عملیات بدون اخطار آغاز شد؛ از ورود گروه‌های امداد به داخل اردوگاه آوارگان سوریه ممانعت و ارتباط اینترنتی هم قطع شد و درحالی که خورشید سوزان در آسمان بالا می‌آمد، سربازان ارتش در کنار حصارهایی که با زنجیر به هم وصل شده بود، مستقر شدند. 

در اردوگاه، زنان مضطرب بودند، برخی دشنام می‌دادند و همه نگران بودند. زمانی آن‌ها در قلمرو خودخوانده داعش زندگی می‌کردند. حال توسط نیرویی که داعش را شکست داده نگاهداری می‌شوند واین باعث تنش میان این دو گروه است.

عملیات سرشماری این ماه و ثبت هویت ساکنان اردوگاه «الهول» توسط تیم‌های امداد، مقامات، پژوهش‌گران و اقوامی که با زنان اردوگاه در تماس بودند، تصویر شده است. 

در روز ۱۰ ژوئن، مدیریت خودمختار شمال و شرق سوریه که از طرف آمریکا حمایت می‌شود گفت برنامه ثبت نام و هویت ساکنان این به گفته مقامات «خطرناک‌ترین اردوگاه جهان» را هجده ماه پس از ورود آوارگان آغاز کرده است.  

از قلمرو داعش که زمانی شامل منطقه پهناوری از عراق و سوریه بود چیزی باقی نمانده است، اما سؤال این است که سرنوشت ده‌ها هزار اتباع خارجی که به خاطر داعش کشورهایشان را ترک کرده‌اند و هرگز بازنگشته اند چه می‌شود؟ پاسخ روشنی برای آن وجود ندارد. 

زنان و کودکان اردوگاه که دولت‌هایشان آن‌ها را رها کرده‌اند و اکنون توسط نیروهای کرد که آن‌ها را نمی‌خواهند نگه‌داری می‌شوند، بخشی از ۱۴هزار خارجی از ۶۰ کشور جهان‌اند که به ظن ارتباط با داعش در اردوگاه شمال شرقی سوریه اسکان داده شده‌اند.

  حدود ۳۰ هزار عراقی نیز در بخش بزرگ‌تری از اردوگاه نگاه‌داری می‌شوند. در داخل اردوگاه برخی زنان هم‌چنان پرچم داعش را حمل و قوانین آن را بر سایرین تحمیل می‌کنند. 

آینده آن‌ها ابتدا در چارچوب آزمایشی برای کشورهایشان بررسی شد که چگونه می‌خواهند میان مسؤولیت‌های حقوق بشری و ملاحظات امنیتی تعادل ایجاد کنند. اما با گذشت ماه‌ها، وضعیت آن‌ها از صدر اخبار سیاسی جهان خارج شد. تحلیل‌گران می‌گویند اقدام مقامات برای ثبت‌نام و سرشماری ساکنان اردوگاه بخشی از تلاش برای سازماندهی به مدیریت این مکان برای ثبت هویت ساکنان آن است.

این اقدام می‌تواند به عنوان راهی برای تحت فشار گذاشتن دولت‌های متبوع آوارگان نیز تلقی شود.

مقامات کرد شمال سوریه می‌گویند قادر نیستند این امر را به تنهایی مدیریت کنند و بارها از دولت‌های خارجی خواسته‌اند با توجه به افزایش حملات داعش توسط گروه‌های پراکنده‌شان در منطقه، در این مورد اقدام کنند.

برخی کشورها از جمله ایالات متحده روند بازگرداندن اتباع خود را آغاز کرده‌اند اما بخش اعظم کشورهای اروپای غربی به دلیل ملاحظات امنیتی یا موانع سیاست‌های داخلی این امر را به تاخیر انداخته‌اند.

در داخل «الهول» که یکی از شش اردوگاه دولتی خانواده‌های داعش در شمال شرقی سوریه است، چادر زنان روی زمین‌های ترک‌خورده زده شده که پس از هر باران تبدیل به گل می‌شود. آب‌ریزگاه ها پر شده است و محتویات آن‌ها به چادرها سرازیر می‌شود و سگ‌های ولگرد در جست‌وجوی غذا در اطراف پرسه می‌زنند. 

به گفته ساکنان اردوگاه چندین زن از میان آوارگان ناپدید شده‌اند. برخی به کمک قاچاقچیان در مقابل ده‌ها هزار دلار موفق به فرار شده‌اند و برخی دیگر به گفته آن‌ها، به بازداشتگاه‌های موقت منتقل شده‌اند که هزاران مرد خارجی آن‌جا در برزخی قانونی به سر می‌برند.

ورا میرونووا، پژوهش‌گر دانشگاه هاروارد، تماس خود را با ده‌ها زن ساکن «الهول» حفظ کرده است.

او می‌گوید: «خیلی‌ها فرار می‌کنند و ما ردپایی از آن‌ها پیدا نمی‌کنیم. تا زمانی که دولت‌ها اتباع خود را نپذیرفته یا ردیابی نکرده‌اند، این زنان می‌توانند بدون گذاشتن هیچ نشانه‌ای ناپدید شوند.»

در بامداد روز ۱۰ ژوئن، به گروه‌های امداد فعال در این اردوگاه گفته شد در طول دو هفته عملیات ثبت نام حق ورود به اردوگاه را ندارند. امدادگران می‌گویند به آن‌ها گفته شده است که در این مدت به ساکنان اردوگاه تنها نان و آب داده خواهد شد.

