هرچند ایران و ترکیه از نظر تاریخی رقیب همیشگی یکدیگر شناخته می‌شوند و هریک از آن‌ها راهبرد مشخص،جاه‌طلبی‌های مختلف و سیاست‌های متفاوتی برای گسترش نفوذ خود دارند، اما آشفتگی‌های کشورهای عربی پس از سال ۲۰۱۱، رقابت میان آن‌ها را در بهره‌برداری از تحولات ژئوتلتیک منطقه افزایش داد، در عین حال، وضعیت فراهم شده در خاورمیانه، زمینه همکاری میان ایران و ترکیه را نیز فراهم کرد. البته شکی نیست که ایجاد هماهنگی و همکاری میان تهران و آنکارا نمی‌تواند رقابت دیرینه میان دو کشور را پایان دهد.

وخیم‌تر شدن اوضاع خاورمیانه، زمینه افزایش جاه‌های طلبی‌های ایران و ترکیه را فراهم ساخت و عواملی همچون فروپاشی نظام‌های برخی از کشورها، افزایش قدرت تروریسم و گسترش نفود شبه‌نظامیان مسلح در برابر دولت‌ها، ازدیاد وفاداری این گروه‌ها به تهران و آنکارا و طولانی شدن درگیری‌های منطقه باعث شد تا مسیر جاه‌طلبی‌های ایران و ترکیه در منطقه بیشتر از پیش هموار شود. البته عوامل یادشده نه‌تنها رقابت میان ترکیه و ایران را در بهره‌جویی از وضعیت آشفته منطقه افزایش داده بلکه همین عوامل برای جلوگیری از برخورد منافع متفاوت دوجانب، منجر به ایجاد همکاری و هماهنگی میان دو کشور شد. در واقع، تحولات خاورمیانه در برخی از بخش‌ها باعث تشدید رقابت میان تهران و آنکارا شده و در برخی دیگر، میزان همکاری و هماهنگی میان دوجانب را افزایش داده است.

عوامل متعدد اقتصادی و ژئوپلیتیک، هماهنگی و همکاری میان  ایران و ترکیه را در سراسر خاورمیانه افزیش داده و دو کشور تا به حال در عرصه‌های مختلف با یگدیگر همکاری دارند. ایران به عنوان تأمین کننده اصلی نفت و گاز از طریق خط لوله مشترک به ترکیه به شمار می‌رود و دو کشور در قبال کُردها و جلوگیری از تشکیل کشوری برای آن‌ها موضع مشترکی دارند. افزون بر آن، آنکارا و تهران با حضور آمریکا در سوریه مخالف اند و به منظور گسترش بیشتر نفوذ خود در منطقه، خواستار کاهش نقش واشنگتن در خاورمیانه هستند، گذشته از این‌که هر دو کشور در خصومت با عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصر، منافع مشترک دیگری دارند.

برخی از اقدامات اخیر تهران، بیانگر این حقیقت است که نیاز ایران به حمایت ترکیه افزایش یافته است، سفر محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران در ۱۵ ژوئن گذشته به ترکیه که به عنوان نخستین سفر خارجی ظریف از هنگام وضع محدودیت‌ها برای جلوگیری از انتشار بیماری کرونا، محسوب می‌شود، اهمیت این سفر را روشن می‌سازد. البته هدف عمده این دیدار، جلب حمایت ترکیه برای کاهش تأثیر تحریم‌های اقتصادی و تسلیحاتی بر ایران بود. ایران نیز به نوبه خود در پرونده‌های متعددی با ترکیه همکاری و همسویی دارد و در پرتو همین هماهنگی، تهران حمایت خود را از نقش ترکیه در لیبی اعلام کرد و به رغم این‌که ادعاهای نسبت به این‌که سپاه پاسداران به صورت محرمانه به ارتش ملی لیبی به رهبر ژنرال خلیفه حفتر اسلحه می‌فرستد، محمد جواد ظریف اعلام کرد که از دولت وفاق ملی در طرابلس حمایت می‌کند.

از سوی دیگر، تهران و آنکارا در مخالفت با کُردها هماهنگی چشمگیری دارند، ایران و ترکیه در حمله به گروه‌های کُرد در شمال عراق که در ۱۷ ژوئن گذشته صورت گرفت، همکاری داشتند و البته هدف اصلی عملیات یادشده، افزایش پایگاه‌های نظامی ترکیه در اقلیم کُردستان عراق و تلاش برای دور کردن نیروهای حزب کارگران کُردستان از مرزهای ایران بود. همچنان، ایران و ترکیه در قبال نقش روسیه در تحولات خاورمیانه، هماهنگی دارند، زیرا روسیه سعی می‌کند به ایران و ترکیه اجازه ندهد از مناطقی در سوریه که در آن‌ها حضور دارند، پا فراتر نهند و همین امر توازن قوا را در منطقه برهم می‌زند.

