افغانستان بار دیگر در کانون توجه رسانه‌ها قرار گرفت، این بار از روزنه صلح و آشتی با حمایت واشنگتن، البته مسکو نیز پس از این‌که در این اواخر روابط خود را با طالبان گسترش داده است، سال گذشته میزبان نشست گفت‌وگوهای صلح افغانستان بود.

تردیدی نیست همان‌گونه که واشنگتن اهداف اعلام شده و غیر اعلام شده‌ای در عقب نقش طالبان در آینده افغانستان دارد، مسکو نیز سعی دارد با ایجاد روابط نزدیک با طالبان، مانع ایجاد پایگاه‌های داعش در افغانستان شود و از قرار گرفتن کشورهای آسیای میانه و روسیه در معرض تهدید داعش جلوگیری کند.

ضمیر کابلوف، فرستاده ویژه روسیه در امور افغانستان، در پایان سال ۲۰۱۵، اظهار داشت که داعش اولین دشمن روسیه و طالبان است، وی افزود که "منافع طالبان با منافع ما مطابقت دارد" و خاطرنشان کرد که کانال ارتباطی میان دو جانب برای تبادل اطلاعات وجود دارد. علاوه بر اظهارات فرستاده ویژه كرملین در افغانستان در مورد همسویی میان دیدگاه مسكو و طالبان در مورد خطر گسترش داعش، روسیه و طالبان در مورد حضور نیروهای آمریکایی و ناتو در افغانستان نیز موضع مشترکی دارند، افزون بر این‌که مسکو همگرایی منافع خود را با طالبان توجیه می‌کند. روسیه تأکید دارد که طالبان یک سازمان محلی است و برخلاف اندیشه‌های فراگیر داعش، در صدد تشکیل خلافت و جاه‌طلبی در سایر کشورها نیست.

بر اساس برخی آمارها، حدود ۷ تا ۱۰ هزار نفر از شهروندان آسیای میانه و قفقاز به سازمان داعش پیوسته اند، علاوه بر این‌که احتمال جذب افراد بیشتری به داعش در روسیه وجود دارد که مسکو را با چالش بزرگی روبه‌رو می‌کند و هرگونه نقص امنیتی در مبارزه با این سازمان می‌تواند باعث بازگشت این افراد شده و دردسر بزرگی را برای روسیه ایجاد کند. اگر افراد وابسته به داعش به هر دلیلی به آسیای میانه سرازیر شوند، داعش می‌تواند جبهه جدیدی را در آن‌جا باز کند و افغانستان گذرگاه این جریان خواهد بود، به ویژه این‌که کنترل مناطق صعب العبور مرزی میان افغانستان و این کشورها که محاط به خشکه هستند، نهایت دشوار است.

تاریخ اکثر جمهوری‌های آسیای میانه پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی با خشونت قومی و مذهبی و ستم سیاسی همراه بود و مردم این کشورها از فقیرترین مردم جهان هستند. ازبکستان و ترکمنستان از بسته‌ترین کشورهای جهان به شمار می‌روند که قوانین بسیار سختی دارند، در حالی که تاجیکستان دهه نود را در یک جنگ داخلی گذراند و قرقیزستان شاهد دو انقلاب و آشفتگی قومی بود. اما قزاقستان تنها کشوری بود که توانست سرمایه‌گذاری های بین‌المللی، به ویژه در بخش انرژی را جلب کند و در میان ۵ کشور یادشده به عنوان کشور باثباتی ظاهر شود. 

اغلب نظام‌های سیاسی آسیای میانه با استفاده از نبود دموکراسی، اقدامات سختی برای مبارزه با افراط‌گرایی اسلامی اتخاذ می‌کنند و البته ظهور داعش که منطقه را با تهدید جدی مواجه کرده و سرویس‌های امنیتی آن را به عنوان خطرناک‌ترین پدیده در دوره پسا اتحاد جماهیر شوری توصیف می‌کنند، باعث تشدید اقدامات امنیتی در کشورهای آسیای میانه شده است.

ازبکستان، داشتن ریش و پوشیدن لباس اسلامی را ممنوع اعلام کرد و قرقیزستان در تعیین امامان و مبلغان دینی دقت و توجه بسیاری می‌کند، اما در تاجیکستان، پیوستن گلمراد خالیموف، فرمانده نيروی ويژه پليس تاجيکستان در سال ۲۰۱۶، به داعش و حمله وی به منافع دولت تاجیکستان و روسیه، بیانگر وخامت اوضاع در این کشورها است. ناظران بدین باورند که فرار فرمانده نیروی ویژه پلیس و پیوستن وی به یک سازمان افراطی دلیل کافی برای نشان دادن عدم ثبات اوضاع در منطقه است.

اغلب جنگجویان آسیای میانه از هنگام ظهور در افغانستان، سطح تحصیلی بالای داشتند، زیرا میزان بی‌سوادی  در اتحاد جماهیر شوروی نهایت پایین بوده و حدود ۹۷ درصد از مردم آن با سواد بودند و این رقم در مقایسه با افغانستان که همسایه جموری‌های اتحاد جماهیر شوروی به شمار می‌رود و میزان سواد در آن کشور به ۳۰ درصد می‌رسد، بسیار بالا است.

