وعده رئیس جمهوری شی می‌تواند لحظه‌ای تعیین‌کننده در بحران تغییرات اقلیمی باشد.

شی جین‌پینگ، رئیس جمهوری چین، هفته گذشته در حالی که جلو نقاشی بزرگی از دیوار چین یکی از چشم‌گیرترین دست‌آوردهای چینی‌ها نشسته بود، شرکت‌کنندگان در مجمع عمومی سازمان ملل را با وعده‌ای بلندپروازانه غافل‌گیر کرد.

او در این گردهمایی سالانه که به علت همه‌گیری کرونا عمدتاً مجازی برگزار شد، به رهبران حاضر گفت: «هدف‌گذاری کرده‌ایم که اوج تولید دی‌اکسید کربن (CO2) را تا قبل از سال ۲۰۳۰ از سر بگذرانیم و تا سال ۲۰۶۰ رد پای کربنی چین را به صفر برسانیم.»

شی گفت: «نوع بشر دیگر نمی‌تواند هشدارهای مکرر طبیعت را نادیده بگیرد.»

وعده او می‌تواند لحظه‌ای تعیین‌کننده در بحران جهانی تغییرات اقلیمی باشد، زیرا نخستین بار است که چین، این بزرگ‌ترین انتشاردهنده گازهای گل‌خانه‌ای در جهان، قول داده است به گرمایش زمین که این سیاره را به سوی فاجعه‌ای برگشت‌ناپذیر می‌برد، دامن نزند.

گری براون، فرماندار پیشین کالیفرنیا و رئیس موسسه محیط زیست کالیفرنیا-چین، در مصاحبه با ایندپندنت گفت: «اهمیت زیادی دارد که رهبر پرجمعیت‌ترین کشور جهان و همچنین بزرگ‌ترین انتشاردهنده گازهای گلخانه‌ای، بر دوران نفت، زغال سنگ و گاز نقطه پایانی گذاشته است.»

«این امر می‌تواند سرمشقی برای سایر کشورها هم باشد که فقط در پی تقلید نباشند، بلکه سبقت هم بگیرند.»

 به نظر می‌رسید اظهارت شی بسیار حساب‌شده باشد، زیرا دقایقی بعد از سخنان ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، بود که عملکرد زیست‌محیطی چین را به باد انتقاد گرفته بود و از سازمان ملل خواسته بود بابت نقش داشتن در شیوع کووید-۱۹ از چین پاسخ بخواهد.

آقای ترامپ همچنین ادعا کرد که ایالات متحده بیش از هریک از امضاکنندگان پیمان تغییرات زیست‌محیطی پاریس، انتشار کربن را کاهش داده است (در حالی که طبق گزارش ردگیری کنش اقلیمی که تحلیل علمی مستقلی است و در آن عملکرد دولت‌ها در اجرای پیمان پاریس بررسی شده است، عملکرد ایالات متحده در کاهش انتشار کربن «بسیار ناچیز» بوده است.)

ایالات متحده مثل دیگر آلایندگان بزرگ، یعنی هندوستان، روسیه، ایران، عربستان، برزیل و استرالیا، هنوز برای کاهش میزان انتشار هدف‌گذاری نکرده است. آقای ترامپ که تغییرات زیست‌محیطی را «حقه‌بازی» نامیده است، در پی آن است که در صورت انتخاب مجدد در انتخابات ماه نوامبر، ایالات متحده را از پیمان پاریس بیرون بیاورد.

با احتساب چین، اکنون ۳۰ کشور به نوعی برای به صفر رساندن رد پای کربنی وعده داده‌اند؛ یعنی دیگر کربن بیش‌تری وارد جوّ نخواهند کرد. در کل سهم این کشورها حدود ۴۳ درصد دی‌اکسیدکربن منتشره از احتراق سوخت‌های فسیلی در جهان است.

در دوران خشم جهانیان از اعمال محدودیت‌های شدیدی که چین با اجرای قانون فراگیر امنیت ملی برای حقوق مدنی در شهر نیمه‌خودمختار هنگ‌کنگ وضع کرده است و اتهامات گسترده‌ای که بابت حبس‌های دست‌جمعی و نسل‌کشی فرهنگی علیه مسلمانان منطقه سین‌جیانگ با آن‌ها مواجه است، وعده کربنی شی کمی وجهه مثبت هم برای این کشور ایجاد کرده است.

چین قبلاً استدلال می‌کرد که چون جزو اقتصادهای رو به توسعه است، نباید به اندازه کشورهای توسعه یافته مثل ایالات متحده، بریتانیا و کشورهای اروپایی برای کاهش انتشار آلاینده‌ها متعهد شود، زیرا این کشورها در قرن بیستم طی ده‌ها سال، با انتشار دادن گسترده آلاینده‌ها به گرمایش زمین دامن زده بودند.

