علت آتش‌سوزی در اردوگاه پناهجویان موریا در جزیره لسبوس همچنان نامشخص است اما یک سخنگوی دولت یونان تلویحا گفت که ساکنان اردوگاه عامدا به قصد فرار از اردوگاه  آن را به آتش کشیده‌اند. جایی که تنها راه آزادی آتش زدن خانه‌تان باشد، باید با مشکلات فراوانی روبه‌رو شده باشید. 

اما ساکنان اردوگاه موریا پیش از آتش‌سوزی هم بی‌خانمان بودند. آن‌ها همراه با ۱۲ هزار نفر دیگر در کانتینرهای کشتی، آلونک و چادر در شرایطی اسفبار زندگی می‌کردند. اما حالا در خیابان‌ها و خاکستر اردوگاهی که در آن با آن‌ها بدرفتاری می‌شد و از آن بیزار بودند، به حال خود رها شده‌اند. آن‌ها می‌گویند به احتمال قوی بار دیگر به موریا بازگردانده خواهند شد.  

آتش‌سوزی روز سه‌شنبه شروع نشد بلکه سال‌ها بود که زبانه می‌کشید. آن چه آن را شعله‌ور می‌کرد، دردی بود که سیاست‌های اتحادیه اروپا برای منصرف کردن مردم از پناهجویی بر آن‌ها تحمیل می‌کرد و نیز محدودیت حرکت، صف‌های تحقیرکننده توزیع غذا، تغییرات دائمی و غیرمنصفانه روند پناهجویی، تحقیر، بیگانه‌ستیزی و خشونت؛ با ناامید کردن امید مردم برای آینده‌ای بهتر یا دست کم قدری حرمت انسانی در اروپا. …و بعد کووید-۱۹ از راه رسید. با آغاز شیوع ویروس کرونا در یونان در ماه مارس، تیم‌های پزشکان بدون مرز اظهار نگرانی کردند که سرایت آن در اردوگاه موریا می‌تواند به یک فاجعه بهداشتی در میان مردم منتهی شود. با توجه به تراکم شدید در موریا نگرانی این که ویروس مثل زبانه‌های آتش منتشر شود.  

ما با همکاری دیگر سازمان‌ها از مقامات یونان و اتحادیه اروپا خواستیم کسانی را که بیشتر از سایرین در معرض خطر ویروس قرار دارند از اردوگاه خارج کنند. در آن هنگام جمعیت پناهجویان اردوگاه ۱۹ هزار نفر بود. صدها نفر به عنوان اقدامی پیشگیرانه از اردوگاه منتقل شدند اما ۲۰۰ نفر که در رده آسیب‌پذیرترین‌ها قرار داشتند، همچنان در زمان بروز آتش‌سوزی در موریا اسکان داشتند.  

در ماه ژوئیه ناچار شدیم به دستور مقامات محلی یک مرکز درمان فوری و جداسازی را به دلیل وجود تخلف در طرح‌های شهری تعطیل کنیم. تعطیل این مرکز ساکنان اردوگاه موریا را از ستاد ویژه درمان کووید-۱۹ محروم کرد. نتیجه آن این بود که نظام درمان محلی در صورت شیوع ویروس کرونا توانایی قرنطینه بیماران مبتلا را نداشت.  

با برداشته شدن مقررات قرنطینه در لسبوس، ساکنان این جزیره بار دیگر آزادی خود را بازیافتند اما  ساکنان موریا همچنان از این آزادی محروم ماندند. آن‌ها امکان پیشگیری‌ها ساده را مثل حفظ فاصله اجتماعی و شست‌وشوی دست‌هایشان نداشتند. پیامی که به آن‌ها فرستاده شد روشن بود: سلامت آن‌ها از ادامه سیاست انصراف از پناهجویی اهمیت کمتری داشت.  

از آن بدتر، دولت یونان علنا از ردپای نخستین مورد ابتلا به کووید-۱۹ در موریا برای توجیه اعمال محدودیت بیشتر بر پناهجویان جزایر این کشور استفاده کرد تا طرح ایجاد مراکز بازداشت را ترغیب کند. 

اقداماتی که به منظور حفظ بهداشت عمومی درنظر گرفته می‌شود – اگر آزادی‌های فردی را محدود کند – باید به اندازه، لازم و قانونی باشد. این اقدامات همچنین باید بر أساس شواهد علمی مترتب شود. هیچ شاهد و گواهی وجود ندارد که بازداشت مردم آن چنان که در اردوگاه موریا شاهد آن بوده‌ایم،  پناهجویان را از ترک موطنشان منصرف کرده باشد. اما شواهدی وجود دارد که به روشنی نشان می‌دهد قرنطینه بی‌نتیجه بوده و حتی در شرایط تراکم جمعیت و نبود وسائل بهداشتی نتیجه عکس به بار ‌آورد. 

هیچ همه‌گیری بدون اعتماد مردم و جوامع قابل کنترل نیست. این را از تجربه‌مان در ارتباط با موارد دیگر شیوع بیماری‌های عفونی می‌دانیم. در ماه فوریه سال گذشته، واکنش دولت جمهوری دموکراتیک کنگو در قبال ویروس ابولا با سوءظن و دشمنی مردم محلی روبه‌رو شد. در نتیجه، مراکز درمان ابولای ما در «کاتوا» و «بوتمبو» مورد حمله قرار گرفت و کاتوا به آتش کشیده شد. 

ما هفته‌ها از مقامات بهداشتی و أمور مهاجرتی یونان تقاضا می‌کردیم طرحی کافی برای واکنش در مقابل کووید-۱۹ در موریا درنظر گیرند: طرحی برای کنترل شیوع ویروس که روی همکاری ساکنان آن حساب کند و حرمت بیماران و ناقلان احتمالی ویروس را حفظ کند. مقامات یونان از تدوین و اجرای چنین طرحی خودداری کردند و اتحادیه اروپا نیز چشم خود را در مقابل آن بست و اقدامی در جهت بهبود شرایط انجام نداد.   

خاکستر موریا شاهدی است بر استیصالی که بر پایه نظام دولتی انصراف (از پناهجویی)، تحقیر و بی‌اعتنایی بنا شده است. یک نظام غیرانسانی بازداشت افراد نباید بار دیگر از این خاکستر سربلند کند. در غیراین صورت هرج و مرج و استیصال همواره در مرزهای اتحادیه اروپا باقی خواهد ماند. 

اورِلی پونتیو کارشناس امداد انسانی و أمور مهاجرت در سازمان پزشکان بدون مرز است.