوم وضعیت کنونی، این فاجعه انسانی را هر روز گسترده تر می کند و یگانه راه بیرون رفت از این بن بست، رسیدن به توافق آتش بس میان گروه های درگیر در این پهنه است تا زمینه گفت و گو برای رسیدن به یک راه حل سیاسی میان جناح های سوری درگیر در بحران ادلب، در خارج از کشور فراهم شود و این پیشنهاد، همان راهبردی است که واشنگتن و کشورهای اروپایی در گذشته آن را برای پایان دادن به بحران جنگ در ادلب مطرح کرده بودند.

با این حال، سرعت تحولات بحران جنگ در ادلب، مستلزم اقدام فوری برای متوقف کردن فاجعه در این منطقه است، بنده در سال گذشته پیشنهادی را به دولت و کنگره آمریکا ارائه کردم که بر اساس آن بایستی اقدام به ایجاد یک منطقه امن در شمال سوریه شود تا ترک ها را از کردها جدا کند و در نتیجه، زمینه برقراری صلح در سراسر نوار مرز میان ترکیه و سوریه فراهم شود. با آن که دولت آمریکا در صدد اجرای این پیشنهاد شد و گفت و گو ها را با اردوغان آغاز کرد، اما حوادث واپسین که باعث پیشرفت نیروهای ترکیه و عقب نشینی نیروهای کرد شده و ساکنان این منطقه را به شدت آسیب پذیر کرد، اجرای این راهبرد را به تعویق انداخت، اما لازم است پیش از آن که تحولات غیر مترقبه پیش رو، بحران را از کنترل خارج کند، تلاش های لازم برای پایان دادن به بحران جنگ در ادلب آغاز شود.

چند روز پیش، راه حل دیگری را به منظور جلوگیری از تشدید بحران در ادلب، برای جامعه جهانی پیشنهاد کردم تا پیش از آن که تغییرات جمعیت شناختی تحمیلی در این منطقه بحران خیز، تبدیل به بحران دیگری شود، از خطر جنگ های آینده جلوگیری به عمل آید. البته در این پیشنهاد، شورای امنیت نقش اساسی دارد و می بایست با اقدام به صدور قطعنامه ای، خواستار توقف فوری جنگ در شهرهای ادلب و عفرین که در باتلاق اختلافات ترکیه و ایران گیر افتاده اند، شود.

بر اساس این راهبرد، بایستی تمام نیروهای درگیر در استان ادلب که شامل نیروهای ترکیه و متحدانش، نیروهای رژیم سوریه، نیروهای وابسته به ایران و متحدان آن ها می شود، استان ادلب را به صورت کل ترک کنند و هیچ گونه سلاح و جنگ افزاری در این منطقه باقی نماند. سپس سراسر این پهنه تحت کنترل نیروهای حافظ صلح سازمان ملل قرار گیرد و نیروهای بین المللی از وقوع هر گونه حمله و تنش جلوگیری کنند و این منطقه به عنوان مرز میان حوزه نفوذ ترکیه و حوزه نفوذ روسیه و ایران شناخته شود. پس از انجام این اقدام، ساکنان این منطقه که به دلیل جنگ و نا امنی به مناطق دیگر پناه برده بودند دوباره به محل سکونت شان بازگردند و تلاش های منطقه ای و بین المللی به منظور ایجاد یک طرح صلح پایدار در این منطقه بحران زا آغاز شود. افزون بر آن، ایجاب می کند همین راهبرد در شهر عفرین نیز به اجرا درآید و نیروهای ترکیه مستقر در عفرین جای خود را به نیروهای بین المللی واگذار کنند، در این حال، رژیم اسد نیز تعهد به عدم پیشروی به سوی عفرین کند. شکی نیست که پس از خروج نیروهای متخاصم و سپردن مسئولیت تأمین امنیت به نیروهای حافظ صلح بین الملل، زمینه برای ارسال کمک های بشردوستانه به آسیب دیدگان در سراسر این منطقه فراهم می شود و از وقوع فاجعه انسانی جلوگیری به عمل می آید.

به صراحت می توان گفت که این راه حل، می تواند منافع تمام طرف های متخاصم را تأمین کند طوری که دور شدن نیروهای رژیم اسد از نوار مرز با ترکیه، به سود آنکارا تمام می شود و دور شدن گروه های مسلح از نزدیکی پایگاه های روسیه، می تواند باعث آرامش خاطر مسکو شود و در این میان، شهروندان ساکن عفرین و ادلب که در حال حاضر در آوارگی به سر می برند، می توانند دو باره به خانه های خود باز گردند.

هرچند برخی تطبیق این راهبرد را عملی نمی دانند و تأکید دارند که تنش های موجود در شمال سوریه، مانع اجرای این طرح صلح می شود، اما باید گفت که در فرجام طرف های درگیر، گزینه ای دیگری پیش رو نخواهند داشت و بحران جنگ و رقابت در ادلب، راه حل نظامی ندارد و یگانه راه حل، سازش و صلح است. بنابر این، ایجاب می کند جامعه جهانی و کشورهای عربی نقش خود را به منظور کاهش خشونت ها و مهار بحران کنونی در شمال سوریه افزایش دهند و پیش از این که وضعیت ناگوار کنونی به فاجعه های بیشتری منتهی شود، طرف های درگیر را متقاعد به عقب نشینی و پذیرش صلح کنند.

https://www.independentarabia.com