محمد رسول‌اف، کارگردانی که مجبور بود آخرین فیلمش را به صورت پنهانی و بی‌پروانه بسازد، با همان فیلم به یکی از بزرگ‌ترین افتخارات سینمای جهان رسید. رسول‌اف خود ممنوع‌الخروج است و نتوانست برای نمایش فیلمش به جشنواره برلین سفر کند، اما «شیطان وجود ندارد»، فیلم دو ساعت و نیمه‌ی او که در شکل چهار اپیزود داستانی و با موضوع اعدام ساخته شده، شب گذشته فاتح خرس طلای جشنواره برلین شد.
طبیعی است که شرایط دشوار ساخت و زیست رسول‌اف بیش از هر موضوع دیگری مورد توجه رسانه‌ها قرار بگیرند، اما برای این نگارنده بهترین نکته در مورد «شیطان وجود ندارد» دقیقا این است که می‌توان به آن از زاویه سینمایی نگاه کرد، تمام مشکلات رسول‌اف را از خاطر برد و همچنان فیلم را دوست داشت. این کارگردان را باید مثل جعفر پناهی متعلق به آن چیزی دانست که بهترین اسم برای آن شاید «سینمای زیرزمینی» باشد، یعنی سینمایی که باید دور از چشم مقامات دولتی ساخته شود و فیلمش را مخفیانه به جشنواره‌هایی مثل برلین برساند. اما با دیدن «شیطان وجود ندارد» تصویر هر نوع فضایی به دست می‌دهد مگر فضای زیرزمینی پراختناق. در چهار اپیزود داستانی فیلم که در فضاهایی کاملا مختلف می‌گذرند رسول‌اف نشان داده که می‌تواند موقعیت‌های کاملا متفاوتی را به تصویر بکشد: از زندگی طبقه متوسطی در تهران که با فیلم‌های اصغر فرهادی دیگر برای جهانیان آشنا است؛ تا صحنه‌های تعقیب و گریز پلیسی؛ و صحنه‌های زیبای بصری در دل جنگل‌های شمال ایران. رمانتیسیسم انقلابی هم یکی از تم‌های این فیلم کارگردانی است که با این فیلم مثل همیشه شورشی است، اما نسبت به فیلم قبلی‌اش «لرد» هم طغیان‌گرتر است و هم پخته‌تر.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
رسول‌اف چند روز قبل در بیانیه‌ای از عدم حضور خود در برلین ابراز تاسف کرده بود و گفته بود همین که او اجازه سفر ندارد «ماهیت استبدادی حکومت ایران» را نشان می‌دهد.
خرس طلا را به جای او، دخترش، باران رسول‌اف، دریافت کرد که بازیگر اپیزود چهارم فیلم هم هست؛ اپیزودی که داستانش پر از چالش اخلاقی بین دختر با پدرش در فیلم است و احتمالا به نوعی بازتاب‌دهنده تصمیمات سخت اخلاقی‌ای است که کارگردان در سال‌های گذشته مجبور به گرفتن‌شان بوده است. بارانِ جوان از جلوه‌های فیلم است و خیلی‌هایمان حالا امیدواریم به کار بازیگری ادامه دهد. او هنگام دریافت جایزه به جای پدرش از خوشحالی بسیار خود گفت و اما از ناراحتی نبود پدرش: «این جایزه برای او است.»
نمایش فیلم رسول‌اف در جشنواره برلین چندین بار با تشویق وسیع حضار روبرو شد. جایزه گرفتن نهایی فیلم نیز با تشویق ایستاده حضار. کاوه فرنام، تهیه‌کننده فیلم، از شاخص‌ترین نماینده‌های آن در برلین است. او با اشاره به صندلی خالی‌ای که در نشست خبری برای رسول‌اف تدارک دیده شده بود، گفت: «اما او همین الان همین‌جا با ما است…. هیچ دیواری در جهان نیست که بتواند جلوی تخیل ما را بگیرد.»