همین ویژگی باعث پیشرفت جنگجویان آسیای میانه در سازمان‌های تروریستی که به آن‌ها پیوستند، شد، زیرا آن‌ها توانایی قابل ذکری در ساخت مواد انفجاری که مورد نیاز داعش و سایر سازمان‌های تروریستی است دارند. البته آن‌ها به دلیل داشتن سواد، کتاب‌ها و دستورالعمل‌های ساخت مواد انفجاری را مطالعه کرده و به سرعت در این زمینه به پیشتازی می‌رسند. بر اساس مطالعه ای که توسط مرکز "اوراسیا" تهیه شده است، جنگجویان آسیای میانه در استفاده از شبکه‌های اجتماعی مهارت بالای داشته و از این شبکه‌ها به نفع داعش بهره‌برداری می‌کنند.

از سوی دیگر، جنگجویان داعش سعی می‌کنند با استفاده از شبکه‌های اجتماعی شناخته شده میان روسی زبانان، به تبلیغ افکار و پیام‌های داعش در میان جوانان آسیای‌میانه بپردازند، این در حالی است که بیکاری و وخامت اوضاع اقتصادی در این کشورها افزایش بی‌سابقه‌ای یافته و جوانان را که در چنین وضعیت ناهنجاری به‌سر می‌برند، می‌تواند به آسانی تحت تأثیر اندیشه‌های داعش قرار دهد، به ویژه این‌که پیام‌های داعش و سایر گروه‌های تروریستی در ظاهر جذابیت دینی خاصی دارد. با این حال، درست نیست که بگوییم پیوستن این افراد به سازمان‌های تروریستی تنها انگیزه مالی دارد، بلکه شکی نیست که عوامل مذهبی نیز نقش موثری در این مسئله دارد.

برخی از کارشناسان بدین باورند که عوامل متعددی وجود دارد که ممکن است به گسترش داعش در برخی از کشورهای آسیای میانه کمک کند، به ویژه از آن‌جا که بسیاری از گروه‌ها و افراد افراط‌گر در منطقه (مانند جنبش اسلامی ازبکستان) به این سازمان بیعت کرده و حمایت خود را از آن اعلام کرده است.

البته نگرانی از حضور داعش و گسترش نفوذ آن در آسیای میانه تنها به رهبران این کشورها محدود نمی‌شود، حتی ایالات متحده آمریکا نیز از گسترش نفوذ داعش در جمهوری‌های اسلامی آسیای میانه ابراز نگرانی می‌کند.

در ۱۶ فوریه ۲۰۱۹، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده در صفحه تویتر خود نوشت که "واشنگتن از بریتانیا، فرانسه، آلمان و سایر متحدان اروپایی می‌خواهد اقدام به بازگرداندن بیش از ۸۰۰ تن از افراد داعش کنند که ما آن‌ها را به منظور محاکمه بازداشت کرده ایم." اما کشورهای اروپایی در برابر این پیشنهاد هیچ پاسخی ارائه نکردند، در واقع، کشورهای اروپایی هنوز هم آمادگی برای بازگشت افراد وابسته به سازمان‌های افراطی را ندارند و در این زمینه به شدت سخت‌گیری می‎کنند.

البته پرونده جنگجویان خارجی تنها به سازمان‌های مذهبی افراطی محدود نمی‌شود، طوری‌که گروه «اَنتیفا» که ترامپ آن را متهم به دست داشتن در خشونت‌های که در نتیجه تظاهرات محکومیت کشته شدن جورج فلوید که در شهرهای مختلف ایالات متحده صورت گرفت، می‌کند، شماری از اعضای آن برای حمایت از حزب کارگران کُردستان در نبردهای متعددی در سوریه شرکت داشتند. جنگجویانی که در جنگ سوریه شرکت داشتند، ‌تنها از ایالات متحده نبوده بلکه متعلق به چندین کشور خارجی هستند. در سال ۲۰۱۸، مجله "رولینگ‌استون" مصاحبه‌های بسیاری را با اعضای این سازمان منتشر کرد، در حالی‌که آن‌ها در شمال سوریه مشغول جنگ بودند.

دونالد ترامپ، سازمان چپ‌گرای "آنتیفا" را به دست داشتن در اغتشاشات و غارت‌گری‌های که در ایالات متحده به وقوع پیوست، متهم کرده و این امر نشان می‌دهد که وی قصد دارد این گروه را به عنوان یک "سازمان تروریستی" اعلام کند.

پس از شکست "داعش" در عراق و سوریه در سال‌های اخیر، مسئله بازگشت جنگجویان خارجی که به صفوف داعش و سایر سازمان های افراطی پیوسته بودند، باعث برانگیخته شدن نگرانی‌ در کشورهای که جنگجویان مزبور به آن تعلق دارند، شد و اتحادیه اروپا از بازگشت این افراد به شدت ابراز نگرانی کرد. اظهارات مکرر روسیه در چند ماه گذشته مبنی بر این‌که هر گونه اقدام نظامی در ادلب، به صورت محدود و سنجیده خواهد بود، پیامی برای کشورهای اروپایی است، به گونه که برای این جنگجویان، به ویژه آن‌هایی که به عنوان شهروندان کشورهای اروپایی شناخته می‌شوند، فرصتی برای بازگشت به کشورهای متبوع آن‌ها فراهم نشود.