با بحرانی شدن وضعیت دنیا در مواجهه با ویروس کرونا، نگرانی پناهجویانی که بدون بیمه در ترکیه زندگی می‌کنند بیش از همیشه است. دولت ترکیه در اقدامی عجیب بیمه ۳۹ هزار پناهجوی ایرانی را از ابتدای ماه فوریه سال ۲۰۲۰ قطع کرده است. 

به گفته جواد متولی، پناهجوی ایرانی در ترکیه، این تعداد پناهجو سردرگم برای درمان بدون درآمد و بدون حمایت، به زندگی در سایه ادامه می‌دهند. 

بر اساس آمار سازمان ملل، منتشر شده در سال ۲۰۲۰، ترکیه با نزدیک به ۴.۱ میلیون نفر پناهجو، بزرگترین کشور پناهجو پذیر در دنیاست. با بحرانی شدن اوضاع کشور سوریه، حدود ۳.۷ میلیون سوریه‌ای به ترکیه پناه آوردند و در کنار آنها حدود ۴۰۰ هزار آواره و پناهنده از سایر ملیت‌ها نیز در این کشور زندگی می‌کنند.

شبکه پناهندگان ایرانی ترکیه در گزارشی از کمپین دفاع از زندانیان سیاسی نوشته است: «اداره مهاجرت که وظیفه رسیدگی به پرونده‌های پناهجویان را در دست دارد، پیش از این در موارد معدودی، بیمه برخی افراد را که به ظن خودشان توان مالی داشتند قطع می‌کرد، اما این بار خبر رسیده که بیمه درمانی بیشتر پناهجویان قطع شده یا دیگر تمدید نشده است.»

ترکیه با ۹ هزار و ۲۱۷ مورد ابتلا به کرونا  و ۱۳۱ مورد جان‌باخته، در مرز بحرانی شدن است،  اما برخی معتقدند که ترکیه نیز همچون ایران آمار واقعی مبتلایان را اعلام نمی‌کند.

عادل شریفی، پناهجوی ایرانی ساکن ترکیه، با تایید احتمال پنهان کاری از سوی دولت ترکیه برای ارائه آمار در مورد تعداد مبتلایان به کرونا، به ایندیپندنت فارسی می‌گوید: «دولت ترکیه تمام تلاش خود را می‌کند که مردم نهراسند و کمتر به آنها در مورد واقعیت چنین موضوعی اطلاعات می‌دهد.» 

 احتمال مخفی ماندن تعداد مبتلایان به بیماری  کووید-۱۹ در میان پناهجویان در این کشور، نگرانی بسیاری از خانواده‌های پناهجو را در ترکیه به همراه داشته است. 

 آقای شریفی می‌گوید: «بیشتر پناهجویان در ترکیه حق زندگی در شهرهای بزرگ را ندارند و به محض اعلام پناهندگی به پلیس ترکیه، شهرهای اطراف برای اسکان آنها در نظر گرفته می‌شود. پناهجو درآمدی ندارد و پولی هم از دولت ترکیه یا نهادهای بین المللی دریافت نمی‌کند، برای همین باید کار پیدا کند و چون در شهرهای کوچک کار نیست، ناچار پناهجوها به شهرهای بزرگ کوچ می‌کنند که این کار غیرقانونی است. به همین دلیل برای حضور و غیاب هفتگی و کارهای پزشکی به شهری که پلیس ترکیه برایشان مقرر کرده، برمی گردند تا پلیس متوجه زندگی و کار سیاه آنها در شهرهای بزرگ نشود. در شرایط فعلی و با وجود نبود بیمه، بالطبع افراد مریض امکان مراجعه به مراکز درمانی را ندارند و ترجیح می‌دهند در خانه بمانند.»

با توجه به شرایط موجود، امکان تشخیص بیماری کووید-۱۹ در بین پناهجویان به صفر می‌رسد. در صورت بروز علائم، ترجیح آنها خود درمانی است، چرا که در صورت بیماری، به گفته آقای شریفی نمی‌توانند بین ۲ تا ۳ ساعت سفر بین شهری را تحمل کنند تا به شهری که پلیس برایشان مقرر کرده برسند.  

