از سال ۲۰۱۷، روز دوم آوریل هر سال به عنوان «روز جهانی فکت چکینگ» برگزیده شده است. چهارمین روز جهانی درستی‌سنجی* خبرها در جهان، مصادف شده است با بحران جهان‌گستر کرونا که حالا کسر بزرگی از جمعیت جهان را به پستوی خانه‌ها رانده است تا آهنگ شیوع این ویروس مرگ‌بار کندتر شود.
در میانه این بحران جهان‌گستر و در شرایطی که تعداد مبتلایان به بیماری کووید-۱۹ در جهان از مرز یک میلیون نفر هم عبور کرده است، کار پیش‌گامان «فکت چکینگ» یا «درستی‌سنجی» در جهان، دشوارتر و خطیرتر از همیشه است.
ملاحظات سیاسی، اقتصادی، و امنیتی دولت‌ها و شرکت‌های تجاری جهان و منافع یا زیان‌های ناهم‌سو و گاه متضاد آن‌ها از همه‌گیری این ویروس و پی‌آمدهای آن، موجب شده است که موج خیره‌کننده‌ای از کارزارهای نشر هدفمند خبرهای جعلی (Disinformation) و هم‌رسانی اطلاعات نادرست و نادقیق (Misinformation) و پراکندن شایعات و تئوری‌های توطئه هم به راه بیفتد، که سنجش صحت و سقم آن‌ها و گزارش به افکار عمومی درباره اعتبار اخبار و منابعی که آن‌ها را منتشر می‌کنند، بر عهده «فکت‌چکرها» است.
روز جهانی «فکت‌چکینگ»، روز پاس‌داشت همه کسانی است که در سراسر جهان با نظارت موشکافانه و کنکاش مسئولانه، برای کشف و انتشار حقیقت تلاش و تکاپو می‌کنند.
«اینفودمیک» در عصر «پاندمیک» کووید-۱۹
«پاندمیک» واژه‌ای است که در زبان انگلیسی برای اشاره به بیماری‌های همه‌گیر جهانی به کار می‌رود. «فکت‌چکر»ها یا «درستی‌سنج»ها با الهام از این واژه، برای اشاره به خبرها و اطلاعات جعلی و نادرستی که پیرامون آن منتشر می‌شود، واژه «اینفودمیک» را ساخته‌اند؛ به معنای اطلاعاتی که همه‌گیر می‌شوند، اما از آزمون درستی‌سنجی سرافکنده بیرون می‌آیند.
حالا در شرایطی که جان و امنیت شهروندان در سراسر گیتی به خبرهای درست و موثق و آگاهی‌رسانی روشن‌گرانه پیرامون این ویروس مرموز گره خورده است، شبکه بین‌المللی درستی‌سنجی (IFCN) با تشکیل ائتلافی کم‌سابقه، درستی‌سنج‌هایی از ۶۰ کشور جهان را گرد هم آورده است که به ۴۳ زبان گوناگون، دست‌به‌کار پالایش امواج خبرهای جعلی و تئوری‌های گمراه‌کننده توطئه و شایعات فراگیر پیرامون ویروس کرونا و بیماری کووید-۱۹ شده‌اند.
این درستی‌سنج‌ها که به ابتکار موسسه «پوینتر» گرد هم آمده‌اند، تا کنون بیش از ۳ هزار شایعه و تئوری توطئه و خبر جعلی و تله‌های مهندسی اجتماعی پیرامون کرونا برای به دام انداختن کاربران را برملا کرده‌اند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
از ترجمه اشتباه سخنان رئیس جمهوری برزیل درباره «مصونیت نوار غزه در برابر کرونا» گرفته تا تصاویر جعلی گورهای دسته‌جمعی قربانیان کرونا در این‌سو و آن‌سوی دنیا، از وعده‌های تبهکارانه نت‌فلیکس و آمازون‌پرایم رایگان برای مردم هند و برزیل گرفته، تا «جنگ بیولوژیک» خواندن کووید-۱۹ (از سوی سیاستمداران از ایران تا روسیه)، و القای شبهه درباره منشا آمریکایی آن،(از سوی مقام‌های چین.) نتایج بررسی‌های این ائتلاف جهانی، با هشتگ CoronaVirusFacts در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود.
ماموریت: کشف و نشر واقعیت
هدف درستی‌سنج‌های ائتلاف این است که شهروندان بتوانند با دست‌رسی به اطلاعات موثق و دقیق، تصمیم‌های هوشمندانه‌تری بگیرند. وب‌سایت درستی‌سنجی فارسی «فکت‌نامه» هم به این ائتلاف جهانی پیوسته است و از زمان انتشار این ویروس در ووهان، دست‌به‌کار انتشار واقعیت‌ها شده است تا مخاطبان فارسی‌زبان را در برابر موج گسترده «فیک‌نیوز» (اخبار جعلی) آگاه کند.
فرهاد سوزنچی، سردبیر سایت «فکت‌نامه»، در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی می‌گوید: «این اولین باری است که کسر بزرگی از فکت‌چکرهای بنام جهان همه وقت و انرژی خود را روی یک موضوع متمرکز کرده‌اند: ویروس کرونا و بیماری کووید-۱۹.»
به گفته آقای سوزنچی، «تشکیل این ائتلاف جهانی و آغاز همکاری بین‌المللی اشخاص و سازمان‌های فعال فکت‌چکینگ، بلافاصله پس از قرنطینه رسمی ووهان، بازیافت داده‌ها را تسهیل، و واکنش به رخدادها در سراسر جهان را تسریع کرده است.»
سردبیر «فکت‌نامه» می‌گوید که تجربه چندهفته کار شبانه‌روزی او و همکارانش نشان داده است که در کنار تفاوت‌های موجود در کشورهای گوناگون، تا چه اندازه واکنش و عطش اطلاعاتی عموم مردم در سراسر جهان به هم شبیه است. او می‌گوید: «گذشته از عکس‌ها و فیلم‌های جعلی‌ای که از شبکه‌های اجتماعی به همه کشورها سرایت می‌کنند، با این واقعیت تکان‌دهنده مواجهیم که کسر بزرگی از جمعیت جهان به دنبال داروهایی عجیب و غریب برای پیش‌گیری از ابتلا به کرونا و حتی درمان بیماری ناشی از این ویروس‌اند.» (داروهایی نامعتبر در رده «روغن بنفشه» در هفته‌های گذشته نقل محافل آنلاین فارسی بود.)
پوشش ویژه فکت‌نامه درباره بیماری کووید-۱۹ را می‌توانید از این‌جا دنبال کنید.
* درستی‌سنجی، برابرنهاده پیشنهادی داریوش آشوری برای عبارت «فکت‌چکینگ» است.