اما فشار بین‌المللی روی چین سبب شد که در چارچوب پیمان سال ۲۰۱۶ پاریس، قبول کند تا در حول حوش سال ۲۰۳۰ نقطه اوج انتشار آلاینده‌ها را متوقف کند و به زیر بکشاند. رهبران اتحادیه اروپا که متعهد شده‌اند تا سال ۲۰۵۰ به رد پای کربنی صفر برسند، اوایل همین ماه به چین اعلام کرده بودند که برای صفر کردن رد پای کربنی تا سال ۲۰۶۰ هدف‌گذاری کند، وگرنه با تعرفه‌های تنبیهی کربنی مواجه خواهد شد.

این در حالی است که تحلیل‌گران، از اخبار روند کاهشی انتشار آلاینده در چین تا دهه مذکور،  با احتیاط استقبال کرده‌اند. شی روز سه‌شنبه وارد جزییات چگونگی تحقق اهداف مذکور نشد.

لی شو، کارشناس ارشد خط‌مشی انرژی و تغییرات اقلیمی در شعبه آسیای شرقی گروه صلح سبز، وعده شی را «جان تازه دادن به سیاست جهانی در حوزه تغییرات اقلیمی» خواند.

اما آقای لی افزود: «شی باید جزییات این اقدام چین را اعلام، و آن را محکم اجرا کند. چین چقدر زودتر می‌تواند میزان انتشار آلاینده‌هایش را به نقطه اوج  برساند؟ آیا تداوم مصرف ذغال سنگ در چین با کربن‌خنثی شدن این کشور سازگاری دارد؟»

«پرسش‌های دشواری در میان است که پکن باید پاسخ‌های بهتری به آن‌ها بدهد. اما دستکم تعهد تازه شی قطعاً در جبران آسیبی که امسال به محیط زیست وارد شده است، نقش دارد و به سیاست جهانی در حوزه تغییرات اقلیمی جانی تازه می‌بخشد.»

رویه‌‌ای که چین در نهایت برای مبارزه با بحران تغییرات اقلیمی در پیش می‌گیرد، بر کل جهان تأثیر خواهد گذاشت.

طبق اعلام طرح جهانی کربن که میزان انتشار آلاینده‌ها در کل کشورهای جهان را می‌سنجد، چین در سال ۲۰۱۸ معادل ۱۰ میلیارد تُن دی اکسید کربن وارد جوّ کرده است؛یعنی دو برابر ایالات متحده و سه برابر اتحادیه اروپا.

حدود نیمی از ذغال سنگ مصرفی جهان در چین می‌سوزد. از سال‌ ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸ میزان انتشار سالانه کربن این کشور سه برابر شد و این میزان حدود یک سوم کل کربن منتشرشده در جهان است.

عکس‌های ماهواره‌ای و گزارش رسانه‌ها نشان می‌دهد که این کشور مشغول احداث نیروگاه‌های جدید ذغال‌سنگی است که در مجموع ۱۴۸ گیگاوات ظرفیت تولید دارند. طبق اعلام مؤسسه غیرانتفاعی نظارت بر انرژی جهان، این میزان با کل ظرفیت نیروگاه‌های ذغال‌سنگی اتحادیه اروپا برابر است.

به گزارش نشریه بلومبرگ، وضعیت اقتصادی این کشور نیز افت کرده است. اوایل امسال چین نتوانست به یکی از اهداف رشد اقتصادی خود دست یابد و همین امر باعث می‌شود که صرفه‌جویی در مصرف انرژی برای این کشور در اولویت نباشد. 

از سوی دیگر، بازار عمده صفحه‌های خورشیدی، توربین‌های بادی و خودروهای برقی در چین است و حدود دو سوم سلول‌های خورشیدی مورد استفاده در کل دنیا، تولید این کشور است. در واقع، چین بزرگترین سرمایه‌گذار دنیا در بخش زیرساخت‌های انرژی است.

 ریچارد بلک، مدیر مؤسسه غیرانتفاعی واحد انرژی و اقلیم در مصاحبه با ایندیپندنت گفت که چین می‌تواند فقط با شتاب‌ دادن به بسیاری از فعالیت‌های کنونی‌اش به تعهد شی عمل کند، مثلاً با افزایش ظرفیت تولید خودروهای برقی، توربین‌های بادی، صفحه‌های خورشیدی و راکتورهای اتمی (که این آخری احتمالاً موجب واکنش جهانی به علت مشکلات امنیتی می‌شود). وی هم‌چنین گفت، چین می‌تواند تعداد ایستگاه‌های شارژ خودروهای برقی را افزایش دهد و خطوط راه‌آهن را در سراسر کشور بگستراند.

او افزود: «جالب اینجا است که به گمانم در تولید فولاد نیز سرمایه‌گذاری بیشتری خواهند کرد. پیشرفت‌هایی در زمینه تولید فولاد بدون استفاده از کربن در اروپا حاصل شده است، اما اگر این روش‌ها در چین پیاده شود وضع را به کلی دگرگون خواهد کرد. نه فقط در تولید فولاد، بلکه در در تولید آلومینیوم، سیمان و در کلیه صنایع سنگین.»

فرماندار براون گفت، پس برای رسیدن به اهدافی که شی اعلام کرده است، «اولین کاری که باید کرد حذف ذغال‌سنگ در اسرع وقت است.»