جواد متولی، روزنامه نگاری که ۸ سال در ترکیه با همسر و فرزند دوساله‌اش پناهجو بوده است، با اشاره به سخت تر شدن شرایط پناهجویان در صورت بروز کرونا در میان این جامعه نه چندان کوچک، در گفت‌وگو با ایندیپندت فارسی می‌گوید: «کرونا می‌تواند قوز بالای قوز باشد برای پناهندگانی که در ترکیه اسکان دارند. کل ترکیه در قرنطینه رفته است. پناهنده‌ها اینجا اجازه کار ندارند و اگر هم در جایی مشغول کار بودند، به عنوان شغل سیاه در بازار سیاه فعالیت می‌کردند، مثل مشاغل خدماتی که معمولا در رستوران‌ها خدمات نظافت یا ظرفشویی را انجام می‌دادند. یا در مشاغل سخت مثل تفکیک زباله یا انجام کارهای ساختمانی حضور داشتند. الان که شهر در قرنطینه است، بسیاری از این کارها متوقف شده و درآمدی ندارند. حالا تصور کنید یکی از این بچه‌های پناهنده گرفتار ویروس کرونا شود. البته تا این لحظه از میان پناهنده‌ها گزارشی از ابتلا به کرونا نداشتیم، اما اگر یکی از پناهجوها دچار مشکل بشود نمی‌دانیم که آیا تمهیداتی که برای بیماران کرونا در ترکیه هست، شامل پناهنده‌ها هم می‌شود یا خیر؟»

دو قدم مانده به اروپا

تردیدها در مورد احتمالِ رسیدن ویروس به پناهجویان، از  ابتلای یک خبرنگار (سوران قربانی، خبرنگار تلویزیون «ایران اینترنشنال») به  کووید-۱۹ شروع شد که قبل از تشخیص بیماری، چند روزی را با پناهجوها در مرز یونان گذرانده بود. 

آقای متولی می‌گوید: «دولت ترکیه مرزهایش را حدود ۲۰ روز پیش به روی پناهندگان باز کرد تا خودشان را به اروپا برسانند. خیلی از این پناهنده‌ها خودشان را به مرزهای یونان و بلغارستان رسانده بودند که از آنجا به اروپا بروند و آنجا گیر افتادند. یکی از خبرنگاران تلویزیون ایران اینترنشنال به نام سوران قربانی که برای تهیه گزارش به مرز یونان و پیش پناهنده‌ها رفته بود، دچار بیماری تب و لرز شد و در ترکیه به دکتر مراجعه کرده بود و سرماخوردگی تشخیص دادند و بعد از بازگشت به انگلستان، معلوم شد که به ویروس کرونا مبتلا شده بوده است. بالطبع ایشان در مرز با پناهنده‌ها بوده است و چند روزی را با آنها سپری کرده است. قاعدتا پناهنده‌ای که تا لب مرز رفته و الان به ترکیه برگشته، احتمال این که کرونا داشته باشد خیلی زیاد است. بدون بیمه هم شرایط بیمار کرونایی خیلی سخت می‌شود و باید دید که دولت ترکیه آیا در دوران قرنطینه خدمات ویژه‌ای برای مبتلایان به کرونا در نظر می‌گیرد یا خیر. من تا این لحظه چیزی در این مورد نشنیده‌ام.»

به گفته آقای متولی، مسئله بیمه پناهندگان در ترکیه یک معضل قدیمی است. تا پیش از سال ۲۰۱۴ پناهندگان در ترکیه مشمول بیمه نبودند و بعد از آن، دولت ترکیه تصمیم گرفت با توجه به کمک‌هایی که از طرف سازمان ملل دریافت می‌کرد تمام پناهندگان را بیمه کند و کارهای بیمه و درمانی آنها را انجام دهد. 