زنان ساکن «الهول» بارها مقامات کرد ناظر بر اردوگاه را متهم کرده‌اند که برای مجازات از دادن بسته‌های کمکی به آن‌ها خودداری می‌کنند. امدادگران می‌گویند گاه کار در اردوگاه برایشان مشکل می‌شود و مورد حمله زنان قرار می‌گیرند.

اقوام این زنان و گروه‌های دفاع از حقوق بشر می‌گویند تصمیم در مورد نقش این زنان در داعش نباید پیش‌داوری شود بلکه باید توسط دادگاه‌ها قضاوت شوند.

ویدیویی که در ماه جاری توسط میرونووا به اشتراک گذاشته شد، زنی را در لباس سیاه نشان می‌دهد که یک تانکر آب از کنارش گذشته است. 

این زن به زبان روسی می‌گوید: «از کنارم رد شد. نایستاد، آب نداد، هنوز منتظرم.»

به گفته اقوام این زنان، سازمان‌های حقوق بشری و پژوهش‌گران، درحالی که اردوگاه برای ثبت نام بسته می‌شود، نگهبانان زنان را گروه‌بندی می‌کنند. اتباع استرالیایی و کانادایی از طریق کارت‌های بیومتریک که توسط ائتلاف تحت رهبری آمریکا در اختیارشان گذاشته شده، ثبت‌نام می‌شوند. هویت برخی از آوارگان روس نیز به همین گونه ثبت شده است. 

سرهنگ مایلز کَگینز، سخن‌گوی ائتلاف و عضو ارتش آمریکا می‌گوید: «برخی از این زنان هنوز اعضای فعال داعش‌اند که باید شناسایی شده و از حلقه‌های غیرنظامی جدا شوند.» او می‌گوید اطلاعات مربوط به آن‌ها باید وارد بانک اطلاعاتی نیروهای انتظامی بین‌المللی و مقامات امنیتی شود. 

دستگاه رهبری کردها از اظهارنظر در این مورد خودداری کرده است. نیروهای ائتلاف می‌گویند تاکنون ۲۹۰۰ آزمایش بیومتریک و هشت هزار نمونه «دی ان ای» از این زنان جمع‌آوری شده است، اما موارد استفاده از این اطلاعات روشن نیست.

اقوام این زنان و گروه‌های دفاع از حقوق بشر می‌گویند به جای پیش‌داوری، دادگاه‌ها باید در مورد نقشی که این زنان در داعش ایفاء کرده‌اند، تصمیم بگیرند. آن‌ها هم‌چنین می‌گویند کودکان این اردوگاه‌ها از سال‌های جنگ لطمه دیده‌اند و آموزش چندانی نمی‌بینند. 

کودکان در هر گوشه و کنار «الهول» به چشم می‌خورند. پدران بسیارشان یا در جنگ کشته شده‌اند یا در زندانند. بعضی از آن‌ها هرجا سایه‌ای پیدا کرده‌اند، زیرش نشسته‌اند. صورت‌شان خندان نیست. پسران خردسال با أسباب‌بازی‌های دست‌ساز بازی می‌کنند و ادای جنگ‌جویانی را درمی‌آورند که هنگام دفاع از داعش دیده‌اند.  

دارین خلیفه، تحلیل‌گر نهاد موسم به «گروه بحران بین‌المللی» (اینترنشنال کرایسیس گروپ) می‌گوید: «کشورها باید مسؤولیت اتباعشان را که در این اردوگاه‌ها در حبس‌اند بپذیرند. آن‌ها باید به سرعت این کودکان را به کشورشان بازگردانده و امکان برگشت تمام خانواده را بررسی کنند.»

سال گذشته چند تن از زنان ساکن «الهول» در گفت‌وگو با خبرنگاران به جریان افراط‌گرایی اشاره کردند که قصد دارد جای قوانین سخت‌گیرانه داعش را بگیرد.

آن‌ها گفتند ماجرا پیچیده است.

برخی با تصور دولت بی‌نقص اسلامی به داعش پیوسته بودند و با دیدن بی‌رحمی‌ها ناامید شدند اما فرار غیرممکن بوده است. برخی دیگر می‌گویند در نوجوانی تصمیم به آمدن گرفته بودند و وخامت و پیامد حرکتشان را درک نمی‌کردند. بعضی دیگر فشار همسران و شریک زورگوی زندگی‌شان را دلیل پیوستن به داعش عنوان کرده‌اند.

البته نمی‌توان صحت گفته‌های این زنان را تایید کرد.

این زن‌ها نگران آینده کودکان‌شان‌اند. یک زن هلندی که خود را با نام مستعار «بنت فاطمه» معرفی می‌کند می‌گوید: «این‌جا زندگی وجود ندارد.» او می‌گوید به پسر پنج ساله‌اش گفته که احتمالا در بازگشت به هلند او را از مادرش جدا خواهند کرد و می‌افزاید: «باید او را آماده کنم.»

روز جمعه، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ از کشورهای جهان خواست تا جریان رسیدگی به این کودکان را مورد الویت بدهند. هفته گذشته دولت فرانسه اعلام کرد ده کودک داعش را به این کشور بازگردانده است که به مقامات قضایی تحویل داده شده‌اند و تحت مراقبت سازمان خدمات اجتماعی قرار دارند.

خلیفه می‌گوید: «این کودکان بی‌توجه به جنایاتی که والدینشان مرتکب شده‌اند، در اردوگاه‌های شمال شرقی سوریه قربانیان بی‌گناه این درگیری‌اند.»

واشینگتن پست