با قوی‌تر شدن دولت کنونی لبنان و ضعیف‌تر شدن حزب‌الله وابسته به جمهوری اسلامی، تهران می‌تواند ببیند که قدرتش در لبنان در حال از دست رفتن است و جانشین اسد در سوریه هم به‌وضوح تمایلی ندارد دست ایران را در این کشور باز بگذارد.

سرنگونی رژیم بشار اسد در سوریه یک شکست ژئوپلیتیکی بزرگ برای ایران بود و دولت موقت سوریه برای محدود کردن هرگونه نقش‌آفرینی جمهوری اسلامی در سوریه گام‌هایی قاطع برداشته است. احمد الشرع، رهبر جدید سوریه، در مصاحبه‌ای که الشرق الاوسط ۲۰ دسامبر منتشر کرد، گفت که او با سرنگون کردن بشار اسد، «پروژه ایران در منطقه را ۴۰ سال عقب انداخت».

او در ماه فوریه نیز گفت که قصد دارد سوریه را از نفوذ ایران دور نگه دارد و نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی را «تهدید راهبردی» خواند. الشرع در ادامه اظهاراتش تاکید کرد که با خارج شدن شبه‌نظامیان ایرانی و بستن درهای سوریه به روی نفوذ جمهوری اسلامی، قصد دارد به آنچه دیپلماسی و فشار خارجی آشکارا از اجرای آن ناتوان بودند، دست یابد.

او به‌وضوح سیگنال می‌داد که قصد دارد روابط سوریه را با بخش بزرگی از جهان دوباره تنظیم کند و نفوذ تهران در منطقه را کاهش دهد.

نشانه‌ای از اینکه جایگاه قدرتمند جمهوری اسلامی در سوریه در شرف از دست رفتن است، روز هشتم دسامبر رخ داد. وقتی هم‌زمان با تصرف دمشق به دست گروه شورشی هیئت تحریرالشام، سفارت جمهوری اسلامی‌ــ که روز قبل با عجله تخلیه شده بود‌ــ غارت شد و افرادی مسلح به ساختمان حمله کردند و با شکستن پنجره‌ها، غارت اموال و پاره کردن تصاویر چهره‌های شاخص جمهوری اسلامی مانند روح‌الله خمینی، علی خامنه‌ای، قاسم سلیمانی و همچنین حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله، آن ساختمان را تخریب کردند.

در نتیجه این تغییر بزرگ در سوریه، نیروهای نظامی و دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران، از جمله اکثر اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از سوریه خارج شده‌اند.

در لبنان، نفوذ جمهوری اسلامی عمدتا از طریق حزب‌الله اعمال می‌شد که از زمان تاسیس این سازمان در اوایل دهه ۱۹۸۰، تحت حمایت مالی و لجستیکی تهران بود. از زمان توافق آتش‌بس با اسرائیل، حزب‌الله از نظر نظامی محدود شد و از نظر سیاسی آسیب دید؛ هرچند این آسیب به اندازه‌ای شدید نبود که به پایان کامل آن منجر شود.

توافق آتش‌بس اسرائیل و حزب‌الله که ۲۶ نوامبر ۲۰۲۴ امضا شد، بیش از دو ماه پیش منقضی شد. ابتدا قرار بود این آتش‌بس با تمدید توافق‌شده تا ۱۸ فوریه ۲۰۲۵ ادامه یابد. آن تاریخ فرا رسید و گذشت، اما برای تمدید یا مذاکره مجدد در مورد این توافق هیچ اقدامی صورت نگرفت و به نظر می‌رسد که این توافق با رضایت متقابل اما بدون مبنای قانونی جدید، پابرجا است.

اگرچه ظرفیت حزب‌الله برای اجرای عملیات مستقل به طور فزاینده‌ای محدود شده، همچنان یک وزنه مهم در سیاست لبنان است. ژوزف عون، رئیس‌جمهوری تازه منتخب لبنان، با احتیاط در حال تقویت حاکمیت دولت لبنان است. در تاریخ چهاردهم آوریل، عون در یک مصاحبه تلویزیونی با شبکه الجزیره، موضوع حساس خلع سلاح حزب‌الله را مطرح کرد. او با در نظر گرفتن خطر واقعی درگیری‌های داخلی، اعلام کرد که خلع سلاح حزب‌الله از طریق مذاکرات و به‌عنوان بخشی از یک راهبرد دفاع ملی به دست خواهد آمد، نه از طریق زور.

تضعیف حزب‌الله به معنای تضعیف جمهوری اسلامی ایران است. آنچه علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، احتمالا از آن خوشحال نیست.

روحیه حزب‌الله پس از شکست نظامی قابل‌توجه آن در جریان درگیری سال گذشته با اسرائیل، از هم پاشیده است. در همین راستا، یک مقام حزب‌الله در روز دهم آوریل به رویترز اطلاع داد که این سازمان آماده است در مورد خلع سلاح گفتگو کند و شرط آن‌ها این است که اسرائیل از پنج منطقه موردمناقشه در جنوب لبنان عقب‌نشینی کند و حملات نظامی اسرائیل متوقف شود.

عون در سخنرانی هنگام افتتاح پارلمان لبنان در روز نهم ژانویه برای اولین بار وعده داد که «سلاح‌ها تنها در دست دولت خواهند بود»؛ موضعی که او چندین بار از آن پس تکرار کرد. البته در ادامه با احتیاط، اعلام کرد که اجرای آن به «گفتگوی دوجانبه» او با حزب‌الله بستگی دارد. با این حال افزود که ارتش لبنان، همانطور که در توافق آتش‌بس ذکر شده، در حال مصادره سلاح‌ها و برچیدن تاسیسات نظامی غیرمجاز در جنوب لبنان است.

آینده حزب‌الله و به تبع آن، میزان نفوذ جمهوری اسلامی در لبنان، احتمالا به توانایی این گروه شبه‌نظامی در سازگاری با فضای سیاسی در حال تحول، تحقق گفتگوی سازنده با دولت و تعریف مجدد نقش آن در چارچوب ملی لبنان بستگی خواهد داشت.

به نظر می‌رسد که روزهای نفوذ غالب جمهوری اسلامی در داخل لبنان از طریق گروه‌های نیابتی‌ قدرتمندش به پایان رسیده است. همانطور که در واقع، استفاده ایران از سوریه تحت کنترل بشار اسد به‌عنوان یک پایگاه نظامی و مسیر ترانزیت مناسب برای تامین سلاح حزب‌الله به منظور حمله به شمال اسرائیل نیز به پایان رسیده است؛ زیرا احمد الشرع، که به مدت هشت سال رهبری شبه‌نظامیان سنی هیئت تحریرالشام را بر عهده داشت، هیچ ارزشی برای حزب‌الله شیعه قائل نیست.

تحولات کنونی در منطقه نشان‌دهنده این است که ایران در تلاش است با سوریه پس از فروپاشی اسد ارتباط برقرار کند. با این حال دولت جدید سوریه تاکنون برای گشایش روابط دوجانبه با جمهوری اسلامی اشتیاق چندانی نشان نداده و آشکارا رویکردی مستقل و منطقه‌ای را ترجیح می‌دهد.

در لبنان نیز با قوی‌تر شدن دولت و ضعیف‌تر شدن حزب‌الله، ایران از دست رفتن قدرت خود در بیروت را شاهد است و اوضاع کنونی هم بیانگر آن است که نظم قدیمی در حال تغییر است.

برگرفته از اورشلیم پست