وی می‌گوید: «بیمه ما فعال شد. این بیمه‌ها ادامه داشت تا سال ۲۰۱۹ که زمزمه قطع این بیمه‌ها توسط دولت ترکیه اعلام شد. چند علت داشت؛ کشورهای اتحادیه اروپا و سازمان ملل با توجه به تصمیماتی که از سال ۲۰۱۷ دولت آقای ترامپ در آمریکا گرفت و خیلی از خدمات و اقدامات حمایتی خود را از پناهنده‌ها سلب کرد، تحت فشار قرار گرفتند. خیلی از تعهدات اتحادیه اروپا نسبت به پناهندگان در ترکیه دیگر انجام نشد یا به حالت تعلیق درآمد. قاعدتا این مسئله فشار زیادی به دولت ترکیه وارد می‌کرد و این باعث شد که دولت ترکیه به این فکر بیفتد که بیمه پناهندگی را لغو کند. این تصمیم از فوریه ۲۰۲۰ به طور رسمی به تمام ادارات مهاجرت اعلام شد. از آن تاریخ به بعد، تمام پناهنده‌ها فارغ از این که چه ملیتی داشته باشند، بیمه پناهندگی‌شان لغو شد. بعدا شنیده شد که به پناهجو‌ها و آوارگان سوری بیمه هنوز تعلق می‌گیرد، ولی این که چقدر سندیت دارد، دقیق نمی‌دانیم. چون پیگیری انجام دادیم، ولی به نتیجه‌ای نرسیدیم. در حال حاضر فقط پناهنده زیر ۱۸ سال که کودک یا نوجوان محسوب می‌شود، به علاوه بالای ۶۵ سال که سالمند محسوب می‌شود، مشمول این بیمه می‌شوند و مابقی افراد باید به صورت آزاد هزینه‌های درمانی خود را بپردازند.»

عادل شریفی، پناهجوی ایرانی که ۴ سال است در ترکیه اقامت دارد، با اشاره به این که خیلی از پناهجوها از این که بیمه آنها توسط دولت قطع شده است، مطلع نبودند، می‌گوید: «بسیاری موقع بیماری و مراجعه به اورژانس یا مراکز درمانی وقتی کارت شناسایی خود را تحویل می‌دادند، به آنها اطلاع داده می‌شد که بیمه ندارند. به بسیاری گفته شد به اداره مهاجرت مراجعه کنید تا بیمه را دوباره به کار بیندازید. ولی مراجعه به اداره مهاجرت نیز بی‌فایده بود.»

وی با بیان این نکته که بیمه ایرانی‌ها به طور ۱۰۰ درصد از ماه‌ها پیش قطع شده بوده است، ولی سوریه‌ای‌ها هنوز از بیمه برخوردار هستند، ادامه می‌دهد: «ترکیه مبالغ زیادی از سازمان ملل و اتحادیه اروپا برای پناهجویان دریافت می‌کند، ولی این بودجه را خرج پناهجوها نمی‌کند. حتی برای سوری‌ها هم خرج نکرده‌اند. دلیلش این است که سوریه‌ای‌ها را مثل شهروندان ترکیه به حساب می‌آورند و از همه حقوق برخوردارند.»

به گفته آقای شریفی، پناهجویان سوری از همان ابتدا به عنوان «برادران دینی» از سوی دولت ترکیه پذیرفته شده‌اند، و این در حالی است که خود مردم ترکیه چندان با این پناهجوها حس برادری ندارند. 

وی با اشاره به بهره‌برداری سیاسی دولت اردوغان از پناهجویان سوری، می‌گوید که ظاهرا دولت آنها را در انتخابات اخیر کشور ترکیه در مورد قانون اساسی که رای «آری» یا «نه» بوده است، شرکت داده است. 

شریفی می‌گوید، «هرسال که می‌گذرد شیب فلاکت پناهجویان بیشتر می‌شود و از هیچ امکاناتی برخوردار نیستند. حتی حمایت معنوی.»  

