قریب سه ماه پیش بود که اعتراضات مردم عراق به یکی از خواسته‌های اولیه آن‌ها رسید:‌ کنار رفتن عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر مورد حمایت ایران، که در ماه دسامبر استعفا داد. کنار رفتن دولت ناکارآمد و پایان دخالت ایران را می‌توان دو خواسته اصلی معترضان در عراق و لبنان دانست. در هر دو کشور اما پس از کنار رفتن رئيس دولت، فردی جای او آمد که کم و بیش راه سابق را ادامه داد: حسن دیاب در لبنان و توفیق علاوی در عراق. این دومی البته هرگز به نخست‌وزیری نرسید. او توسط رئیس ‌جمهوری، برهام صالح، مامور تشکیل دولت شد، اما نارضایتی مردم و ادامه اعتراضات باعث شد نتواند به آرای کافی در مجلس عراق برسد.

عراق هم مثل لبنان نظامی سیاسی دارد که بر بنیان قومی-مذهبی سازمان یافته است و مطابق آن، نخست‌وزیر آن کشور می‌بایست از سیاستمداران شیعه باشد (رئیس مجلس، سنی و رئیس ‌جمهوری، کرد هستند). در پی رای نیاوردن علاوی، کمیته‌ای هفت نفره از احزاب شیعه تشکیل شد، اما نتوانست بر سر فردی که بتواند به صالح به عنوان نخست‌وزیر جدید پیشنهاد شود، به توافق برسد. آقای صالح حالا در حرکتی غیرقابل انتظار، خود سیاستمداری را به عنوان نخست‌وزیر جدید عراق معرفی کرده است که باب میل نیروهای نزدیک به جمهوری اسلامی ایران نیست و سابقه سال‌ها زندگی در آمریکا و همکاری با آمریکایی‌ها دارد.

عدنان الزرفی ۵۴ ساله که تا پیش از این استاندار نجف و نماینده مجلس از ائتلاف النصر به رهبری حیدر العبادی،‌ نخست‌وزیر سابق عراق، بوده است، اکنون ۳۰ روز فرصت دارد تا کابینه تشکیل دهد. در صورتی که او موفق به این کار شود، می‌توان گفت که ایران در عراق شکست خورده است و قدرت به دست فردی سپرده شده است که سابقه مخالفت جدی با نیروهای نزدیک به تهران دارد. 

نیروهای عراقی نزدیک به ایران، در اولین واکنش‌های خود به تندی با الزرفی مخالفت کردند. یکی از اعضای ارشد گروه شبه‌نظامی «عصائب اهل حق» گفت که انتصاب الزرفی «خیانت به خون شهدا، ایثارگران و مجاهدان» است. این گروه شبه‌نظامی به رهبری قیس‌الخزعلی، وابسته به فراکسیون الفتح در مجلس عراق است؛ فراکسیونی به رهبری هادی العامری که آیت‌الله خامنه‌ای و قاسم سلیمانی را رهبران معنوی خود می‌داند.

به نظر می‌رسد که امید نیروهای نزدیک به ایران، از جمله حشد‌الشعبی، انتخاب سیاستمدار دیگری به نام نعیم الهسیل بود. رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران به عربی، چند روزی بود برای آقای السهیل به عنوان چهره‌ای عشیره‌ای و بی‌طرف تبلیغ می‌کردند. سید علی الیاسری، یکی از فرماندهان حشد‌الشعبی، به خبرگزاری تسنیم گفته بود که «اغلب گروه‌های سیاسی» با السهیل «موافق هستند».‌ در نهایت اما توافق حاصل نشد، تا پای الزرفی به میدان باز شود. 

عدنان الزرفی:‌ از کوفه تا شیکاگو

نخست‌وزیر پیشنهادی، متولد و بزرگ‌شده نجف، شهر مقدس شیعیان عراق، است. او هم مثل بیشتر سیاستمداران شیعه امروز عراق، حیات سیاسی نوین خود را از سال ۲۰۰۳ آغاز کرد؛ زمانی که صدام حسین با حمله آمریکا سرنگون شد و فصلی جدید در سیاست خاورمیانه و عراق گشوده شد. اما اگر بسیاری از رهبران شیعه در پی سال‌ها تبعید در ایران به عراق بازگشتند، آقای الزرفی از آمریکا آمد و از همان اول منصوب آمریکایی‌ها بود. 

