علی شمخانی رقابت انتخاباتی سال ۱۳۸۰ را باخت، اما شرکت او در این کارزار موجب شد که دقیقاً بیست سال بعد، راه برای روی کار آمدن یک نظامی دیگر و معاون سابق او، یعنی حسین دهقان باز شود.

نشنال اینترست به جوانب مختلف کاندیداتوری یک نظامی در انتخابات سال آینده ریاست جمهوری پرداخته و حسن دهقان را به عنوان کاندیدای مناسبی که احتمال موفقیت زیادی دارد معرفی کرده است. این مطلب با نگاهی تاریخی به سوابق دهقان و حضور نظامیان در دولت ایران، ریاست جمهوری او را از منظر سیاست داخلی ایران و بین المللی تحلیل کرده است. مطلبی که می‌خوانید، ترجمه و تلخیصی از این تحلیل است.

در سال ۱۳۸۰ وزیر دفاع وقت ایران، علی شمخانی، تصمیم گرفت کاندیدای ریاست جمهوری شود. او جسارت پرخطری کرده بود زیرا هرگز کاندیدای یک پست انتخابی نشده بود و در برابر رئیس خود، محمد خاتمی قرار گرفت. شمخانی، عضو سابق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است و در نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران فرمانده نیروی دریایی بود. او نامزدی خود را با این استدلال توجیه کرد که زمان آن رسیده که «یک مرد نظامی» به ریاست جمهوری برسد تا قدرت تصمیم‌گیری داشته باشد و فقط شعار ندهد.

نشنال اینترست با اشاره به اینکه رقابت انتخاباتی ۲۰ سال پیش شمخانی، مسیر رقابت انتخاباتی امروز حسین دهقان را هموار کرد، به دو ویژگی دهقان اشاره  می‌کند که به پیشرفت و تقویت کاندیداتوری او به عنوان یک رقیب مهم ریاست جمهوری دامن زده است: مهارت در پیمایش طیف‌های ایدئولوژیک ایران و توانایی گسترش دولت مسلح و انتخابی ایران.

حسین دهقان کیست؟

دهقان در اصفهان در سال ۱۳۳۵ متولد شد، در برخی از اپیزودهایی که در روابط ایران با ایالات متحده پراهمیت بود نقش داشت. در تصرف سفارت آمریكا در تهران در سال ۱۳۵۸ نقش داشت. دهقان همچنین فرمانده نیروهای سپاه در لبنان و سوریه در سال ۱۳۶۲ بود. این دوره، همزمان با بمباران پادگان نیروی دریایی در بیروت بود که موجب كشته شدن ۲۴۱ پرسنل خدمات آمریكا شد - واقعیتی که دولت آمریکا هنگام تحریم وی در سال ۲۰۱۹ برجسته کرد. دهقان از دهه ۱۹۸۰ زیر نظر  آمریکا بوده است. طبق شهادت ناتان آدامز، خبرنگار تحقیقاتی وقت ریدرز دایجست، در سنای ایالات متحده در سال ۱۹۸۵، دهقان هماهنگ کننده «توجیه و آموزش پرسنل» حزب‌الله بود. آدامز همچنین «کنترل دوگانه دهقان بر سفارت‌های ایران در بیروت و دمشق» را فاش کرد. بنابراین به احتمال زیاد دهقان با علی اکبر محتشمی پور، سفیر وقت ایران در سوریه، که در این بازه زمانی حملاتی علیه منافع ایالات متحده را در لبنان سازمان می‌داد، همکاری می‌کرد.

پس از آن، دهقان ریاست پایگاه ثارالله سپاه را برعهده گرفت و معاون فرمانده نیروی هوایی آن زمان سپاه شد. پس از جنگ ایران و عراق، وی در سال ۱۳۶۹ به فرماندهی نیروی هوایی سپاه ارتقا یافت. اما دهقان در آنجا مسئولیت نامشخصی داشت و تا سال ۱۳۷۰ در این پست ماند. در واقع، دهقان یکی از کوتاه‌ترین دوره‌های فرماندهی نیروی هوایی سپاه از سال ۱۳۵۷ را بر عهده داشت. او جایگزین محمد حسین جلالی شد که جاذبه و تجربه نیروی هوایی بیشتری داشت و زمانی به عنوان وزیر دفاع خدمت می‌کرد. از نظر برخی ناظران، به نظر می‌رسد این تغییر تلاشی برای حرفه‌ای‌سازی نیروی هوایی سپاه بود.