جواد متولی نیز می‌گوید: «کسی تا امروز از اداره مهاجرت ترکیه سرویسی نگرفته است.»

جواد متولی، روزنامه‌نگار و عضو تحریریه تارنمای «ایران وایر»، از آوریل ۲۰۱۲ به عنوان پناهجو در ترکیه به سرمی‌برد. او معتقد است که در سازمان ملل اولویتی برای پناهنده ایرانی قایل نمی‌شوند. 

پناهجو یک عدد است با یک عکس

بیشتر پناهجویان کار سیاه می‌کنند و به صورت غیرقانونی زندگی می‌کنند. برای پناهجویان در ترکیه اردوگاهی وجود ندارد که به محض ورود به خاک ترکیه، با ثبت نام در اداره مهاجرت، در آن تبدیل به یک عدد می‌شوند و یک عکس. 

عادل شریفی با اشاره به این موارد، ادامه می‌دهد: «با پناهجو مثل تبعیدی‌ها برخورد می‌کنند و طی این سال‌ها قوانین تردد را خیلی سخت کرده‌اند. پناهجو را برای زندگی به یک شهر دور می‌فرستند و مثل تبعیدی با شما برخورد می‌کنند. باید هر هفته، گاهی دوبار در هفته و بعدها هر دوهفته یکبار به دفتر پلیس شهری که در آن اقامت‌تان داده‌اند بروید و امضای حضور و غیاب انجام دهید.»

به گفته آقای شریفی، چون شهرهای کوچک کاری برای پناهنده‌ها ندارد، بیشتر به شهرهای بزرگ می‌روند و بعد برای امضا مسیرهای چند ساعته را به شهری که باید در آن اقامت می‌کردند، برمیگردند. که البته به گفته جواد متولی به خاطر کرونا در حال حاضر تا دو ماه آینده کسی برای امضا از خانه خارج نمی‌شود و همه باید در قرنطینه بمانند. 

شریفی معتقد است، چنانچه پناهجویان به کرونا مبتلا شوند، به دلیل ترس از نوع برخورد دولت تا جای ممکن اطلاع نمی‌دهند. 

درخواست کمک از سازمان‌های حقوق بشری هم ظاهرا جوابگو نیست. آنها از بیشتر سازمان‌ها و نهادهای حقوق بشری برای حل مشکل بیمه کمک خواسته‌اند، ولی ترتیب اثر داده نشده است. در توییتر و سایر شبکه‌های اجتماعی نیز اعتراض خود را به این وضعیت اعلام داشته‌اند، ولی گویا در حال حاضر بیمه پناهجویان در ترکیه در اولویت کار دولت ترکیه نیست. 

آقای متولی با اشاره به حمایت‌های برخی موسسه‌های عام‌المنفعه از پناهجو‌ها، می‌گوید: «پناهجویان در ترکیه چنانچه به کمک نیاز داشته باشند، می‌توانند از جاهایی همچون شبکه پناهندگان ایرانی ترکیه استفاده کنند.» 

عادل شریفی می‌گوید که سازمان ملل متحد در ترکیه بخش زیادی از وظایف خود را برای مواردی پس از ورود پناهجویان به ترکیه، از قبیل ثبت‌نام، رسیدگی به پرونده‌ها، و مصاحبه‌ها، به اداره مهاجرت شهرهای مختلف ترکیه واگذار کرده‌است.

عادل شریفی هم با استناد به همین نکته می‌گوید: «چون همه چیز در اختیار دولت ترکیه قرار گرفته است و هیچ نهاد نظارتی بر فعالیت‌های آن وجود ندارد، دولت ترکیه هم فشار بر پناهجوها می‌آورد. چرا که ترجیح می‌دهد عرصه بر پناهجو تنگ شود و به اروپا برود.» 

هنوز معلوم نیست چرا دولت ترکیه بیمه درمانی پناهندگان ایرانی را قطع کرده است و آیا این موضوع تنها مربوط به ایرانی‌ها است، یا پناهندگان دیگر کشورها نیز با این مشکل مواجه شده‌اند.