دستگاه دیپلماسی ایران در روزهای اخیر بیش از بیش فعال شده است. نخست وزیر عراق در اولین سفر رسمی خود وارد تهران شد و با مقامات بلند پایه ایران دیدار و گفتگو کرد. جواد ظریف به همراه سیدعباس عراقچی معاون سیاسی وزارت خارجه هم سه شنبه گذشته برای دیدار با مقامات روس و تقدیم پیام روحانی به پوتین وارد مسکو شد. یکی از مواردی که باعث شد تا رسانه‌ها تمرکز بیشتری بر روی سفر ظریف به مسکو داشته باشند امضای پیش‌نویس سند همکاری استراتژیک ایران و چین در هفته‌های گذشته بود. ظریف در جریان دیدار از مسکو از تمایل ایران برای تمدید قرارداد ۲۰ ساله با روسیه خبر داد. ایران سالهاست که عضو ناظر در سازمان همکاری شانگهای می‌باشد و در جریان این سفر مسکو هم اعلام کرد موافق عضویت ایران در سازمان شانگهای است. با توجه به اینکه در ماه اکتبر تحریم تسلیحاتی ایران به پایان می‌رسد ایران درصدد خرید سلاح از روسیه است. سفیر ایران در مسکو این امر را تایید کرد.

افزایش روابط با همسایگان

در دوران تحریم افزایش سطح روابط با کشورهای همسایه اولویت اصلی سیاست خارجی ایران است. تهران در نظر داشت تا با استفاده از ظرفیت‌های کشورهای همسایه از میزان تاثیر تحریم بر اقتصاد ایران بکاهد و یا در صورت امکان تحریم‌ها را دور بزند. در تابستان سال ۲۰۱۸ و دو ماه بعد از خروچ آمریکا از برجام علی اکبر ولایتی مشاور رهبر ایران در امور بین الملل در سفر به مسکو با پوتین دیدار کرد. در جریان این سفر ولایتی از سرمایه‌گذاری احتمالی روسیه در بخش نفت و گاز ایران  خبر داد. ارزش سرمایه‌گذاری روسیه ۵۰ میلیارد دلار عنوان شد. اما تاکنون این حجم سرمایه گذاری توسط روسیه در میادین نفت و گاز ایران عملیاتی نشده است.

پیمان شانگهای

سازمان همکاری شانگهای به منظور افرایش همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و فرهنگی در سال ۲۰۰۱ توسط چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تاسیس گردید هدف عمده پیمان شانگهای "برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه" بود. ایران در کنار مغولستان، افغانستان و بلاروس همچنان عضو ناظر این سازمان می‌باشند. هند و پاکستان نیز که چند سال عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای بودند، از تابستان ۲۰۱۶ به عضویت کامل این سازمان درآمدند. ایران از سال ۲۰۱۲ به عضویت ناظر پیمان شانگهای در آمد، تاکنون تلاش ایران برای عضویت دایم در این پیمان موفق نبوده است.

 پیش از برجام ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا نتوانست عضو دایم این پیمان شود. مانع دیگر بر سر عضویت دایم ایران در پیمان شانگهای مخالفت تاجیکستان با عضویت ایران بود. تاجیکستان به خاطر حمایت ایران از "نهضت اسلامی " تاجیکستان مخالف عضویت ایران بود. چین و روسیه در ابتدا مخالف عضویت دایم ایران بودند. با وجود اینکه روسیه موافقت خود را با عضویت دایم ایران در پیمان شانگهای بیان کرده است، باید دید مشکلات ایران با بقیه کشورهای عضو برای عضویت در این پیمان در چه بازه زمانی حل خواهد شد.

آینده همکاری دو کشور در بخش انرژی

 در دوران پسابرجام ایران امیدوار بود تا با استفاده از سرمایه و تکنولوژی خارجی ظرفیت تولید نفت و گاز خویش را افزایش دهد. شرکت‌های روس هم مد نظر وزارت نفت بود. توسعه میادین مشترک نفت و گاز اولویت اصلی وزارت نفت در دوران پساکرونا بود. در همین ایام و در چارجوب قراردادهای جدید نفتی قرارداد توسعه میادین مشترک آبان و پایدار غرب به امضای شرکت ملی نفت ایران و  کنسرسیومی متشکل از شرکت زاروبژنفت روسیه – و شرکت دانا انرژی رسید.  هدف از این قرارداد بهبود ضریب بازیافت و افزایش تولید و بهره‌برداری از این دو میدان برای یک دوره ۱۰ ساله بود. دستیابی به تولید روزانه حداکثر ۴۸ هزار بشکه نفت را هدف‌گذاری شده بود. هر چند با خروج آمریکا از برجام شرکت زاروبژنفت صنعت نفت ایران را ترک کرد. نکته‌ای که باید در نظر گرفت این است که شرکتهای روس در میادینی در ایران سرمایه گذاری کرده بودند که نفت و گاز تولیدی این میادین مقاصد صادراتی مسکو را تهدید نمی‌کرد. بعید به نظر می‌رسد این سیاست روسیه در سالهای آتی تغییر پیدا کند.