رسول‌اف دو سال پیش در جشنواره کن، که معتبرترین رویداد سینمایی جهان است، جایزه بهترین فیلم بخش «نوعی نگاه» را بخاطر «لرد» دریافت کرده بود. با این موفقیت کنونی او حالا به یکی از پرافتخارترین کارگردانان تاریخ سینمای ایران بدل می‌شود.
این دومین بار در پنج سال است که خرس طلای برلین به کارگردانی ایرانی می‌رسد که مجبور شده فیلمش را مخفیانه بسازد. نوبت قبلی در سال ۲۰۱۵ بود که جعفر پناهی این جایزه را با «تاکسی تهران» برد، فیلمی که به نظر نگارنده البته اصلا در این حد و اندازه‌ها نبود گرچه بین برخی مخاطبین اروپایی به دلیل سادگی اغواگر خود هم که شده پرطرفدار بود.
جشنواره برلین از مهمترین سکوهای پرتاب کارگردانان ایرانی در دهه اخیر بوده است. اصغر فرهادی در سال ۲۰۱۱ جایزه خرس طلای برلین را با «جدایی نادر از سیمین» برد تا سپس شاهد موفقیت خیره‌کننده آن فیلم و تبدیل شدن فرهادی به یکی از مشهورترین کارگردانان نسل خودش در سطح جهان باشیم.
سایر برنده‌ها
نایب قهرمان شب جایزه‌ها فیلم آمریکایی «هرگز، به ندرت، گاهی، هیچ‌وقت» ساخته الیزا هیتمن بود که به موضوع سقط جنین می‌پردازد. این فیلم خرس نقره‌ای موسوم به «جایزه بزرگ هیات داوران» را دریافت کرد. جرمی آیرونز، رئیس امسال هیات داوران، در ابتدای جشنواره مجبور شده بود در مورد بعضی گفته‌های جنجالی خود راجع به حقوق زنان و سقط جنین پاسخ دهد. فیلم خانم هیتمن روایتگر داستان دختری نوجوان است که برای عمل سقط جنین از شهر کوچک خود در ایالت پنسیلوانیای آمریکا به بزرگ‌ترین شهر آمریکا، نیویورک، می‌آید. سبک روایت خطی هیتمن و تمرکزش بر بازسازی لحظه به لحظه صحنه‌های عادی و غیرعادی زندگی قهرمان فیلم از آن فیلمی به یادماندنی و متفاوت ساخته؛ فیلمی که بر خلاف خیلی فیلم‌های سینمای مستقل آمریکا پی‌رنگ داستانی قدرتمندی نیز دارد و یکی از بهترین فیلمنامه‌های امسال. (گرچه جایزه بهترین فیلمنامه به یک فیلم غریب ایتالیایی به نام «قصه‌های بد» رسید.)
خرس نقره بهترین کارگردان به کارگردان کره‌ای، هونگ سانگ سو، بخاطر «زنی که می‌دود» رسید و جایزه بهترین مستند به فیلم «اشعه‌خورده» از ریتی پان، کارگردان کامبوجی؛ «اشعه‌خورده» بیش از این‌که مستند باشد مونتاژ شاعرانه فیلم و عکس است، چیزی شبیه فیلم‌های اخیر ژان لوک گدار.
از دیگر فیلم‌های امسال جشنواره که خیلی در مورد آن صحبت می‌شود «اوندینه»آخرین ساخته کریستین پتزولد، کارگردان ۵۹ ساله آلمانی است. پائولا بیر، بازیگر ۲۵ ساله آلمانی، بخاطر این فیلم خرس نقره بهترین بازیگر زن را دریافت کرد. خرس نقره بهترین بازیگر مرد نیز به الیو جرمانو، بازیگر ۳۹ ساله ایتالیایی، بخاطر فیلم «پنهان» رسید. او در این فیلم زندگی آنتونیو لیگائوبه، نقاش ایتالیایی قرن بیستم را به تصویر کشیده که به زندگی تنها و پر از بغرنجی‌های روانی خود معروف است. اکران فیلم در ایتالیا قرار بود هم‌زمان با جشنواره صورت بگیرد اما به علت شیوع ویروس کرونا فعلا به تاخیر افتاده است.