سابقه سیاسی او در احزاب شیعه عراق البته طولانی است. او مدرک لیسانس، فوق لیسانس و دکترای فقه خود را از دانشگاه کوفه عراق گرفته است و از سال ۱۹۸۳ عضو حزب الدعوه، جریان اصلی شیعیان عراق، بوده است. سه سال را در زندان مخوف ابوغریب،‌ زمانی که زندان صدام بود و نه آمریکایی‌ها، گذراند تا آن که در سال ۱۹۹۱ در جریان خیزش بزرگ شیعیان، از زندان گریخت. در جریان ۱۹۹۱ (معروف به انتفاضه شعبان) در رویدادهای نجف مشارکت داشت و چند بار هم زخمی شد. در پی شکست آن جنبش اما او نه به ایران، که به عربستان سعودی پناهنده شد و پس از سه سال حضور در اردوگاه الرفحا در آن کشور، از آمریکا پناهندگی سیاسی گرفت و عازم شیکاگو شد. الزرفی مثل بیشتر تبعیدی‌های سیاسی، مدتی به فعالیت‌های متفرقه، همچون اداره سوپرمارکتی در شیکاگو روی آورد، اما در سال ۲۰۰۱، پس از هفت سال زندگی در شیکاگو، به دیترویت، پایتخت عرب‌های آمریکا و از مهمترین مراکز فعالیت شیعیان در آمریکای شمالی، نقل مکان کرد. در سال ۲۰۰۳ که آمریکا به عراق حمله کرد، الزرفی به عنوان چهره‌ای خوش‌نام و باسابقه، از مشاوران آمریکایی‌ها شد و عضو «شورای بازسازی و توسعه عراق». پل برمر، فرمانده نظامی عراق، او را به عنوان استاندار نجف منصوب کرد. الزرفی حالا استاندار همان شهر زادگاهش شده بود که سال‌ها در آن به دست نیروهای صدام سرکوب شده بود. 

نجف در سال‌های پرتلاطم پس از رفتن صدام، صحنه جدال نیروهای مقتدی صدر و «ارتش مهدی» او با دولت مرکزی بود. الزرفی در متن آن جدال بود و بهای سنگینی برای آن پرداخت. او و اعضای خانواده‌اش بارها مورد حمله قرار گرفتند.

روزنامه «شیکاگو تریبیون» در ماه مه ۲۰۰۴ از این عراقی-شیکاگویی که حالا می‌رفت تا از بنیانگذاران دولت جدید عراق باشد، گزارشی منتشر کرد. الزرفی در آن گزارش می‌گوید: «البته که تهدیدم کرده‌اند. امنیت به دست خدا است. ما باید کارمان را انجام دهیم و از کشورمان حفاظت کنیم.»

جدال‌های استان نجف آنقدر مهم بود که رئیس ‌جمهوری وقت آمریکا، جرج دبلیو بوش پسر، در دسامبر ۲۰۰۵ در یکی از سخنرانی‌های مهم خود در آکادمی نیروی دریایی آمریکا به آن اشاره کرد. روزنامه «نیویورک تایمز» هم در گزارشی که همان روزها منتشر کرد، به الزرفی اشاره کرد، و به برادرش، حسین الزرفی، که ربوده شده بود.

در زمانی که گزارش روزنامه نیویورکی منتشر می‌شد، الزرفی در انتخابات استانی از نیروهای نزدیک به ایران شکست خورده بود و کنار رفته بود. آن نیروها دست به دستگیری خیلی از نزدیکان الزرفی زدند؛ صحنه‌ای از جدال‌های داخلی استان‌های شیعه‌نشین عراق که ظرافت‌هایش کمتر در گزارش‌ها منعکس می‌شود. در سال ۲۰۰۹ الزرفی موفق شد دوباره استانداری نجف را در اختیار گیرد و آن سمت را تا همین امروز در اختیار داشت، و حالا می‌رود تا رهبری کشورش را در این مقطع حساس به عهده بگیرد.

به نظر می‌رسد که کردهای عراق حامی قوی او هستند. ریبین سلام، عضو حزب دموکرات کردستان عراق، در اولین واکنش خود به الزرفی تبریک گفت و برایش آرزوی توفیق کرد. یکی از مقامات ارشد این حزب در گفت‌وگو با «ایندیپندنت فارسی» تاکید کرد که اربیل خواهان نخست‌وزیر شدن الزرفی به جای نامزدهای نزدیک‌تر به ایران است و در پیشنهاد کردن مخفیانه او به صالح نقش داشته است (آقای صالح عضو دیگر حزب اصلی کرد، اتحادیه میهنی کردستان، حزب تاریخی جلال طالبانی است.)

حالا باید دید در میان توافق اربیل و مخالفت نیروهای نزدیک به تهران، آیا الزرفی خواهد توانست راهی برای خود باز کند و ساکن جدید کاخ جمهوری بغداد شود یا نه. چنین رویدادی، دو ماه پس از ترور قاسم سلیمانی در همین شهر، به معنای روشن عقب‌نشینی ایران از کشوری خواهد بود که بیش از یک دهه است عادت کرده است  آن ‌را حیاط خلوت خود تلقی کند.