مطلب نشنال اینترست با مرور سایر سوابق دهقان، به مرحله‌ای اشاره می‌کند که دهقان وارد حلقه اقتصادی رو به توسعه مردان سپاه شد. او مدت کوتاهی مدیرعامل بنیاد تعاون سپاه بود اما در نهایت جایی در دولت خاتمی به عنوان معاون علی شمخانی، وزیر دفاع یافت. این پست از نظر آنکه نخستین انتصاب سیاسی او در دولت انتخابی ایران بود، قابل توجه است.

این مطلب با اشاره به جلب اعتماد خاتمی از سوی دهقان، نزدیکی او به محسن رضایی و ترفیع مقام نظامی در سپاه تحت فرماندهی رضایی، که روابط خوبی با محمد خاتمی داشت، می‌گوید که حسین دهقان توانایی خود در جلب اعتبار در میان اصولگرایان و اصلاح‌طلبان را از خود نشان داده‌است.

چشم‌اندازهای دیپلماتیک و سیاسی دهقان

از بسیاری جهات، دهقان را می‌توان دنباله‌روی شمخانی دانست - هر دو به عنوان وزیر دفاع، به عنوان فرماندهان شاخه‌هایی از سپاه، و همچنین به عنوان مشاور رهبر ایران فعالیت کرده‌اند و در کنار چنین سوابقی، با دولت‌های اصلاح طلب و عملگرا همکاری داشته‌اند. یک رئیس جمهور جدید با تجربه دهقان می‌تواند یک مذاکره‌کننده قدرتمند برای رژیم ایران باشد؛ به ویژه با توجه به تمایل دونالد ترامپ و جو بایدن برای توافقی جامع‌تر. این کیفیت در دوران ریاست جمهوری گذشته و حال ایران وجود نداشت – به خصوص در مورد خاتمی و روحانی کمبود اعتماد تندروترین عناصر سپاه مشهود بود. دهقان، با روابط شخصی خود با محور مقاومت رژیم، می‌تواند این شکاف اعتبار را پر کند. هرچند زندگینامه او می‌تواند در غرب برایش در حکم زهر  باشد. نقش دهقان در تصرف سفارت ایالات متحده در سال ۱۳۵۸ و دوره تصدی وی در لبنان می‌تواند دیپلماسی را با دولت وی پیچیده کند.

مطلب نشنال اینترست به این موضوع هم اشاره دارد که دهقان با معیارهایی که رهبر ایران برای دولتی «جوان و حزب‌اللهی» ترسیم کرده سازگاری دارد.

در عین حال، این مطلب به این موضوع اشاره می‌کند که کم تجربگی دهقان در حوزه سیاست ممکن است دشواری‌هایی را موجب شود. هر چند او از آرایی که به طور طبیعی از سوی برخی از مردم به سیاستمداران داده می‌شود برخوردار نیست، اما شواهد نشان می‌دهد که او می‌تواند جایگاه خود را به عنوان کاندیدای مورد توافق و اجماع پیدا کند.

در هفته‌های اخیر، او با محسن رضایی، محمد باقر قالیباف و علی شمخانی دیدار کرده است. همگی این افراد مناصب ارشد سپاه را بر عهده داشتند و از برخی به عنوان کاندیداهای احتمالی ریاست جمهوری نام برده شده است. اما دهقان در میان این گروه برجسته است زیرا تنها کسی است که در دولت های اصلاح‌طلب، عملگرا و محافظه کار مناصبی داشته است. رضایی یک نامزد دائمی تندرو بوده است، قالیباف رئیس نومحافظه کار پارلمان است و شمخانی خود را با جریانات سیاسی متمرکزتر مرتبط دانسته است.

در حالی که هنوز چند ماه تا انتخابات ریاست جمهوری ایران در ژوئن ۲۰۲۱ باقی مانده است، مردان نظامی به طور فعال خود را در موقعیت پیش از نظرسنجی قرار می‌دهند. دهقان، با عناوین چند جناحی و رزومه متنوعی که دارد، مهره قابل توجهی در ماه‌های آینده است.