او نیز بر لزوم افزایش تولید خودروهای برقی تأکید کرد و گفت، اگر چین بخواهد چنین کاری کند، «اروپا و مخصوصاً آلمان و ایالات متحده باید به خود بجنبند.»

او افزود:«برای انجام کاری که برای جهان لازم است، شی سرعت تولید خودروهای برقی و هیدروژنی را افزایش خواهد داد. به محض انجام این کار، اروپا و آمریکا باید به همان شدت یا قوی‌تر واکنش نشان دهند. در حال حاضر انگار چنین احتمالی وجود ندارد.»

جان استرمن، استاد مدیریت دانشگاه ام‌آی‌تی، در مصاحبه با آسوشیتد پرس گفت که «برآوردهای حدودی» نشان می‌دهد که اگر چین بتواند به این اهداف بلندپروازانه‌اش جامه عمل بپوشاند، از گرم‌تر شدن زمین به میزان ۰.۲ تا ۰.۴ درجه سانتیگراد جلوگیری خواهد کرد. استاد استرمن در همکاری با مؤسسه تعامل، میزان کاهش آلاینده‌های منتشره را ردیابی و مدلسازی می‌کند.

استاد استرمن گفت: «به‌ویژه شیفته تلاش چینی‌ها برای به حداکثر رساندن میزان دی اکسید کربن منتشره تا قبل از سال ۲۰۳۰ - به جای تا سال ۲۰۳۰- شده‌ام.» او گفت که این گاز بیش از یک قرن در جو می‌ماند، پس بهتر است هرچه زودتر انتشار آن را کاهش دهیم نه این که آن را به آینده موکول کنیم.

این استاد دانشگاه گفت: «کاهش میزان گازی که از الآن تا سال ۲۰۳۰ روانه جو می‌شود، در کاهش گرمایش جهانی بسیار مؤثرتر است تا کاهش آن پس از سال ۲۰۶۰.»

این تعهد چین برای فعالان عرصه تغییرات اقلیمی در جهان کورسوی امیدی است، اما به نفع خودش هم هست. کیفیت هوا در بسیاری از کلان‌شهرهای این کشور بسیار بد است و تراکم جمعیت و آسیب‌پذیری محیط زیست مناطق ساحلی نیز موجب حساسیت ویژه این کشور به افزایش سطح آب دریا و افزایش دما می‌شود.

امسال طغیان رودخانه یانگ‌تسه در مناطق مرکزی و جنوبی چین صدها کشته و میلیون‌ها آواره بر جای گذاشت و مانع از شروع مجدد فعالیت‌های اقتصادی پس از قرنطینه کووید-۱۹ شد.

امید است سخنرانی شی تا زمان برگزاری اجلاس تغییرات اقلیمی سازمان ملل منشأ حرکت این کشور به سوی اهداف یادشده باشد. اجلاس مذکور که به علت وقوع همه‌گیری به تأخیر افتاده است، قرار است سال آینده در بریتانیا برگزار شود. نیل به اهداف اقلیمی چندین سال است که به تأخیر می‌افتد و شاهد افزایش اثرات ویرانگر تغییرات اقلیمی، از جمله افزایش آتش‌سوزی‌ در جنگل‌ها، رخداد موج گرما، توفان‌ها، گردبادها و قحطی‌های شدیدتر هستیم.

آقای بلک گفت: «اگر چین راهبرد واقع‌بینانه و بلندمدت خود را به جامعه جهانی اعلام کند، اطمینان ما به اجرای این فرایند جهانی بسیار بیشتر خواهد شد؛ اطمینانی که در چند سال اخیر چندان اثری از آن نبوده است.»

«شاید در وهله اول اقدامات اقتصادی چین برای تغییر رفتار بازارهای اقتصادی و سرمایه‌گذاران کافی باشد. اطمینان یافتن این عناصر از عزم چین برای رفتن به سوی این اهداف بر تصمیم‌گیری‌ها اثرگذار خواهد بود و باعث خواهد شد چین از مصرف سوخت فسیلی به سمت فناوری‌های پاک حرکت کند.»

براون که پیش‌تر فرمانداری عضو حزب دموکرات بوده است، گفت که نسبت به این مسئله خوش‌بین است و افزود که شی با این تعهد سایر کشورها را به چالش می‌کشد تا بر شدت فعالیت‌های خود در مبارزه به تغییرات اقلیمی بیفزایند.

او گفت: «به گمان من اگر این تعهد با رسیدن جو بایدن به ریاست جمهوری همراه شود، گامی مثبت است، چون آمریکا دوباره به پیمان پاریس بازخواهد گشت و تک‌تک کشورها سریع‌تر شروع به کاهش انتشار کربن به مقدار مشخصی خواهند کرد.»

«زیبایی کار شی این است که عدد و رقم مشخص اعلام کرده است و از دیگران هم می‌خواهد سریع‌تر عمل کنند و از اهداف فعلی فراتر روند. حرکت بعدی را باید ایالات متحده و اتحادیه اروپا انجام دهند.»

گزارش‌های تکمیلی از رسانه‌های اینترنتی