تهاتر نفتی

پس از خروج آمریکا طرح تهاتر نفتی ایران و روسیه مطرح شد. در اسفندماه سال ۹۵، بیژن زنگنه رسما از امضای قرارداد صادرات روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت به روسیه خبر داد و اعلام کرد: «به‌زودی این توافق با روس‌ها اجرا می‌شود، به‌طوری‌که ۵۰ درصد از هزینه این صادرات از طریق دریافت کالا و ۵۰ درصد نیز از طریق پول نقد با ارز یورو دریافت خواهد شد.» در مهرماه سال ۲۰۱۶، مقام‌های روسی از آغاز اجرای این قرارداد با حجم ۱۰۰ هزار بشکه، نه ۵۰۰ هزار بشکه، خبر دادند.

در ماه ژوئن سال قبل  الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه در راس هیات ۲۵۰ نفره از تجار روس به ایران سفر کردند، در جریان این سفر بیژن زنگنه و الکساندر نواک در مورد تهاتر نفتی گفتگو کردند هر چند تا به امروز به صورت رسمی خبری از اجرای طرح تهاتر نفتی در رسانه‌ها مطرح نشد. در جریان  سفر وزیر انرژی روسیه وی پس از دیدار با مقام‌های ایرانی، از توافق روسیه با ایران برای معامله نفت در برابر غذا خبر داده بود. نواک در گفتگو با خبرنگاران در مورد نتایج دیدار با دولتمردان ایرانی گفته بود که :"تولیدکنندگان محصولات کشاورزی روسیه در حال حاضر از همین وجوهی که به‌واسطه خرید نفت ایران فراهم آمده است استفاده می‌کنند. ما درباره چشم‌انداز این همکاری و چگونگی ادامه آن در چارچوب این برنامه گفت‌وگو کرده‌ایم"

تمدید قرارداد ۲۰ ساله با روسیه

روابط ایران با روسیه در سالهای اخیر با فراز و نشیب زیادی همراه بوده است دو کشور در برخی مسایل منطقه‌ای منافع مشترکی دنبال می‌کنند در بازار انرژی و در شرایط غیر تحریم ایران و روسیه رقیب هم هستند اما تحریم ایران باعث شد تا ایران نتواند رقیب قدرتمندی برای کشورهای عمده صادر کننده انرژی از جمله روسیه باشد. مهم‌ترین پروژه در بعد انرژی نیروگاه هسته‌ای بوشهر بود که با تاخیرهای متعدد توسط روس اتم ساخته شد و فازهای بعدی این نیروگاه نیز توسط روسیه در حال ساخت می‌باشد.

ظریف در سفر به مسکو از تمایل ایران برای تمدید قرارداد بیست ساله همکاری دو کشور خبر داد. این معاهده همکاری  در ماه مارس سال ۲۰۰۱ و در  زمان ریاست جمهوری خاتمی و در جریان سفر وی به مسکو به امضای سران دو کشور رسید. این معاهده همکاری مشتمل بر  ۲۱ ماده و برای ۱۰ مدت سال منعقد شده بود در یکی از بندهای معاهده  تاکید شده بود در صورتی که طرفین حداقل یک سال قبل از پایان اعتبار آن به صورت کتبی طرف دیگر را از قصد خود پیرامون قطع اعتبار معاهده مطلع نسازد، خود به خود برای دوره‌های پنج ساله بعدی تمدید می‌شود. با توجه به تاثیر تحریم آمریکا بر کاهش صادرات نفت ایران و کاهش رشد اقتصادی ایران به نظر می‌رسد تهران برای ایجاد توازن در روابط با چین در صدد تمدید قرارداد ۲۰ ساله با روسیه برآمده است. سیاست فشار حداکثری آمریکا در ظاهر باعث نزدیکی بیشتر تهران به پکن و مسکو شده است.

اگر اقتصاد ایران بتواند از نتایج این دو سند همکاری بلند مدت بهره گیرد و فشار اقتصادی بر مردم ایران تا حدی کاسته شود می‌توان گفت ایران توانسته با سیاست خارجی فعال بخشی از اثرات تحریم را با همکاری با روسیه و چین از بین ببرد. اما تعدادی از کارشناسان روابط بین الملل بر این باورند که هدف اصلی دولت در انعقاد چنین قراردادهایی بقای نظام می‌باشد. حجم تجارت ایران با این دو کشور به حدی نیست که تامین کننده منافع حداکثری ایران باشد. اگر در شرایط غیر تحریمی چنین قراردادی به امضا می‌رسید ایران می‌توانست منفعت بیشتری ببرد.