عراق سعی دارد با بهره‌برداری از موقعیت جغرافیایی ويژه‌اش به عنوان گذرگاه پیوند دهنده آسیا به آفریقا و مشرف بودن به خلیج فارس، شبکه راه آهن خود را از شرق به ایران، از شمال به ترکیه و از جنوب به کویت وصل کند و از عبور کالاهای تجاری میان شرق و غرب، به درآمد چشمگیری دستیابی پیدا کند. افزون بر آن، عراق با توجه موقعیت متمایزی که در مسیر جاده ابریشم که آسیا و اروپا را به هم وصل می‌کند، دارد، در تلاش است در نقل و انتقال کالاهای تجاری از این مسیر نیز نقش مؤثری ایفا کند، به ویژه پس از این‌که کاهش صادرات نفت، واردات عراق را به شدت کاهش داده است.

اما پیامدهای ناگوار ناشی از جنگ‌های که عراق در طول چهار دهه گذشته شاهد آن‌ها بوده است، موانع بسیاری را فراروی رسیدن به این هدف قرار می‌دهد، برخی از این موانع، سیاسی و برخی دیگر به عوامل اجتماعی و تحولات منطقه‌ای مرتبط اند.

در همین زمینه، طالب الحسینی، مدیرکل راه آهن عراق، در صحبتی که با ایندیپندنت عربی داشت، گفت: نخستین گامی که قرار است در این راستا برداشته شود، اتصال راه آهن عراق به ترکیه است و بررسی‌های لازم برای اجرای این پروژه ادامه دارد، هرچند تا کنون توافق رسمی میان دوجانب انجام نشده است. وی افزود: ترکیه نخستین کشوری خواهد بود که از طریق راه آهن با عراق وصل خواهد شد و این خط که طول آن ۴۵ کیلومتر است، از منطقه "ربیعه" در استان "نینوا" در شمال عراق آغاز شده و تا شهر "فیشخابور" در استان "دهوک" امتداد خواهد داشت.

از سوی دیگر، کویت، همسایه جنوبی عراق نیز به دلیل موقعیت جغرافیایی مناسبی که دارد، سعی می‌کند با اتصال به راه آهن عراق، تبدیل به محل عبور کالاهای شرقی به ویژه کالاهای چینی از طریق عراق به سمت اروپا شود، هرچند عراق نیز از این آرزوی کویت بهره‌مند می‌شود، اما عراقی‌ها در عین حال ابراز نگرانی می‌کنند که ممکن است در این صورت بنادر کویت، به خصوص "بندرگاه مبارک"، جایگزین بندر "فاو" شود. قابل ذکر است که کار بازسازی و توسعه بندر "فاو" که در استان بصره واقع است از سال ۲۰۱۰، آغاز شده اما تا به حال تکمیل نشده است.

الحسینی با اشاره به اینکه در حال حاضر هیچ توافق دو جانبه‌ای با کویت برای اتصال راه آهن وجود ندارد، خاطرنشان کرد که ساخت این خط نیاز به اتخاذ یک تصمیم سیاسی دارد و البته عراق در تلاش برای اتصال راه آهن با اکثر کشورهای همسایه است. وی ابراز امیدواری کرد که عراق بتواند در جاده ابریشم جای پای برای خود پیدا کند، مشروط بر این‌که این امر تأثیری منفی بر بنادر عراق نداشته باشد. الحسینی خاطرنشان کرد که عراق پس از تکمیل پروژه بندر بزرگ فاو و راه اندازی شبکه راه آهن از جنوب به شمال کشور که از طریق کشورهای همسایه به اروپا وصل شود، میلیاردها دلار سود خواهد برد.

البته ایران نیز که از شرق با عراق هم‌مرز است و در مسیر جاده ابریشم قرار دارد، در صدد اتصال راه آهن خود به عراق و از آن طریق به سوریه و اردن است و سعی دارد با استفاده از این گذرگاه، مسافران و کالاهای تجاری را به "بندر عقبه" اردن در سواحل دریای سرخ انتقال دهد. در سال ۲۰۱۹،  عادل عبدالمهدی، نخست وزیر پیشین عراق و حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران تفاهم‌نامه‌ای را برای ساخت خط آهن جدیدی که مرکز استان بصره در جنوب عراق را با گذرگاه شلمچه در مرز ایران وصل کند، به امضا رساندند، اما کار ساخت این پروژه بنا به دلایل متعددی آغاز نشد.

در پیوند به این موضوع، کاظم فنجان، عضو کمیته بازسازی و خدمات در پارلمان عراق، در صحبتی که با ایندیپندنت عربی داشت، گفت: عدم  وجود توافق با کشورهای همسایه برای حمل و نقل زمینی و اختلافات مرزی با تهران مانع اتصال راه آهن عراق با کشورهای همسایه می‌شود. وی که در گذشته در سمت وزارت حمل و نقل کار کرده است، افزود: وجود مین در مسیر بصره – شلمچه، یکی از عمده‌ترین موانع بر سر راه این پروژه است و پاکسازی مین‌ها از این مسیر، مستلزم پرداخت هزینه‌های هنگفتی است، افزون بر این‌که این منطقه دارای رودخانه‌های بسیاری بوده و ویژگی‌های جغرافیایی متعددی دارد که منجر به افزایش هزینه ساخت راه آهن می‌شود. گذشته از آن، اختلافات مرزی میان دو کشور و چالش‌های سیاسی، مانع آغاز کار پروژه راه آهن بصره – شلمچه شده است، از سوی دیگر، برای اتصال راه آهن عراق با کویت تا به حال هیچ مذاکره‌ای صورت نگرفته است.

همچنان، هدی سجاد، عضو پارلمان عراق، در مصاحبه‌ای که با ایندیپندنت عربی داشت، گفت: مجلس نمایندگان عراق خواستار میزبانی کمیته مذاکره فنی عراق در "بندر مبارک" کویت شد تا نقاط مثبت و منفی این پروژه مورد مطالعه قرار گیرد. وی افزود: عراق بایستی از موقعیت جغرافیایی خود بهره‌برداری کند، مشروط بر این‌که این بهره‌برداری‌های تأثیر منفی بر بندر فاو نداشته باشد و منجر به کاهش درآمدهای عراق نشود.

در مقابل، مازن اشیقر، کارشناس اقتصادی بدین باور است که اتصال راه آهن عراق با کشورهای همسایه تصمیم معقول و مناسبی است و می‌تواند نقش مؤثری در رشد اقتصادی منطقه داشته باشد، اما این پروژه نمی‌تواند مسیر جایگزینی برای حمل و نقل کالاهای تجاری از چین به اروپا شود. وی افزود: چین پس از صرف‌نظر از مسیر خاورمیانه و توجه به سمت قزاقستان و ترکیه، برای رسیدن به اروپا سه مسیر زمینی را ایجاد کرده است که نیازمندی‌های تجاری چین را برطرف می‌کند.