شکی نیست که سوریه، عمده‌ترین پرونده است که روسیه، ایران و ترکیه در آن رقابت و هماهنگی دارند، با این حال، ترکیه اقدام به خریداری موشک‌های اس ۴۰۰ روسیه کرد و دو کشور در سوریه همکاری و هماهنگی داشته، اما در برابر رژیم بشار اسد، دیدگاه‌ متفاوتی نسبت به ایران دارند. هرچند ترکیه سیاست دوگانه در سوریه دارد، اما در پرونده‌های دیگر با روسیه و ایران همکاری دارد.

البته هماهنگی میان ترکیه و ایران تنها در قلمرو سوریه و لیبی منحصر نمی‌شود، بلکه دو کشور در قبال بحران جنگ در یمن نیز دیدگاه‌های مشترکی دارند، طوری‌که محمد جواد‌ ظریف از تلاش‌های مشترک ایران و ترکیه در راستای پایان دادن به بحران جنگ در لیبی اشاره کرد. صحبت‌های جواد‌ظریف در مورد یمن در سایه گسترش روابط میان تهران و آنکارا، حاکی از تمایل ایران و ترکیه برای مقابله با ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی در یمن است. ترکیه به رغم این‌که در نخست از ائتلاف عربی حمایت می‌کرد، اما با توجه به جاه‌طلبی‌های آنکارا و تلاش آن کشور برای گسترش نفوذ در سراسر خاورمیانه، سیاست ترکیه بعدها در قبال ائتلاف عربی دستخوش تغییر شد.

 به نظر می‌رسد که ترکیه قصد دارد نفوذ خود را در یمن به ویژه در مناطق جنوبی با حمایت از "حزب‌الاصلاح" که به عنوان شاخه سازمان اخوان المسلمین در یمن شناخته می‌شود، افزاش دهد و در سواحل دریای سرخ و مسیرهای تأمین نفت حضور پیدا کند، زیرا ترکیه از سال ۲۰۱۴ تا کنون سعی دارد در سومالی حضور نظامی داشته باشد و توافقنامه را با سودان امضا کرده است که به وی اجازه می‌دهد کنترل بندر "سواکن" را در کنترل خود بگیرد.

شاید بتوان گفت که دستیابی به منافع اقتصادی، عمده‌ترین عاملی است که ترکیه و ایران را به گسترش همکاری و جلوگیری از تنش‌های ناشی از رقابت وامی‌دارد. نیازمندی ترکیه به انرژی و منابع وسیع نفت و گاز ایران محرک مهمی برای نزدیکی میان دو کشور است، به ویژه این‌که ایران پس از روسیه به عنوان دومین تأمین کننده انرژی برای ترکیه به شمار می‌رود. به‌رغم این‌که ایران یکی از عمده‌ترین صادرکنندگان نفت خام در منطقه محسوب می‌شود، اما تحریم‌های آمریکا حجم مبادلات تجاری میان ایران و ترکیه ر ا به‌شدت کاهش داده است. بر اساس گزارشی، میزان مبادلات تجاری میان ایران و ترکیه از ۱۰.۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷، به ۵.۶ میلیارد در سال ۲۰۱۹، رسیده و به حدود ۵۰ درصد کاهش یافته است.

البته ترکیه به عنوان شریک تجاری ایران و عمده‌ترین وارد کننده نفت و گاز طبیعی ایران به شمار رفته و قلمرو این کشور می‌تواند در آینده، گذرگاه‌ مهم تجاری میان ایران و اروپا را شکل دهد. اما تقارب ناگهانی منافع ژئوپلیتیکی و امنیتی میان ایران و ترکیه و تلاش‌های ویژه ایران برای نزدیکی با ترکیه به دلیل بحران‌های ناشی از سیاست‌های فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران است و با توجه به همین فشارها، تهران سعی می‌کند در سایه نزدیکی با ترکیه خود را از زیر بار فشارهای اقتصادی و انزوای منطقه‌ای بیرون کشد.

با این وجود و به رغم برخی نزدیکی‌ها میان دوجانب در بخش‌های اقتصادی و امنیتی، ترکیه و ایران تا به حال رقیب سرسخت یکدیگر هستند و منافع آن‌ها در عرصه‌های مختلف خاورمیانه در تضاد است، هرچند این رقابت تاکنون منجر به درگیری مستقیم نشده است، اما تهران و آنکارا ممکن است با استفاده از عوامل دیگر، در صدد ایجاد چالش برای جانب مقابل باشند. شاید الحاق بیت‌المقدس، عامل دیگری برای نزدیکی میان ایران و ترکیه باشد، زیرا هر دو کشور سعی می‌کنند از این موضوع به سود اهداف داخلی و خارجی خود بهره‌جویی کرده و حمایت مردم را به خود جلب کنند.